83/7/28 : 83/6/1 :jast.modares.ac.ir/article-20-5494-fa.pdf · downloaded from jast.modares.ac.ir...

1384پاييز ، 3 شمارة ،9دورة ـــ ــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــمدرس علوم انسانيفصلنامة

87

كهاي اخالقي ثبت اختراعات بيوتكنولوژيچالش

محمود صادقي∗

استاديار گروه حقوق دانشگاه تربيت مدرس

28/7/83: پذيرش 1/6/83: دريافت

چكيده

ثبت اختراع كشورهاي صنعتي در دو ات اختراعات بيوتكنولوژيكي توسط ادارقابل ثبت شناخته شدنِاشكاالت فني، از اي ي اختراع در اين زمينه، قطع نظر از پارهها قهدهه اخير و رشد روزافزون اعطاي ور

ناشي از نگاه ها چالش اينبعضي از. و مجادالت قابل توجهي شده استهالحاظ اخالقي موجب چالشي ژنتيكي در موجودات هازيست محيطي ناشي از دست ورزي و آثار وريافنّانتقادي به اصل زيست

برقراري منافع انحصاري براي صاحبان امتياز اختراع و محدود شدن زنده است و بعضي راجع به تشديد رويكرد تجاري به حقوق مالكيت همچنيني زيستي وهافنّاوريدسترسي اشخاص ثالث به

ي اختراع در اين ها و آثار اعطاي ورقهها خاص، ناظر به داللتطور بهاما بعضي از انتقادها، . فكري است اخص و نقض كرامت طور به اعم، و ژن و اجزاي بدن انسان، طور بهلقي كردن حيات، رشته، مانند مال ت

ي ها انسان و بعضي مربوط به سرقت زيستي و بهره برداري غير عادالنه تحصيل كنندگان ورقهدر اين مقاله پس از . اختراع در كشورهاي صنعتي از منابع ژنتيك و دانش سنتي جهان سوم است

نوني مربوط و بيان جايگاه مالحظات اخالقي در حقوق و قوانين ثبت اختراع، ضمن بررسي تحوالت قا، بيوتكنولوژي هاي مختلف هاي اختراع بحث برانگيز در زمينه مطالعه موردي چند نمونه معروف از ورقه

در قوانين ثبت اختراع بعضي . بررسي شده استهاي ثبت اختراع با اين چالشها چگونگي مواجهه اداره اما در بسياري از قوانين، ، مالحظات اخالقي مد نظر قرار نگرفتهاز كشورها، مانند اياالت متحده، اساساً

مانند اي، المللي و منطقه ي جديد بينها مانند كنوانسيون اروپايي ثبت اختراع و بعضي از موافقتنامهتورالعمل پارلمان و شوراي و دسي مرتبط با تجارت حقوق مالكيت فكريها راجع به جنبه موافقتنامه

اروپا در باره حمايت قانوني از اختراعات بيوتكنولوژيك، اختراعات مخالف با اخالق غير قابل ثبت ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

∗ E-mail: [email protected]

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019

http://journals.modares.ac.ir/article-20-5494-fa.html

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ چالشهاي اخالقي ثبت اختراعات بيوتكنولوژيكمحمود صادقي ـ

88

اخالق از يك سو و آثار و منافع اقتصادي لكن با توجه به كلي و گنگ بودن مفهوم؛شناخته شده استكشورها با يكديگر، از سوي ديگر، سرشار حاصل از اختراعات بيوتكنولوژيك و رقابت تجاري

كنند و ميي ثبت اختراع با رويكردي كاركردگرايانه، اين قبيل استثناها را بسيار مضيق تفسيرها ادارهي اخالقي، جز در موارد بسيار نادر، به مالحظات اخالقي توجه جدي هارغم حجم گسترده اعتراض علي

. ندارند

فنّاوري، زيست يك، ورقه اختراع، اخالقاختراعات بيوتكنولوژ: ها كليدواژه

مقدمه-1

از يك سو، و اخير، يكي دو دهه در زيستي و ارتباطي، ي جديدهافنّاوريفزاينده ظهور و رشد در سطح موضوع حقوق مالكيت فكريبه ، از سوي ديگر ،جهاني شدن تجارت شتابان فرايندزيست (در رشته بيوتكنولوژي ت فكري و در اين ميان، مالكيبخشيدهاي ويژه اهميت جهاني

آن براي رشد و توسعه اقتصادي اجتماعي كشورها، گسترده ي ها، با توجه به ظرفيت)فنّاوريي ها حاصل پروژه ،ي بيوتكنولوژيكهانوآوري. است شدهاز اهميت خاصي برخوردار

در آزمايشگاههاي ،ي گزاف و نيروي انساني ماهرها با صرف هزينه، كه عمدتاًهستند اي تحقيقاتي

براي ،فنّاوريي ها رشتهشوند و پژوهشگران و سرمايه گذاران، مانند ساير ميپيشرفته اجرابراي و دريافت گواهينامه اختراع ابداعات خود ثبت طالب ، خود نتايج تحقيقات تجارتي كردن

فرآورده «و 1نوعي اكتشافرا هاگونه نوآوري در گذشته، ادارات ثبت اختراع اين. هستندآن در .ندورزيد مي خودداريآنها از ثبت و از اين رو 3، نه اختراع انسانكردند ميتلقي 2»طبيعت، به به ثبت يك نوآوري بيوتكنولوژيك4عالي اياالت متحده ديوان، براي اولين بار،1980سال

دعاي متقاضي، بود كه به ا يافتهاين نوآوري يك باكتري تغيير ژنتيك . دادعنوان اختراع حكم، طبق 5 اياالت متحده و عالئم تجاري اداره ثبت اختراع. ي نفتي را داشتهاقابليت جذب آلودگي

كرده را ردثبت آن تقاضاي ي زنده قابل ثبت نيستند، هارويه معمول، با اعالم اينكه ارگانيسم، اما ده بودقرار داتأييد مورد اين تصميم را نيز 6ادارهآن و هيأت رسيدگي به اعتراضات

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. discovery ٢. "product of nature" ٣. human invention ٤. supreme court of the United States ٥. United States Patent and Trademarks Office (USPTO) (PTO) ٦. patent office board of appeals

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



89

: اعالم كردشناخت و را مردود نظر اداره ثبت اختراع 1دادگاه استيناف گمركات و ثبت اختراعموضوع ارگانيسم زنده ساخته شده به دست انسان، اختراعي قابل ثبت است و زنده بودن

ام سرانج،به اين رأينسبت اداره ثبت اختراع با فرجام خواهي .ثبت آن نيستاز مانع اختراع، حكم دادگاه استيناف را ابرام منفي رأي4 در مقابل مثبت رأي5 با اياالت متحدهعالي ديوان

عنوان اختراع قابل ر صورتي كه حاصل ابتكار انسان باشد، به دارگانيسم زنده،«: و اعالم كردي بيوتكنولوژيك ها نوآوريشناسايي در نقطه عطفي،اين حكم]. 310-303صص، 1[ »ثبت است

PTOاز آن پس، . بوددر اياالت متحده، بلكه در جهان عنوان اختراع و ثبت آن نه تنها به پذيرفت و با پيروي از معيار اين حكم، در فنّاوريزيست ي فراواني را در زمينه ها اظهارنامه

در ي ثبت اختراعها اين تحول، اداره با .موارد زيادي به متقاضيان گواهي اختراع اعطا كردنيز با عدول از رويه گذشته، مبادرت به ثبت 2 اداره اروپايي ثبت اختراعكشورها، بويژهساير

در بخش شركت كوچك و بزرگهزاران ،در دو دهه اخير .دندكر هااين قبيل نوآورياياالت خصوص در ، بهسراسر دنيابيوتكنولوژي با مشاركت پژوهشگران دانشگاهي در

ي اختراع، بويژه در ها نامهري از آنها موفق به دريافت گواهي بسيا، كهاند ه، تأسيس شدمتحده ،ي انسانيها با استفاده از پروتئين،ي تشخيص ژنتيكي و داروهاي جديدهازمينه آزمايش

1990 هه در دفنّاورينرخ ثبت اختراع در بخش زيست برآوردها حاكي است كه . اند گرديده نرخ رشد،در همين دورهه، در حالي كه رشد داشتدرصدEPO 13 و دردرصدPTO، 15در

بنا به گزارش ]. 7، ص2[است بوده درصد5كل اختراعات ثبت شده در اين دو اداره تنها گواهينامه اختراع در مورد 6000 آن اداره، 2000به كنگره، در سال PTOمدير سابق

است و بنا به كرده صادر»يي از منابع انساني، حيواني، گياهي، باكتريايي و ويروسيهاژن« گواهينامه 000/20 بالغ بر 2002گزارش رئيس بخش بيوتكنولوژي آن اداره، تنها در سال

با كامل ]. 3[ اظهارنامه نيز در حال بررسي بوده است 000/25راجع به ژن صادر شده و روها و ي فراواني براي ثبت داها اظهارنامه،رود در آينده مي انتظار،شدن پروژه ژنوم انساني

ژن انساني و 000/40تا 000/30ي تشخيصي مربوط به حدود هاي جديد و آزمايشهاواكسنرا در اي انتقادهاي گسترده، جريان اين ].7-1، ش 4[ شودي بيان شده آنها دادههاپروتئين

هابعضي از منتقدان، اين قبيل نوآوري .ه است در اروپا و امريكا برانگيختويژه بهسراسر دنيا، ي ها غالب ورقه و بسياري از ايشان،،ا كماكان فاقد معيارهاي قانوني براي امكان ثبت اختراعر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. court of customs and patent appeals ٢. european patent office (EPO).

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



90

.دانند مي اخالقمغاير بارا صادره اختراع است و براي كيتكنولوژيوثبت اختراعات بي اخالقي ها بررسي چالش،موضوع اين مقاله

تحوالت سپس . كنيم مياجمال بيانتمهيد بحث، ابتدا مفاهيم و واژگان مرتبط با بحث را به را به ط اساسي ثبت اختراعي شراانطباق اين اختراعات با نحوه دهه اخير و مربوط درقانوني

به بيان جايگاه مالحظات اخالقي در حقوق و قوانين ثبت آنگاه. كنيم مياختصار بررسيي اخالقي ها چالشرانجامس. پردازيم مي و رويكردهاي مختلف در اين زمينههااختراع و رهيافت

، از خالل مطالعه موردي بعضي از اختراعات ثبت شده كردهگونه اختراعات را بيان ثبت اين . را بررسي خواهيم كردها ثبت اختراعات با اين چالشه برانگيز، چگونگي مواجهه اداراتمجادل

واژگان كليدي و مفاهيم مرتبط-2

است جديد براي اي كلمهتعبير بعضي از نويسندگان، به ، فنّاوريبيوتكنولوژي يا زيست . 1ي يها و روش از فنون اي و در تعريفي كلي، به مجموعه] 10-1ص، ص1، ج5[كهن اي انديشه

توليد، تغيير و هايفرايند از آنها در يا قسمتي زنده يها از ارگانيسم در آنها شود كه ميگفتهعنوان يك به، ]6[ »زيستيكنوانسيون تنوع «. شود مي اده استف و جانوران گياهان سازي بهينه

عبارت است از فنّاوريزيست «: كند مي را چنين تعريففنّاوريالمللي، زيست متن رسمي بيني زنده يا مشتقات آنها را براي ايجاد يا هاي بيولوژيك، ارگانيسمهاهر كاربرد فني كه سيستم

به ، فنّاوري زيست .»گيرد ميكار هكاربردي خاص ب جهت ،هافرايند يا ها اصالح فرآورده آبجو وي بسيار دور در توليد مواد خوراكي، نظير سركه، ماست، پنيرها، از زمانمعناي عام

نيز در پيوند گياهان و اصالح نژاد حيوانات مورد استفاده انسان بوده، اما با كشف ساختار DNA و در دو سه هوارد مرحله جديدي شد ،هظهور مهندسي ژنتيك، در اواسط قرن گذشت و

ي دارويي، ها در زمينهويژه بهي مختلف، ها را در عرصهاي ي گستردههاپيشرفتدهه اخير .ه استبه ارمغان آوردبراي بشر و انرژي،محيط زيست، درماني، غذايي

ن مهندسي ژنتيك با دستكاري ماده ژنتيك يك موجود زنده، حالت يا بيان جديدي از آ.2اين كار از طريق شناسايي و جداسازي ژن مورد نظر و . كند ميموجود را به دلخواه ما ايجاد

اين ژن با توليد فرآورده خود در آن . گيرد ميسپس اتصال آن به موجود زنده ديگر انجامواردكردن ) 1: طور كلي، داراي دو مرحله است مهندسي ژنتيك، به. شود ميموجود زنده، بيان

) 2؛ ) كروموزوم كوچك و خود همتاساز( مورد نظر به درون يك ناقل DNAاز اي قطعهژن يا

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



91

در مرحله . يابد ميورود ناقل نوتركيب به درون سلول ميزبان، يعني جايي كه در آن تكثير ژن، انجام) كلون كردن(ي نوتركيب و در مرحله دوم، دودمان سازي DNAاول، ساختن

نوتركيب و دودمان سازي ژن، مؤثرترين DNAيعني ساخت اين دو تكنولوژي، . شود ميمهندسي ژنتيك به دانشمندان .]7، ص7[ مدرن هستند فنّاوريابزارهاي موجود در زيست

آنها را به ميكرو ،ي گياهي و جانوري برداشتههاي سودمند را از سلولهادهد ژن ميامكانوانند در مقادير باال رشد كنند، انتقال ت مييي مانند مخمر و باكتري كه به آسانيهاارگانيسم

وسيله هيي كه زماني فقط در مقادير كم قابل تهيه بودند، بها فرآورده،به اين ترتيب. دهندهمچنين اين امكان . دنشو مييابند در مقادير باال تهيه مييي كه به سرعت تكثيرهاميكروبر يا ميكرو ارگانيسم، به گونه غير ي دلخواه را از يك گياه يا جانوهاد كه ژنشو ميفراهم

در حوزه :كاربردهاي مهندسي ژنتيك بسيار گسترده است. مرتبط ديگري انتقال دهند، از بين بردن (TPA) »فعال كننده پالسمينوژن بافتي« توليد برايبهداشت و سالمت انسان،

»انسولين انساني«ي قلبي يا سكته مغزي، توليد ها ي خون و كاهش خطر ناشي از حملهها لخته و ها، سوختگيها، براي درمان زخم»هورمون رشد انساني«براي درمان ديابت و توليد

، براي تشخيص دقيق 1)آنتي باديهاي مونوكلونال (»ي تك دودمانيهاپادتن« وهاشكستگي منظور به، كه DNA2 يا كاوشگرهايهاردياب« توليد و براي،ي ويروسي و باكترياييهاعفونت

ي خود ايمني، هاي ژنتيكي جنين و تشخيص استعداد ابتالي افراد به بيماريهابيماريتشخيص ي مزمن كبد، هاانواع آرتريت و كم خوني و بيمارياز مانند ديابت وابسته به انسولين و بعضي توليد گياهان برايدر حوزه كشاورزي، . گيرند ميكليه و دستگاه عصبي مورد استفاده قرار

توليد گياهان جديد كه از براي و آفات و گياهاني با فرآورده بهتر و بيشتر، هايمقاوم به بيماري ويژه و ايجاد صفات دلخواه در گياهان مورد نظر هاطريق انتخاب و وارد ساختن ژن

ي حيواني تغيير ژنتيك يافته و هورمون هاتوليد واكسنبراي در دامپروري، . گيرد ميصورت توليد حيوانات براي، )ي تغيير ژنتيكي يافتههاوسيله ميكروب هوه بدر مقادير انب(رشد حيواني

ي ها اصالح روشو 12Bو 2B يها توليد ويتامينبرايدر صنايع غذايي ). ترانسژنيك(ترازاد توليد برايدر حوزه محيط زيست، . توليد مواد غذايي در مقادير انبوهمنظور بهتخمير

ي نفتي تا توليد هاي صنعتي و آلودگيها از بين بردن پساب براي وي تغيير ژنتيك يافتههاباكتريمنابع تجديد شدني انرژي با آلودگي كمتر، مانند توليد الكل از نيشكر و توليد گاز متان از مواد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. monoclonal antibodies ٢. DNA Fingerprinting

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



92

م جنايي با استفاده از مهندسي ژنتيك وعالوه بر اينها دانشمندان عل. زايد و هيدروژن از آبتوان از آن براي مياند كه وجود آورده ه را بDNA1ي ي بسيار حساس انگشت نگارهاروش

.] 21-16 ص، ص7[ي بزرگ استفاده كرد هاتشخيص هويت افراد در جمعيتشود كه راه جديدي را براي مي گفته4يفرايند يا 3 به فرآورده، اصطالحاً 2اختراع .3

ثبت شرايط اساسي . دهد انجام كاري يا راه حل فني جديدي را براي حل مشكلي ارائه مي :اختراعاينكه ي حقوقي متداول است به اجمال عبارتند از ها در تمام نظام كه تقريباًاختراع

يك فرآورده يا شموضوع يعني اگر ؛باشدداشته 5)كاربردي ( كاربرد صنعتييتقابل )1 يك يا بخشي ازفرايند، ساخت و توليد آن ممكن باشد و اگر يك استبخشي از يك فرآورده

داشته باشد، يعني داراي 6تازگي )2 ؛ در عمل امكانپذير باشدفرايند، اعمال آن است فرايندشده نشناخته ) 7هنر پيشين(يي باشد كه در بدنه دانش موجود در رشته فني مربوط هاويژگي

باشد، يعني براي كسي با مهارت 8 گامي ابداعيمتضمن )3 ؛باشدنشده نو براي عموم فاش فاش و ،اختراع در اظهار نامه به وضوحالزم است همچنين. آن فن، بديهي نباشدمعمولي در

كه به تفصيل خواهد چنان ]. 27-2 و6-2، ش 8[ و ادعاهاي مخترع در آن ذكر شود 9توصيفاز اختراعات، از جمله اختراعات مغاير با نظم عمومي و اخالق اي آمد، بسياري از قوانين، پاره

ثبت اظهارنامه هنگام بررسي ،اين شرايط. اند اعات قابل ثبت استثنا كردهرا از شمول اخترواجد آنها ادعامورد گيرد و اگر اختراع مياختراع توسط كارشناسان مورد ارزيابي قرار

و در صورت فقدان هر يك از اين شرايط، شود مي ورقه اختراع اعطا،باشد، به متقاضيتوانند به جهاتي، از قبيل عدم انطباق ميشخاص ثالث نيز ا.شود ميتقاضاي ثبت اختراع رد

ي صادر را ها گواهينامه موضوع ثبت شده با شرايط ثبت اختراع، يا عدم افشاي كافي آن، و قانون ،PTOو در ] ، بخش پنجم9[ ماه پس از صدور 9 تا EPO در ،ظرف مهلت قانوني

،عتبار گواهينامه، مورد اعتراض قرار داده، در تمام مدت ا]37، ماده 10[ثبت اختراعات ايران هاي رسيدگي به اعتراضها البته هزينه. بخواهند ابطال آن را از اداره ثبت اختراع يا از دادگاه

رسد، هر چند گاه هم به نتيجه نمي باال و مدت زمان رسيدگي نيز طوالني است و غالباًنوعاً ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

١. DNA probes ٢. invention ٣. product ٤. process ٥. industrial applicability (utility) ٦. novelty ٧. "prior art" ٨. inventive step (non-obviousness) ٩. disclosure of the invention

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



93

ي بيوتكنولوژي و ها در رشتهبويژهح آن، منجر به ابطال گواهينامه و گاه منجر به اصالي صادر ها گواهينامهدرصدPTO، 3 و در درصدEPO ،7طور متوسط در هب. شود ميدارويي

كشد ميگيرند كه جريان رسيدگي به آنها گاه چندين سال طول ميمورد اعتراض قرار اين امتياز راترع مخ به ، اختراعثبت اختراع و اعطاي گواهينامه يا ورقه ].18-2صص، 4[

مانع بهره برداري تجاري ديگران از ) سال20 معموالٌ (مدت اعتبار ورقه اختراع كه در دهد مي دريافت ي بهره برداري كند يا در ازاآنتواند خود از مياختراع،دارنده گواهينامه . آن شود

مدت گواهينامه يا پس از انقض.متياز، اجازه بهره برداري از آن را به ديگران بدهداالحق 1 اختراع وارد حوزه عموميرسد و اصطالحاً مياختراع، حقوق انحصاري دارنده نيز به پايان

شود و اشخاص ثالث براي بهره برداري از آن نيازي به اخذ مجوز از كسي نخواهند مي .داشتورده يا گواهينامه ثبت فرآ)1: ي ثبت اختراع سه گونه اندها طور كلي، گواهينامه به.4

گواهينامه )2، مثل يك ماده يا فرموالسيون دارويي؛ اند كه راجع به خود فرآورده2محصول توليد يك فرآورده، مثل روش ساخت يك دارو و فرايند به روش يا مربوطند كه 3فرايندثبت

كه راجع به كاربرد فرآورده براي هدفي خاص4 گواهينامه ثبت كاربرد)3تركيب دارويي؛ 28 ماده 1طبق بند .]24، ص4[ تشخيص يك شاخص طبي براي مثل كاربرد يك دارو ،هستند

: از استعبارتدارنده گواهينامه ثبت فرآورده حقوق انحصاري ، ]11 [ تريپسموافقتنامهساخت، استعمال، عرضه براي فروش، فروش محصول يا وارد كردن آن براي جلوگيري از

و حقوق انحصاري ،اند رضايت مالك را تحصيل نكردهاين مقاصد، توسط اشخاص ثالثي كه و استعمال و فرايندجلوگيري از استعمال : عبارت است از، فرايند دارنده گواهينامه ثبت

ورده حاصل از آن براي فروش يا وارد كردن آن براي اين مقاصد، توسط آعرضه فري ثبت فرآورده، مانع از اه گواهينامه .اند اشخاص ثالثي كه رضايت مالك را تحصيل نكرده

اما ؛توليد فرآورده ثبت شده توسط ديگران خواهد بود، حتي اگر با روشي ديگر انجام شود، مانع از توليد فرآورده با روشي غير از روش ثبت شده نخواهد فرايندي ثبت ها گواهينامه

الث توليد يك فرآورده دارويي ثبت شده، به هر روشي كه توسط اشخاص ث يعني مثالً؛بود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. public domain ٢. product patent ٣. process patent ٤. use patent

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



94

يك توليد دارو ثبت فرايندشود، اما در صورتي كه فقط ميشود، نقض حق اختراع محسوبشده باشد، توليد فرآورده، با استفاده از روشي غير از روش ثبت شده، نقض حق اختراع

. محسوب نمي شود

فنّاوري زيست حقوق مالكيت فكري در رشتهتحوالت قانوني در زمينه - 3

اي وع مالكيت فكري منابع زيستي و ثبت اختراعات بيوتكنولوژيك در دهه اخير در پارهموضمورد توجه ، به اجمال يا به تفصيل،و ملياي اسناد بين المللي و مقررات و قوانين منطقهاز

:كنيم ميقرار گرفته، كه در اين مبحث، اهم آنها را به ترتيب تاريخي مرور

1زيستي كنوانسيون تنوع -3-1

و استفاده پايدار و عادالنه از زيستي، با هدف حفاظت از تنوع ]6[زيستيكنوانسيون تنوع ، در چارچوب كنفرانس ملل متحد در باره محيط زيست و توسعه، در سال دنيامنابع ژنتيك

به مرحله اجرا 1993سال دسامبر 29 در شهر ريو دو ژانيرو به تصويب رسيد و از 1992تأكيد ي محل وقوع منابع ژنتيكي و زيستيها حاكميت دولتن كنوانسيون بر حقِ اي.آمد در

به تبع ثبت اختراع تاي متعاقد معيارهايي را اتخاذ خواهند كرد ها كه طرفكند ميتصريح ،كرده ميسر آن و انتقال فنّاوريو ساير حقوق مالكيت فكري راجع به ذخائر ژنتيك، دسترسي به

تنوع زيستي با(ي صنعتي كشورهاعنوان متن مورد توافق به،انسيونتدوين اين كنو. شود. ي طوالني شدها موجب بحث و جدل)با تنوع زيستي غني ( و كشورهاي در حال توسعه)فقير

ي ذي نفوذ حفظ هابعضي از كشورهاي در حال توسعه، مانند هند و مالزي، از اينكه سازمان را حفاظت كنند، هاته از آنها انتظار دارند جنگلي كشورهاي توسعه يافهاو دولتمحيط زيست

دانستند و مي آن را غير منصفانه،هلكن از منافع اقتصادي آن چشم پوشي كنند، شكوه داشتي ها و نياز به بهبود توانمندي، از يك سو،با توجه به ارزش اقتصادي بالقوه تنوع زيستي خود

دادند براي تسهيم منصفانه و ميه خود حق از سوي ديگر، ب،علمي، تكنولوژيك و مالي خود تعيين فنّاوري به انتقال منتفعان، شرايطي را از قبيل الزام عوايد حاصل از اين منابععادالنه

ي كمتر براي هاي فراملي خواهان محدوديتها در مقابل، كشورهاي توسعه يافته و شركت.كنندي متعاقد اجازه داده شده كه هاه دولتبCBD در كنوانسيون .بودند دسترسي به منابع زيستي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. The Convention on Biological Diversity (١٩٩٢).

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



95

تعيين كنند »طبق شروط مورد توافق طرفين«شرايط دسترسي به منابع ژنتيك را خودشان ي مربوط به استفاده از منابع هابراي تنظيم فعاليتاي هيچ نظامنامه، اما]4، بند15، ماده6[

و بيان شده بسيار كلي يزن مقررات مربوط به تسهيم عادالنه منافع .ه استزيستي مقرر نشد موضع كشورهاي فقير را به ، كه اين امرهنظام منسجمي براي اعمال اين اصل تدوين نشد

اياالت اما؛اند كشور اين كنوانسيون را امضا كرده180تاكنون حدود . كند ميشدت تضعيفد به لحاظ ترسن مي زيرا صنايع بيوتكنولوژي امريكا،طفره رفته است از امضاي آنمتحده

در . ي آنها محدود شودها فعاليت،مقررات راجع به حقوق مالكيت فكري در اين كنوانسيونر ي را بر ذخاآنها كنترل ،نند اين كنوانسيونك ميمقابل، كشورهاي در حال توسعه احساس

.]10، ص13[ دهد ميژنتيك افزايش

1مالكيت فكريي مرتبط با تجارت حقوق ها جنبهراجع به موافقتنامه -3-2

، موسوم به 2)گات(در جريان آخرين دور مذاكرات موافقتنامه عمومي تعرفه و تجارت ، 3همزمان با تشكيل سازمان تجارت جهاني و،1994اوروگوئه، در سال مذاكرات دور

از ونيز به تصويب رسيد] 11[ي مرتبط با تجارت حقوق مالكيت فكري ها موافقتنامه جنبهاست كه اي اولين و تنها معاهدهاين موافقتنامه. به مرحله اجرا درآمد1995ال اول ژانويه س

، نقطه عطفي در لحاظگيرد و از اين ميي مالكيت فكري را در برها و زمينهها تمام شاخه 7ماده ، طبق تريپسنامه هدف از وضع موافقت. رود ميتاريخ حقوق مالكيت فكري به شمار

كه از اسم اعالم شده، اما چنان »فنّاوريي تكنولوژيك و انتقال و انتشار اه نوآورييارتقا«آن، حقوق مالكيت فكريباب نظام حقوقي واحد و هماهنگ در اصلي، ايجاد هدفآن پيدا است،

مد از طريق ساز و كارهاي سازمان ت تا با اعمال ضمانت اجراهاي كارادر سطح جهان اساين بخش پنجم به هر حال، .تقويت شودتجارت تسهيل و جهاني شدن فرايندتجارت جهاني،

آن، راجع به 27ماده و اختصاص به ثبت اختراع داردـ 34 تا 27شامل مواد ـ نامه موافقت، فرايند اين ماده، هر گونه اختراع، اعم از فرآورده و 1موجب بند به. عات قابل ثبت استاخترا

ه جديد، حاوي گامي ابتكاري و داراي كاربرد صنعتي ، به شرط آنكفنّاوريي ها در تمام رشتهي تشخيصي، هاروش) الف: دهد مي اين ماده ، به اعضا اختيار3بند . استباشد، قابل ثبت

گياهان و حيوانات، به جز ) ب،درماني وجراحي براي درمان انسانها يا حيوانات ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

١. Agreement on the Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights (١٩٩٤) (TRIPs) ٢. General Agreement on Tariffs and Trade (GATT) ٣. World Trade Orgnization (WTO)

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



96

گياهان يا حيوانات را از قابليت بيولوژيك براي توليد هاي اساساًفرايند، و هاميكروارگانيسم، اعضاي سازمان 27 ماده 3 بند »ب«به اين ترتيب، طبق قسمت . ثبت اختراع استثنا كنند

هاي ميكروبيولوژيك، يعني آنچه فرايند و هاتجارت جهاني مكلف به ثبت ميكروارگانيسمتوسعه، مانند حال بسياري از كشورهاي در. رود، شدند ميكار هامروزه در بيوتكنولوژي ب

عنوان اختراع استثنا به را از قابليت ثبت ييداروي ها فرآوردهدر گذشتههند چين، مصر و توليد داخلي وسيله توان بدين تا دادند مياجازه را داروييفرايندو فقط ثبت بودند كرده

و ... ي كلي، مثل آموكسي سيلين، ويتامين ب، هايعني داروهايي كه با نام (داروهاي ژنريكبه ثبت فرآورده كه در اما الزام . را باال ببرند)شوند ميبدون نام تجارتي توليد و عرضه

باب شد، امكان توليد داروهاي حياتي مهم، مانند داروهاي ضد سرطان و تريپسموافقتنامهHIV/AIDSدهد مي را به شدت كاهش در كشورهاي در حال توسعهي داخليها توسط شركت مورد انتقاد كشورهاي در حال توسعه قرار در جريان تدوين موافقتنامه، شديداًكه اين امر،

اضافه شد كه مفاد آن چهار سال پس از به مرحله 27گرفت و به همين علت در ذيل ماده .اجرا درآمدن موافقتنامه، مورد بازنگري قرار خواهد گرفت

مطلوبتر از موافقتنامهع زيستي،در كنوانسيون تنو حمايت از ذخائر ژنتيك هرچند ظاهراً توجيه نقض تعهدات حاصل از براي به آن هااستناد دولتاز لحاظ حقوقي، است، اما تريپس

مقررات معاهدات سابق تا ،حقوق بين الملل در اعدهق مشكل است، زيرا طبق تريپسموافقتنامه 3، بخش 30، ماده 14[حدي قابل اجرا است كه با مقررات معاهده الحق مطابقت داشته باشد

كه بي شك خاص تر و تريپسهمچنين طبق قاعده تقدم خاص بر عام، مقررات .]4و . است مقدم خواهد بود CBD از كنوانسيونتر جزئي

حمايت قانوني از اختراعات پارلمان و شوراي اروپا راجع به دستورالعمل-3 -3

1بيوتكنولوژيك

به توجه به منافع سرشار اختراعات بيوتكنولوژيك و با ،1988كميسيون اروپا در سال ، پيش نويس دستورالعملي را حياتيفنّاوري افزايش توان رقابت جامعه اروپايي در اين منظور

دستورالعمل « با عنوان 1998سال تهيه كرد كه پس از ده سال بحث و مناقشه، سرانجام درمورد پذيرش پارلمان و شوراي اروپا قرار ،]15[ »حمايت قانوني از اختراعات بيوتكنولوژيك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. Directive ٩٨/٤٤/EC of the European Parliament and of the Council of ٦ July ١٩٩٨ on the Legal Protection of Biotechnological Inventions

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



97

كنيم، مياز اين پس با عنوان دستورالعمل بيوتكنولوژي از آن ياداين دستورالعمل كه . گرفت

در دامنه گسترده صنايع و مهندسي ژنتيكفنّاوريبا توجه به اهميت روز افزون نقش زيست وسعه صنعتي جامعه اروپايي و و اهميت اساسي حمايت از اختراعات بيوتكنولوژيك براي ت

3 و 2، 1، بندهاي 15[تشويق سرمايه گذاري مخاطره آميز در تحقيق و توسعه در اين رشته ي فني فرايند، يا با شده، كه از محيط خود جداسازيزيستيماده «: كند ميتصريح] ديباچه

ت وجود داشته در طبيع، ممكن است موضوع يك اختراع باشد، اگر چه قبالًه باشدتوليد شدبدن انسان، در سطوح « :گويد ميبر همين مبنادستورالعمل با تكيه . ]3 ماده،2، بند15[» باشد

مختلف شكل گيري و رشد و كشف ساده يكي از عناصر آن، از جمله توالي كلي يا جزئي يك ي جداسازي شده از بدن انسان و نيز عنصري كه ط نصرع «اما» نيست قابل ثبتي اختراع،ژن

حتي اگر ساختار آن ،شود ميي فني، از جمله تعيين توالي يا توالي جزئي ژن، توليدفرايندبرخي از ]. 5، ماده15[» استعنصر با ساختار عنصري طبيعي همسان باشد قابل ثبت

را براي تميز اختراع از دستورالعمل 5 و 3 واد، مالك مذكور در مييصاحبنظران حقوق اروپاي فني فرايندصر طبيعي، حتي اگر با اسازي عن جدادانند و معتقدند بول نمياكتشاف قابل ق

هم باشد، ) كاردبرد صنعتيدارابودن مثل (صورت پذيرد و واجد شرايط اساسي ثبت اختراع تواند قابل ميدارا بودن خصيصه فني، فقط. كند عوض نمي را فرآوردهماهيت طبيعي بودن

ا توجيه كند، نه عناصري را كه با اعمال آن جداسازي جداسازي رفرايندثبت بودن خود . ]126 ، ص16) [ي باكترياييهاخواه اين عناصر ژن انسان باشد، يا ژن گياه، يا ژن(شوند مي

از كوه و صيقل ها را به جدا كردن صخرهها جداسازي و تخليص ژننيزبعضي از حقوقدانان ، قابل ثبت شناخته شدن ابداعات بر اينعالوه ].443، ص17[اند دادن آنها تشبيه كرده

مورد اعتراض و انتقاد فراوان واقع از لحاظ اخالقي نيزبيوتكنولوژيك مربوط به بدن انساني ها، دولت بيوتكنولوژي دستورالعمل15شد و به لحاظ همين انتقادها با وجود آنكه طبق ماده

داخلي خود وارد حقوقآن را 2000 ژوئيه سال30عضو اتحاديه اروپا مكلف بودند تا تاريخ به اين تكليف ) اسپانيا، ايرلند، بريتانيا، پرتغال، دانمارك، فنالند و يونان( تنها هفت كشور، كنند

، )آلمان، اتريش، ايتاليا، بلژيك، سوئد، فرانسه، لوگزامبورگ و هلند(عمل كردند و هشت كشور بعضي از اين . اند آن خودداري ورزيده سال از فرجه قانوني، از تصويب4با گذشت حدود

بعضي ودانند ميايراد دارايثبت شناختن اين اختراعات را قابل اساساًكشورها، مثل هلند، ي بدن انسان را مغاير با اخالق قابل ثبت شناختن اجزاديگر، مانند فرانسه، بلژيك و ايتاليا،

. براي بهداشت عمومي هستندDNAي هانگران تبعات منفي ناشي از ثبت توالي و دانسته، مي

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



98

به تصويب دستورالعمل در مراجع هامتقاعد ساختن اين دولتبراي ، ييكميسيون اروپا، سال هابي نتيجه ماندن اين تالشو پس از عمل آورد هبتالش زيادي قانونگذاري داخلي،

.دكر 1دگستري اروپادر ديوان دا دعوا عليه آنهااقدام به طرح )2003 ژوئيه سال 10( گذشته

شرايط اساسي ثبت اختراع با بيوتكنولوژيك اختراعاتچگونگي انطباق -4

بيوتكنولوژيك براي اختراعات، را عيناً اساسي ثبت اختراع شرايط،دستورالعمل بيوتكنولوژي داراي و ،ابتكارياختراعاتي كه جديد، حاوي گامي ... « :الزم دانسته و مقرر داشته است

د كه متشكل نباشاي به فرآوردهراجعد بود، حتي اگر ن، قابل ثبت خواهباشندرد صنعتي كاربوسيله آن ه بزيستيي باشند كه ماده فرايند يا مشتمل بر آن است، يا راجع به زيستياز ماده

را در صول اين شرايط اما مخالفان ، ح]. 3 ماده ،1، بند 15 [»شود ميتوليد يا فرآوري براي مثال، در مورد شرط جديد بودن، اشكال. دهند ميارد، مورد ترديد قراربسياري از مو

، قرار دارندو در دسترس عموم موجود ژن و پروتئين از قبل در طبيعت كه چون كنند مي شد؟ در پاسخ به اين اشكال گفته شده كه براي اثبات آنتوان مدعي جديد بودن ميچگونه

ي ها از مولكولوت نشان داده شود كه ژن از محيط طبيعي جديد بودن اختراع ژن، كافي اسكه توصيف بيوشيميايي اي گونه ه، بشده سازي جدااستديگري كه به طور طبيعي همراه آن

تكاري در مورد شرط اب].27-3، ش 4[ي آن ميسر شود ها DNAآن در قالب تعيين توالي ه زماني امري ابداعي و ابتكاري ، كها جداسازي ژنفرايند كه كنند ميبودن نيز اشكال

، DNA يهاي تكنولوژيك دهه اخير در تعيين تواليها با توجه به پيشرفتشد، اينك ميمحسوبكاري عادي شده و نمي توان آن را ابداعي تلقي كرد، هر چند توالي حاصل به يك ديگر

با ، كهندكن ميدر مورد شرط قابليت كاربرد صنعتي نيز اشكال. بدهدرمزمحصول جديد در مقياس وسيع در ده سال گذشته، DNAي تعيين توالي هاتوجه به توسعه و پيشرفت تكنيك

،ها براي آن»كاربرد موثق« بدون اظهار ،هاي ثبت اختراع در مورد ژنها بسياري از اظهارنامهل حل اين دو اشكال به سهولت حل اشكا.] 28 -3، ش 4 [دنشو ميتسليم ادارات ثبت اختراع

اداره اروپايي ثبت مثالً. ي ادارات ثبت اختراع در اين زمينه متفاوت استها اول نيست و رويهي موجود كه ها مورد ادعا با تواليDNAي ها ساختار تواليدر موردي كهاختراع

داند و بر همين شناخته شده ارتباط نزديكي داشته باشد، آن را ابتكاري نمي قبالًشانكاركرد همچنين بسياري از تقاضاهاي ثبت .ياري از تقاضاهاي ثبت اخترا ع را رد كرده است بس،مبنا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. European Court of Justice (ECJ)

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



99

اما اداره ثبت اختراع اياالت . اختراع را به لحاظ عدم اظهار كاربرد صنعتي رد كرده استتري دارد و هر محصولي را كه با روشي پيچيده به دست آيد، در انهمتحده رويه آسان گير

داند، هر چند روش مزبور از قبل ميتوان آن را پيش بيني كرد ابتكاريصورتي كه از قبل ن شرط دارا بودن كاربرد صنعتي را نيز به ، اين اداره].33-3 و32- 3، ش4[شناخته شده باشد

تفسير كرده كه اجراي اختراع بايد به لحاظ نظري ممكن باشد، هر چند كاربرد آن در ااين معن اين دو اداره همراه با ،به لحاظ پيچيدگي موضوع ].35- 3، ش4[د اظهارنامه بيان نشده باش

ي عملي خود را در ثبت اختراعات بيوتكنولوژيكي در ها رويه 1(JPO) ژاپناداره ثبت اختراع سه جانبه خودپايگاه اينترنتي و نتايج آن را در با يكديگر مقايسهيي مستمراًها قالب پروژه

].18 [شود مي بيشتر اين مبحث، مراجعه به اين پايگاه توصيهبراي مطالعه. كنند ميمنتشر

ثبت اختراع و مالحظات اخالقي -5

ها رهيافت-5-1

رهيافت فني محض -5-1-1

زيرا اوالً؛حقوق ثبت اختراع بايد نسبت به مالحظات اخالقي بي طرف باشداي، به نظر عده بلكه فقط اهرمي ،دهد را به دارنده ورقه نمياعطاي ورقه اختراع حق اعمال اختراع و توليد آن

حق اختراع ،به عبارت ديگر. دهد كه بتواند ديگران را از اعمال اختراع باز دارد مياوقانوني به اشخاص يك حق ايجابي نيست، بلكه حقي سلبي است كه در مدت محدودي مانع بهره برداري

صدور ورقه اختراع مالزمه با بهره ن،عالوه بر اي]. 264، ص19[شود ميختراعا از ثالث ، عمالًرسند مي ثبتي كه به دو سوم اختراعات، حداقلطور متوسط، برداري از آن ندارد و به

بالغ بر ، و اين آمار در كشورهاي در حال توسعهگيرند تجاري قرار نميبرداري بهرهمورد منوط به ثبت آن نيست و ،از اختراع بهره برداري ثانياً]. 48 ، ص20[ درصد است 90 تا 70

اگر اختراع ثبت شود، بهره برداري ثالثاً. برداري كند بهرهآنتواند بدون ثبت نيز از ميمخترع، خواهد شد گيرند، مي، يا كساني كه از او مجوزتجاري از آن محدود به صاحب ورقه اختراع

نه ، از ثبت اختراعخودداريپس . نند كبهره برداريتوانند از آن مي همه،اما اگر ثبت نشود. خواهد شد بلكه موجب انتشار و استفاده بيشتر از آن شود، آن نميبرداري از تنها مانع بهره

بنابراين، براي كنترل اختراعات و جلوگيري از اعمال اختراعات مغاير با اخالق يا نظم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. japan patent office (JPO)

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



100

ين راه اين است كه بهره برداري از كرد، بلكه بهتر نبايد ادارات ثبت اختراع را درگير،عمومي منوط به كسب مجوز از مراجع ذي صالح ، منع، محدود ياموجب قانون ه ب، ثبت شدهاتاختراع

بهداشت مراقبت ازشود و اين مراجع با درنظر گرفتن معيارهاي اخالقي و ضوابطي از قبيل ، بر ...ز تنوع ژنتيكي و ، حفاظت از محيط زيست، آسايش حيوانات، حفاظت اهمگانيو ايمني

از اين اي نمونه. كنند اقدام به صدور مجوز بهره برداري از اختراعات ثبت شده ،حسب موردعالي اياالت متحده، در رد نظري كه بر مبناي مالحظات اخالقي قائل رهيافت را در رأي ديوان

ا صالحيت پرداختن به اين م... «: كنيم ميي زنده بود، مشاهدههابه عدم قابليت ثبت ارگانيسمورزيم اين است كه تصميم گيري در ميكه بر آن اصراراي گزينه ... .» را نداريمهااستدالل

قانونگذاري پس از تحقيق، ارزيابي و مطالعه صورت فرايند از طريق دمورد اين مسأله باي فراينداين . توانندتوانند انجام دهند و دادگاهها نمي ميي تقنينيها كاري كه ارگان،پذيرد

كه در نظام دموكراتيك ما، كار و مصالح متعارض است هامستلزم برقراري توازن بين ارزشي ها متوجه شاخهد كه اكنون بر ما فشار آورده، باياي درگيري. ... نمايندگان منتخب است

].317، 303 صص،1 [سياسي حكومت ، يعني كنگره و دولت بشود، نه دادگاهها

رهيافت اخالقي -5-1-2

اين است كه حقوق ثبت اختراع نبايد نسبت به مالحظات اخالقي بي طرف ديگراي نظر عده حقي سلبي براي صرفاً ثبت اختراع گويند، مي بر خالف آنچه قائلين به ديدگاه قبل زيرا؛باشد

تواند مي صاحب امتياز كه كند ميدرستاي بلكه منطقه ممنوعه،ايجاد نمي كندصاحب امتياز دارنده ورقه ،بر مبناي اين حق. حق بهره برداري تجاري از اختراع را در آن اعمال كند

محدود اختراعاز اختراع بهره برداري كند، مگر اينكه به دليل غير مترقبه اي، اجراي تواند مي ند وك ميقابليت مبادله پيدا ي و مالارزشقه اختراع بر مبناي همين حق است كه ور وشود

ع حق اختراپس درست تر آن است كه . براي جذب سرمايه مورد استفاده قرار گيردتواند ميالبته اين .مطلق و بدون قيد و شرط باشدنبايد لذا و بدانيمبا دو جنبه ايجابي و سلبي حقيرا

ي ها سازمان وجودضرورت قانونگذاري ونقش مراجعاهميت امر به معناي ناديده انگاشتن نيست، اما ادارات ثبت اختراعات بهره برداري از و نظارت برصدور مجوزصالح براي ذي

اختراع، به عنوان اولين درگاه، مسئوليتي غير قابل انكار در بررسي مطلوبيت اعطاي حقوق وانگهي .]447، ص17[ برعهده دارند ات اختراعمشروعيت بخشيدن به و صمالكيت به اشخا

قانونگذاران و مانع از آن است كه ، نوعاًي ثبت اختراعها اهينامهاهميت جنبه سمبوليك گو

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



101

]. 50، ص20[فرصت بهره برداري را از اختراعات ثبت شده سلب كنند ، ي تنظيميهاساير ارگانشود، مردود ميبرداري بيشتر از اختراع موجب بهره كه عدم ثبت اختراع، همين استداللا

، ميزان بهره برداري از استي از نظر اخالقي مورد ايراد اختراعفرض شود اگر چرا كه ؛استپذيرش اين امر در واقع به معناي اذعان به ناتواني قانون از . را عوض نمي كندآن ماهيت آن

بنابراين، . استهاي علمي و ميزان و نحوه بهره برداري از آنهاقانونمند ساختن پژوهشيي مانند علوم زيستي كه مرتبط با حيات ها در رشتهويژه بهمالحظات اخالقي در ثبت اختراع،

.و محيط زيست است، ضرورتي انكار ناپذير است نيزكه از داليل مذكور در رهيافت فني محض پيدا است، قائلين به اين نظر البته چنان

كنند، اما معتقدند بايد يك تقسيم كار صورت ضرورت كنترل اخالقي اختراعات را انكار نميي فني اختراع شود و ها حوزه صالحيت نظام ثبت اختراع، محدود به ارزيابي جنبه:گيرد اعم از قواي قانونگذاري و ، آن به ارگانهاي سياسيـ و نيز نظم عموميـ ي اخالقي ها جنبه

].35، ص21[اجرايي واگذار گردد

ثبت اختراعقوانين مالحظات اخالقي در -5-2

كه به باشد قانونيرينتبه] 22) [1623مصوب سال ( 1نيا قانون انحصارات بريتا شايد اين قانون سه محدوديت 6 ماده . استي اخالقي و اجتماعي ثبت اختراع توجه كردهها جنبه

مخل « اختراع)2، »خالف قانون نباشدبر « اختراع )1: در نظر گرفته استبراي ثبت اختراع طور كلي ناجور به« اختراع )3 ،»)رساندن به تجارت يا آسيب هابا باالبردن قيمت(دولت نباشد

به اين معنا تفسير شد كه اختراع ه، شرط اخير شدي صادرها از گواهينامهاي در پاره. »نباشدمخالف « صادر شده، اختراع 1841 سال به كه ي گواهينامه اختراعدر. باشد غير اخالقينبايد

در گواهينامه ]. 40، ص23[ استاده شدهقرار دبند اين مشمول »مذهب و اخالق عمومي آمده است كه قانون از اختراعي كه با استناد به اين بند، نوشته شده،1851 سال بهديگري كه

مصوب (2قانون ثبت اختراعات بريتانيا. ]10، ص24[كند است حمايت نمي» غير اخالقيماهيتاً«راعي كه استفاده از آن محتمل دهد كه از اعطاي ورقه اخت مينيز به مميزي حق) 1883

]. 86، ماده 25[ است، خودداري كند »مغايرت با قانون يا اخالق«

اختراعات مغاير با اخالق و نظم عمومي را عموماً نيزدر اروپاكنوني قوانين موضوعه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. Statute of Monopolies (١٦٢٣) ٢. Patents, Designs and Trade Marks Act (١٨٨٣)

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



102

مصوب ( كنوانسيون اروپايي ثبت اختراع .ندا امكان ثبت اختراع شناختهعنوان استثنايي بر به

53، اين استثنا را در ماده ]26[اند كشور به آن پيوسته28 تاكنون بالغ بر كه ]9 [)1973

برداري اختراعاتي كه انتشار يا بهره رايماده، باين »الف« بند موجب هب. است آوردهصريحاً

يد ق البته طبق.شود اعطا نمي از آنها مخالف با نظم عمومي يا اخالق باشد، گواهينامه اختراع

صرف اينكه و اختالف نظرهايي در تفسير آن شده، هاكه سبب ابهاممندرج در اين بند

طبق قانون موضوعه در يكي از كشورهاي عضو كنوانسيون منع ،از يك اختراعبرداري بهره

»ب«در بند . شود كه اختراع مخالف اخالق يا نظم عمومي تلقي شود ، موجب نمي شده باشد

ي براي توليد گياهان و حيوانات زيست هاي اساساًفرايندگياهي يا حيواني و ي ها ، گونه53ماده

هاي فرايند، مندرج در اين بندموجب قيد هب. عنوان اختراع اعالم شده است نيز، غير قابل ثبت به

بايد البته . است ميكروبيولوژيك براي توليد گياهان و حيوانات از شمول اين استثنا خارج شده

يعني تخصيص اختراعات قابل ؛ است»الف« مستقل از بند 53 ماده »ب«بند توجه داشت كه

به لحاظ مغايرت آنها با از نظر نويسندگان كنوانسيون، ، نيي گياهي و حيواها ثبت به گونه

زيستيهاي فرايندي حيواني و ها اخالق يا نظم عمومي نبوده، بلكه به اين علت بوده كه گونه

، و به عبارت ديگركرده اند براي ثبت اختراع تلقي ن1»وعي مناسبموض« رابراي توليد آنها

مطابق نظام ي گياهي نيزها از عموم موضوعات قابل ثبت خارجند و گونهتخصصاًاين موارد

ي جديد ها براساس كنوانسيون بين المللي حمايت از گونه EPC كه پيش از تصويب2خاصي

-395 ص، ص28[اوت مورد حمايت قرار گرفته بود متفاي ، ايجاد شده، با شيوه]27[ 3گياهي

396[.

. نيز وجود دارداعضاي كنوانسيون مليقوانين در نوعاً EPC استثناهاي مندرج در

قانون مالكيت فكري فرانسه و] 1،2ماده ،29[قانون ثبت اختراعات آلمان عنوان نمونه، در به

در قانون 1994موجب اصالحات سال هه بالبت. است آورده شده عيناً،]L611-17 ماده، 30[

به تمام يا بخشي علمهمچنين و ي آن، ها عناصر و فرآورده،مالكيت فكري فرانسه، بدن انسان

عنوان مصداقي از اختراعات مغاير با اخالق و نظم عمومي به ماده مذكور از يك ژن انسان، به

اختراعاتي كه «:است تصريح شدهدر دستورالعمل بيوتكنولوژي نيز ]. 31[افزوده شده است

» باشد، غيرقابل حمايت تلقي»اخالق« يا »نظم عمومي«برداري صنعتي از آنها مخالف با بهره

)الف : استگرديدهشرح احصا اين اختراعات به اين مصاديقي از و ] 6 ماده ،1بند ، 15[شده ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

١. “an appropriate subject matter” ٢. sui generis ٣. International Convention for the Protection of New Varieties of Plant (UPOV) (١٩٦١)

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



103

اي اصالح هويت نژادي نفوس انساني؛هفرايند )هاي همانند سازي نفوس انساني؛ بفرايند

هاي اصالح فرايند ) د ي انساني براي مقاصد صنعتي يا تجارتي؛ها جنينكاربرد )ج

هويت ژنتيكي حيوانات كه براي آنها زيانبار است، بدون آنكه فايده طبي مهمي براي

هافرايند همچنين خود حيوانات حاصل از اين وداشته باشد، انسان يا حيوان

. ]6 ماده ،2، بند15[

غير اروپايي، از جمله كشورهاي شرق آسيابسياري از كشورهاي ثبت اختراع در قوانين

طبق قانون ثبت اختراعات ،به عنوان نمونه. مالحظات اخالقي در نظر گرفته شده است نيز

بت اختراعاتي كه در مظان نقض نظم عمومي، اخالق يا بهداشت همگاني هستند، به ث«ژاپن،

به هر اختراعي « ،طبق قانون ثبت اختراع جمهوري خلق چين]. 32، ماده 30 [»نخواهند رسيد

يا اخالق اجتماعي يا مضر به مصلحت همگاني باشد، گواهينامه حكومتكه مخالف با قوانين

نيز مقرر قانون ثبت اختراعات و عالئم تجاري ايران]. 5، ماده 33 [» نخواهد شداعطااختراع

هر اختراع يا تكميلي كه مخل انتظامات عمومي يا منافي عفت يا مخالف حفظ براي« :هكرد

در پيش نويس قانون ]. 28 ماده ،2بند ، 10 [توان تقاضاي ثبت داد نمي»الصحه عمومي باشد

ي صنعتي و عالئم نيز كه توسط سازمان ثبت اسناد و هاجديد حمايت از اختراعات، طرح

رت طرح قانوني به مجلس شوراي اسالمي تقديم شده، اين استثنا صو امالك كشور تهيه و به

برداري از آنها مخل نظم عمومي و منافي عفت اختراعاتي كه بهره«: است شدهآمدهچنين

].2 ماده ،5، بند 34 [»باشد، قابل ثبت نخواهد بود

و ـ قيبعضي از كشورها، مثل كانادا و اياالت متحده، مالحظات اخالموضوعه وانيندر ق

محاكم يدر آراهذا مع. نشده استذكرعنوان استثنا بر اختراعات قابل ثبت بهـ نظم عمومي

، 1»كاربردي بودن«شرط با استناد به ي ثبت اختراعها گواهينامهتوان يافت كه ميمواردي را

چند به ن موارد اي. اند شده، به دليل مغايرت كاربرد اختراع با نظم عمومي ابطال ] 35ماده ، 12[

،كاربرد دارندفريفتن مشتريان براي ي كه فقط اتاختراع) 1: هستندقابل تقسيم دسته

توان آنها را با اختراعاتي كه نمي)3، اند قابل استفاده قماربازي برايي كه فقط اتاختراع) 2

رامين ضد قوانيني مثل قوانين حمايت از مصرف كننده، ف،مستند اين احكام. ايمني به كار برد

كه همه مربوط به نظم عمومي استقماربازي و مقررات گوناگون راجع به بهداشت و ايمني

اند تأكيد كردهمنهيات قانونيمضيق اين لزوم تفسير بر دادگاهها مكرر،در عين حال. هستند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. utility

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



104

ثبت فراينداگر « :آمده است 1 كلين عليه راسلدعوايرأي صادر در لذا در ]. 113-5، ص5[

كاربرد داشته مردم دادن نتواند براي هيچ مقصد درستي مفيد باشد و فقط براي فريبشده

دادگاه رأي داد كه 2 فولر عليه برگر اما در دعواي»...، مفيد نيست، بلكه مضر است باشد

مفيد و قابل ثبت است، هر چند خواهان و يتشخيص دهنده سكه قالبي، اختراعدستگاه

توان براي مقاصد ميند، زيرا از اين اختراعكار برده ا هبي قمار هان ماشيدرخوانده آن را

: فراتر رفت و گفتهيأت رسيدگي به اعتراضات اداره ثبت اختراع بعداً. ديگر نيز استفاده كرد

جامعه درستنظر بعضي، قماربازي مضر به اخالقيات عامه و نظم هر چند ممكن است به«

مبنايي را براي توجيه اين ، مربوطمواد قانون يا ديگر 35 مادهباشد، اما ما نمي توانيم در

ي فاقد شرط كاربردكاربرد دارند،استنتاج پيدا كنيم كه اختراعاتي كه فقط براي قماربازي

در مقام اعمال معيار يدكنيم اين اداره نبا ميما فكر« هيأت نتيجه گرفت كه .» هستندبودن

رآيد و اگر ساير شرايط ثبت اختراع حاصل باشد، بر مبناي بازي ب اخالق در ارتباط با قمار

»ي شانسي خودداري كندهافقدان كاربرد قابل ثبت، از اعطاي گواهينامه اختراع نسبت به بازي

غلبه اين نظر امروزه در رويه قضايي اياالت متحده و بين حقوقدانان اين كشور ].همان، 5[

دياموند عليه عالي اياالت متحده در دعواي مشهور ديوان، كه نمونه بارز آن را در رأي يافته

. مالحظه كرديم3چاكرابارتي

نيز با اصرار بر اين رويكرد، خواهان تريپسموافقتنامه تصويبدر جريان دولت امريكا

هافنّاوري در تمام ،فرايند، اعم از فرآورده و انواع مختلف اختراعاتشناخته شدنقابل ثبت

هاي فرايندي گياهي و حيواني و ها دن گونهش، خواهان مستثنا EPC، مطابق هااييبود، اما اروپ

براي توليد گياهان و حيوانات و اختراعات مغاير با اخالق و نظم عمومي بودندزيستي اساساً

هر گونه ، 27 به اين ترتيب كه در بند اول ماده د؛ نوعي تسالم بين آنها برقرار شاًنهايتكه

واجد شرايط ، به شرط آنكه فنّاوريي ها ، در تمام رشتهفرايندز فرآورده و اختراع، اعم ا

باشد، قابل ثبت اعالم شد و در ) كاربرد صنعتيداراي و تكاريجديد، اب(اساسي ثبت اختراع

يي كه هابند دوم، به اعضا اختيار داده شد كه براي حفظ نظم عمومي يا اخالق، از ثبت اختراع

از آنها مخل به اموري چون حفاظت از حيات يا سالمت انسان، حيوان يا بهره برداري تجاري

. گياه و جلوگيري از ورود آسيب به محيط زيست است، خودداري ورزند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. Klein v. Russel ٢. Fuller v. Berger ٣. Diamond v. Chakrabarty, us (١٩٨٠)

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



105

غير اختراعات مغاير با اخالق رسماً،به هر حال، با اينكه در بسياري از قوانين موضوعه

در اين نيز ادبيات حقوقي بسيار نادر و ماين حكاستناد به اما در عمل،،قابل ثبت شناخته شده

و انتقادهايي كه هااعتراض به مناسبت ،سال اخيرچند در تنها. استبسيار ضعيفزمينه

يافته و اين موضوع مجال طرح صورت گرفته،ثبت اختراعات بيوتكنولوژيكنسبت به

با وجود اين .ي ثبت اختراع را ناگزير به اظهار نظر در اين خصوص كرده استها اداره

كتاب راهنماي مثالً.تاكنون ضوابط روشني براي تشخيص مصاديق آن ارائه نشده است

، در توضيح بند ) 2003مورخ دسامبر سال ( در جديد ترين ويرايش خود EPOممتحنين

ناظر به غير قابل ثبت بودن اختراعات مخالف با اخالق و نظم ـ كنوانسيون 53 ماده »الف«

طور كلي، بايد مالحظه شود كه آيا جامعه، به: گويد مي ،ري عرف را مالك دانسته داو،ـ عمومي

داند كه اعطاي حقوق ثبت اختراع را غير قابل پذيرش تلقي كند ميقدر ناپسند موضوع را آن

اما در مورد اينكه هنجارهاي كدام جامعه معيار چنين ]. 3-1، فصل چهار، بند C، بخش 35[

اين امر مبتني است بر كليت هنجارهاي : گويد مي EPOتجديد نظرقضاوتي است، هيأت

در ارتباط با اهداف اين فرهنگ . ريشه در يك فرهنگ خاص دارد كه عميقاًاي پذيرفته شده

EPC ،بنا براين، اختراعاتي كه . عبارت است از فرهنگي كه ذاتي جامعه و تمدن اروپايي است

لحاظدهاي مورد وفاق فرهنگ اروپايي منطبق نيست، بايد به بهره برداري از آنها با استاندار

ي ضد نفر، موضوعاتي كه هامين اي، ي نامههابمب. مغايرت با اخالق از قابليت ثبت استثنا شود

و نيز افراد را به ارتكاب افعال مجرمانه، تبليغ تبعيض نژادي و مذهبي و نظاير آن تحريك كند

، 35[ بارز اختراعات مغاير با اخالق و نظم عمومي هستند يهاموضوعات وقيح جنسي، از مثال

ي فرضي عبور هااما وقتي از اين مثال]. 3-1 و فصل چهار، بند 7-2، فصل دو، بند Cبخش

در مورد اين هاي عيني قضاوت كنيم اختالف نظرهاكنيم و بخواهيم در مورد مصداق

در مبحث بعد، ضمن مطالعه موردي اين نكته را . شود مي آشكار»استانداردهاي مورد وفاق«

.ي صادر در مورد اختراعات بيوتكنولوژيك مالحظه خواهيم كردها چند نمونه از گواهينامه

ختراعات ي ثبت اها به ورقهاخالقي ي هامطالعه موردي اعتراض -6

بيوتكنولوژيك

كه است يدشدچنان گاه شود، مييي كه به ثبت اختراعات بيوتكنولوژيكهاانتقادها و اعتراض

ثبت : مثل اين انتقاد كه؛ كشد ميت فكري و ثبت اختراع را به چالشيكليت نظام حقوق مالك

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



106

و ها نسبت به فرآوردهصاحبان امتياز موجب برقراري انحصار براي DNAي هاتوالي

مصرف دسترسي ،و در نتيجهشود ميهاو باال رفتن تصنعي قيمت هاي ثبت شده فرايند

يا ؛مشكل و گاه غير ممكن خواهد شدها، داروبويژه حياتي، يها فرآورده بهكنندگان نيازمند

كند شدن ،عنوان اختراع، موجب محرمانه شدن علم ثبت نتايج تحقيقات علمي بهاين انتقاد كه

براي مورد نيازسرعت مبادله دانش و گردش آزاد اطالعات و انحصاري شدن مواد

گفته شده كه هادر پاسخ به اين قبيل اعتراض. شود مي ي علمي و پرهزينه شدن آنهاپژوهش

در (R&D)ثبت اختراعات بيوتكنولوژيك، براي تشويق به سرمايه گذاري در تحقيق و توسعه

و ،هاي جديد بهداشتي، اطمينان به حمايت از محصوالت در بازارفرايندي و ها فرآوردهمورد

اعطاي ي عالوه بر اينكه در ازا]9-1ش ، 4[تسهيل افشاي اطالعات علمي امري ضروري است

ي اختراع، اطالعات علمي مربوط بايد فاش و در اختيار عموم ها امتياز به صاحبان ورقه

. گذاشته شود

ي ثبت اختراعات ها طور خاص، متوجه گواهينامه ، بههابعضي از اعتراض اما

يان و در هر قسمت، با در اين مبحث، اهم آنها را ذيل سه عنوان، ببيوتكنولوژيك است كه

مطالعه موردي بعضي از موارد بحث برانگيز، چگونگي مواجهه ادارات ثبت اختراع با آنها را

.كنيم ميمطالعه

انسانDNAي ثبت اختراع ژن و ها گواهينامه-1- 6

ي ثبت ها گواهينامه) 1: اند طوركلي، سه گونه به ، انسانDNA ي ثبت اختراعها گواهينامه

DNA ي ثبت ها گواهينامه) 2 ،دهند مييي كه به داروهاي پروتئيني رمزهاDNA هايي كه به

يي كه به اهدافي همچون ها DNAي ثبتها گواهينامه) 3 ،ددهن مي رمز1كاوشگرهاي تشخيصي

].14، ص 36 [دهند مي رمز2ها گيرنده

رزش نفوس ، كاهش انقض كرامت انسانموجب راها گونه گواهينامه اعطاي اينمنتقدان،

].37 [دانند مي، استثمار انسان و نوعي برده داري مدرن حد كااليي قابل داد و ستدانساني تا

،(NIH) به مؤسسه ملي بهداشت امريكاPTOاعطاي گواهينامه ثبت اختراع از سوي به دنبال

د، ي گينه نو و جزاير سولومان گرفته شده بوا پاپوبيماران در ويروسي كه از DNA راجع به

شماري اسقف كاتوليك و 100شامل حدود ـ رهبر مذهبي 180 و بالغ بر سازمان30بيش از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. diagnostic probes ٢. receptors

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



107

در ،1995 سال در ماه مه،ـ ، يهودي، مسلمان، هندو و بودايياز رهبران مذهبي پروتستان

هر تالشي ، ]38 [ » انسان و حيوانرساندنثبت به اعتراض مشترك عليه «با عنوان اي بيانيه

.محكوم كردندرا ثبت جنين، سلول و ژن انسان مخصوصاًعنوان اختراع، ت طبيعت بهبراي ثب

ودهد مي مردم بومي را در معرض بهره كشي قرارات،گونه اختراع آنها اعالم كردند ثبت اين

].15، ص39[ كند ميي فرهنگي آنها را نقضهاارزش

مورد ژن انسان، گواهينامه موسوم در اروپا، مجادله برانگيزترين ورقه اختراع صادر در

اين . اداره اروپايي ثبت اختراع آن را صادر كرد1992 بود، كه در سال 1»لكسينري« به

است كه به يك هورمون انساني، DNAاي گواهينامه شامل ادعاهاي مختلف، از جمله قطعه

آبستني در ريلكسين، هورموني است كه هنگام . دهد ميرمز Human H2–relaxinموسوم به

آيد و موقع زايمان، موجب سستي عضالت او و سهولت خروج نوزاد ميوجود ه زن ب تخمدان

اين هورمون براي اولين بار در سال . ناميده شده است Relaxinشود و به همين جهت مي

واقع در ( مؤسسه پژوهش پزشكي هوارد فلوري 1975 توصيف شد و سپس در سال 1926

ي هابعضي از كنش. اش را مشخص كرد ن را جداسازي و ساختار شيمياييآ) ملبورن استراليا

نرم كردن )2 جلوگيري از انقباض زهدان، )1: بيولوژيك اين هورمون در بدن عبارتند از

فشار -5 تأثير بر تحرك اسپرم، )4 روي قلب، تأثير بر )3 هنگام تولد نوزاد، دردهانه رحم

داد و در EPO تقاضاي ثبت اين هورمون را به 1975ال مؤسسه هوارد فلوري در س. خون

،اعطاي اين گواهينامه. سال، موفق به دريافت ورقه اختراع شد17، يعني پس از 1992سال

و بعضي از مقامات ،ي غيردولتيهاي تندي را از سوي بعضي اشخاص، سازمانهاواكنش

، 40[ خواهان ابطال آن شد ماًمذهبي به دنبال داشت و فراكسيون سبز پارلمان اروپايي رس

فقدان شرط جديد بودن و بديهي نبودن و : جهات اعتراض سبزها عبارت بود از.]18- 2ش

. مغايرت بهره برداري از اين اختراع با اخالق

: داليل مخالفت اختراع با اخالق، به طور خالصه، عبارت بودند از

له گرفته شده، عملي غير اخالقي ژن ريلكسين از بافتي كه از زن حام DNAجداسازي . 1

فني به منظور تحصيل فرايندبراي يك ) حاملگي( زيرا استفاده از يك حالت خاص زنانه ؛است

.سود، جرمي عليه كرامت انسان است

زيرا ؛يي از اين قبيل، نوعي برده داري مدرن استهاصدور گواهينامه اختراع براي ژن. 2 ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

١. relaxin

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



108

جزاي بدن آنها به بنگاههاي تجاري در سراسر دنيا و متضمن مثله كردن زنان و فروش ا

.تجاوز به حق خود مختاري انسان است

رسد و ميصدور گواهينامه براي ژن انساني به اين معنا است كه حيات انساني به ثبت. 3

. غير اخالقي استاين ذاتاً

بطال اين ، خواستار اEPC 52 ماده »الف«معترضان با طرح داليل فوق، به استناد بند

در . را وارد ندانستهاك از اين اعتراضيهيچ EPOاما بخش اعتراضات . ورقه اختراع شدند

پاسخ به اعتراض اول، متذكر شد كه بافت مزبور با رضايت دهندگان سلول گرفته شده و با

عنايت به اينكه بسياري از مواد حياتبخش، مانند فاكتورهاي انعقاد خون، با استفاده از همين

اعتراض دوم را نيز ناشي از يك . ابداع شده، ترديد در اخالقي بودن آن روا نيستهاوشر

ورقه اختراع : سوء تفاهم اساسي در مورد حقوق ناشي از ثبت اختراع دانست و اظهار داشت

دهد، هيچ حقي نسبت به اجزاي بدن كسي به مي رمزH2–relaxin كه به DNAراجع به

شود و خللي به حق خود نا براين هيچ زني به بردگي گرفته نميب. صاحب امتياز نمي دهد

اين اشكال هم كه اين اختراع متضمن مثله كردن زنان و فروش . مختاري كسي وارد نمي آيد

بر عكس، تمام نكته اين اختراع در اين نهفته است كه اتفاقاً. اجزاي بدن آنها است، مردود است

. سازد مي انساني را در خارج از بدن انسان فراهمH2 –relaxinبا روشي فني، امكان توليد

د انسان فراتر از ، ثبت حيات انساني است، مردود است، زيرا وجوهااين اشكال هم كه ثبت ژن

حتي اگر موضوع گواهينامه تمام ژنوم انسان باشد، اين اشكال وارد مقاديري ژن است و

]. 237، ص41[نيست

انسان، در جريان تدوين و تصويب دستورالعمل حمايت موضوع قابل ثبت شناختن ژن

. يكي از بحث برانگيزترين مسائل بودنيزجامعه اروپايي، قانوني از اختراعات بيوتكنولوژيك

در نظريه مورخ»فنّاوريي اخالقي زيست هاگروه مشاوران كميسيون اروپايي در مورد داللت«

گيري و رشد، ، در تمام مراحل شكلآنصر عناوكه بدن انسان دكرظهار نظر ا 25/9/96

نه تنها به لحاظ موضوع، اين كيد كردند كهأ آنها ت.شود اختراع قابل ثبت محسوب نمي

، بلكه به لحاظ اصل اخالقي غير مالي بودن بدن انسان،تمايز بين اكتشاف و اختراعضرورت

تورالعمل، بخش اول اين نظريه در متن نهايي دس. ]42[ثبت استثنا شود بايد از اختراعات قابل

اعالم 5 به اين ترتيب كه در بند اول ماده ؛ ولي به ذيل آن توجه نشدمورد توجه قرار گرفت،

بدن انسان، در سطوح مختلف شكل گيري و رشد و كشف ساده يكي از عناصر آن، از «: شد

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



109

:دوم آن مقرر شد در بند اما،» نيست قابل ثبتي اختراع،جمله توالي كلي يا جزئي يك ژن

ي فني، از جمله تعيين توالي يا فرايند شده از بدن انسان و نيز عنصري كه طي جدا عنصر«

حتي اگر ساختار آن عنصر با ساختار عنصري طبيعي ،شود ميتوالي جزئي ژن، توليد

]. 5، ماده 15 [» استهمسان باشد قابل ثبت

كه توسط كميته بين المللي اخالق 1]43[ »ژنوم انساني و حقوق بشر اعالميه جهاني«در

به اتفاق آرا ،1997 نوامبر 11 مورخ ، در كنفرانس عمومي يو نسكوو تدوين 2زيستي يونسكو

ژنوم ، رسيد ملل متحد به تصويب مجمع عمومي1998 دسامبر 9 تاريخ و در شدپذيرفته

تعبير داللت دارد كه اين . استگرديدهقلمداد »ميراث بشريت« در مفهومي سمبليك،انساني

ثبت به نام خود عنوان اختراع، به را به ژنوم انسانتواند نميخاصاي شخص يا مؤسسه

كه بعداًكار رفته بود هب »ميراث مشترك بشريت«در متن پيشنهادي اوليه، اصطالح .برساند

اختصاص شد، تا از هر تفسيري كه ژنوم انساني را قابل قلمداد »ميراث بشريت«تبديل به

را به اعالميه كشورها اين . قابل اختصاص فردي تلقي كند، احتراز شود،جمعي و به تبع آن

و از ] 8ماده ، 43[كند ميتشويق تقويت انتشار بين المللي دانش ژنوم انسانيتالش براي

ي زيست ها معيارهايي اتخاذ كنند كه تبادل آزاد دانش و اطالعات در زمينهخواهد ميهادولت

در ،ژنوم انساني« :كند ميو تصريح] 19ماده ،43[را تسهيل كند ، ژنتيك و پزشكي ناسيش

با وجود اين، از ]. 4ماده ،43 [» موجب حدوث هيچ بهره مالي نخواهد شد،وضع طبيعي خود

شود كه مقصود از غير قابل تملك بودن ژنوم مي فهميده»در وضع طبيعي خود«عبارت

ژن در غير مفهوم اين عبارت اين است كه. طور مطلق نيست بههاژنانسان، نفي امكان ثبت

شود، ممكن است موجب حدوث ميوضع طبيعي خود، يعني هنگامي كه از بدن جداسازي

بنابراين، اعالميه . موضوع ورقه اختراع قرار گيرد،بهره مالي شود و به عبارت ديگر

عنوان به را انسانDNAكان ثبت ژن و ، بر خالف عنوان و لحن ظاهري آن، امنيزيونسكو

رسد بر رويه ادارات ثبت اختراع و مبناي دستورالعمل اختراع نفي نمي كند و حتي به نظر مي

. گذارد ميبيوتكنولوژي اروپا در اين زمينه نيز صحه

3)ترانس ژنيك(ي ثبت اختراع حيوانات با ژن پيوندي ها گواهينامه -6-2

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. Universal Declaration on the Human Genome and ٢. International Bioethics Committee of UNESCO Human Rights (١٩٩٨) ٣. transgenic.

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



110

، ابتدا در موش و سپس در ساير 1980ت ترانس ژنيك، يا ترازاد در دهه تكنيك توليد حيوانا

ي زيست هاتوان در پژوهش مي) ترازاد(حيوانات با ژن پيوندي از. پستانداران اجرا شد

اين حيوانات، الگوهاي . ي دارويي استفاده كردهاشناسي و پزشكي و نيز براي توليد پروتئين

وسيله آنها فيزيولوژي بدن حيوان ه بهايادي هستند كه ژني بنهاخوبي براي مطالعه مكانيسم

ي ژني موجود و هاتوانند به بررسي توالي ميبا اين روش، متخصصان. كنند ميرا كنترل

عنوان الگو براي مطالعه بهي ترازاد، معموالًهااز موش . جهش در حيوان بپردازندآثارارزيابي

].57 -54صص، 7[شود ميي ژنتيكي استفادههابيماري

، موفق به دريافت اولين گواهينامه ثبت اختراع يك موش 1988روارد در سال ها دانشگاه

حساسيت آن به سرطان افزايش داده ،كه به روش مهندسي ژنتيك) ترازاد(با ژن پيوندي

از اداره ثبت اختراع اياالت متحده شد كه مورد انتقاد و ) Onco-Mouseموسوم به (شده بود

ي ثبت ها ، از آن پس گواهينامهها بدون توجه به اين اعتراضPTO. فراوان قرار گرفتاعتراض

ي هايي براي آسيب شناسيهاي ترازاد، به عنوان مدلهااختراع زيادي را براي توليد موش

. خاص، صادر كرد

ادعاهاي مندرج در . نيز تقديم كردEPOروارد، اظهارنامه ثبت اين موش را به ها دانشگاه

و روش توليد حيوان و خود فرآورده، يعني حيوان پستاندار فراينداظهارنامه، شامل اين

ممتحنان . سرطان افزايش يافته بودش بهكه با دست ورزي ژنتيكي حساسيت بوداي جونده

EPOً53 ماده »ب«بند ، با توجه به ، بدوا EPC،ي حيواني، ها ناظر بر عدم امكان ثبت گونه

ي اخالقي آن اظهار داشتند كه حقوق ثبت ها د كردند و در مورد جنبهاين اظهارنامه را ر

ابزار مناسبي براي ارزيابي اخالقي استفاده آزمايشگاهي از حيوانات ترانس ژنيك ،اختراع

روارد، ها با اعتراض دانشگاه. گونه امور، به قانونگذار ارجاع شود نيست و بهتر است اين

ارجاع شد و اين هيأت نظر داد كه اين ادعا ناظر به EPO1موضوع به هيأت تجديد نظر فني

حيوان ترازاد مورد ،به عبارت ديگر. يك حيوان پستاندار جونده است، نه يك گونه حيواني

به 1992 نيز در سال EPOلذا . شود ميمتفاوت از گونه حيواني طبقه بندياي ادعا در رده

ي اشخاص و ها موجي از اعتراض،دنبال آن هد و بكرروارد ورقه اختراع اعطا ها دانشگاه

سازمانهاي حامي حقوق حيوانات و محيط زيست بر انگيخته شد و در نتيجه پرونده براي

10 ارجاع شد و اين بخش، پس از حدود EPO2بررسي جوانب اخالقي آن به بخش بازرسي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. EPO Technical Board of Appeal ٢. examining division

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



111

داشت كه براي را رد كرد و اظهار ها، اعتراض2001، در ماه نوامبر سال سرانجامسال،

مصلحت اساسي انسان در : ارزيابي اخالقي اختراع، جمع بين سه مصلحت را در نظر گرفته

ي شايع و خطرناك، مصلحت حفاظت از محيط زيست در برابر انتشار هامقابله با بيماري

و از ؛ و مصلحت اجتناب از ظلم و بي رحمي نسبت به حيوانات،ي ناخواستههاكنترل نشده ژن

توجه به اين جوانب به اين نتيجه رسيده كه منافع اين اختراع براي انسان بر مضار جمع بين

چرا كه سرطان يكي از علل رايج مرگ و مير انسان است و آزمايش حيوان ؛آن غلبه دارد

،شود در آينده ميعالوه ابداع اين موش موجب هب. در تحقيقات سرطان گريز ناپذير است

يي كه از ها تعداد موش، براي آزمايش مورد استفاده قرار گيرد و در نتيجهتعداد كمتري حيوان

تال خواهند شد، كاهش خواهد يافت، مضافاً اينكه اين اين پس در آزمايشگاهها به سرطان مب

. محيط زيست نيست و احتمال انتشار كنترل نشده آن منتفي استانتشار دراختراع در مظان

به قوت بايد آن وارد نيست و اعتبار گواهينامه صادر ر ايرادي ب،بنابراين، از نظر اخالقي

بخش بازرسي خاطرنشان ساخت كه اين نظريه نبايد به ساير موارد تعميم . خود باقي بماند

گيري شود ي خاص موضوع تصميمها با لحاظ ويژگيدداده شود و در هر مورد باي

تقاضاي ثبت يك موش با ژن پيوندي ، ديگري در موردEPO بر همين اساس، .]46-3، ش4[

ي تجديد شونده جهت درمان طاسي انسان و ها فاقد مو را كه به منظور آزمايش فرآورده

قدر مزاياي اين اختراع را آنEPOدر اين مورد . ي توليد مو ابداع شده بود، رد كردهاتكنيك

واهينامه اختراع را نداد مهم ندانست كه بر اشكاالت اخالقي آن فائق آيد و لذا اجازه صدور گ

].18-2، ش40[

دستورالعمل . ييد قرار گرفته استأاين مبنا در دستورالعمل بيوتكنولوژي نيز مورد ت

بيولوژيكي براي توليد آنها هاي اساساًفرايندي حيواني و ها ، گونهEPCعالوه بر اينكه، مانند

را در هويت ژنتيكي حيوانات ييرتغهاي فرايندرا از رديف اختراعات قابل ثبت استثنا كرده،

، بدون آنكه فايده طبي مهمي براي انسان يا حيوان داشته باشدبراي آنها زيانبار صورتي كه

را به عنوان مصداقي از اختراعات هافرايند همچنين خود حيوانات حاصل از اين وباشد،

].6 ماده ،2، بند 15 [مخالف با اخالق و نظم عمومي، غير قابل ثبت شناخته است

ي ثبت اختراعات بيوتكنولوژيك كشاورزيها گواهينامه -6-3

ي شگرفي را براي بشر به ارمغان ها پيشرفت،در حوزه كشاورزي فنّاوريكاربرد زيست

ي جديد در علوم و صنايع زيستي هافنّاوري از يك سو مرهون هااما اين نوآوري. آورده است

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



112

در كمربند استوايي كره زمين تي است كه عمدتاًاست و از سوي ديگر متكي بر منابع زيس

. است به ثبت رسيده، به عنوان اختراع،در كشورهاي صنعتيبسياري از اين منابع . قرار دارند

نسبت به اين منابع رامنتقدان، برقراري حقوق مالكيت فكري براي كشورهاي صنعتي

متياز به ملل مرفه االبه پرداخت حق راالزام ملل در حال توسعهنامند و مي1»ستييسرقت ز«

از دانش سنتي خود آنها گرفته و بعضاًژنتيكي كه از منابع ييها وردهآصنعتي در ازاي فر

ي اختراعي كه با استفاده از منابع و ها مشهورترين ورقه.دانند مي2»استعمار زيستي« ،شده

اره ثبت اختراع اياالت متحده يي است كه ادها دانش سنتي جهان سوم تحصيل شده، گواهينامه

برنج اي برنج باسماطي گونه. در مورد برنج باسماطي و درخت نيم صادر كرد1990در دهه

ي دور، ها اين نوع برنج از گذشته. كشد ميمرغوب و معطر است كه موقع پخت بسيار قد

، شده و بازار مصرف خوبي ميطور سنتي در ايالت پنجاب هند و پاكستان كاشته به

شركت امريكايي 1997 سپتامبر 2در تاريخ . در عربستان سعودي و بريتانيا داردمخصوصاً

ورقه ،تغييرات ژنتيك در اين برنجاي ، واقع در ايالت تگزاس، با ادعاي انجام پاره3رايس تك

از اداره ثبت اختراع اياالت متحده ، rice lines and grains Basmatiاختراعي را با عنوان

اين ورقه اختراع، شامل . كه خشم كشاورزان هندي را برانگيخت] 47-2، ص 40[يافت كرد در

) 12ادعاي شماره (، بذر اين گياه )1ادعاي شماره ( ادعا، از جمله يك گونه جديد گياه برنج 20

بود و در بسياري از نقاط دنيا تظاهرات ) 18ادعاي شماره (و روش انتخاب و پرورش آن

يي ها اعتراض نامه،ي غيردولتيهاتعدادي از سازمان. اعتراض به آن بر پا شددراي گسترده

آن را مورد اعتراض به اداره ثبت اختراعات اياالت متحده ارسال كردند و دولت هند نيز رسماً

، پانزده مورد از ادعاهاي مندرج در 2001 آگوست 14 در تاريخ PTOسرانجام . قرار داد

را بر اين اساس كه فاقد شرط جديد بودن است و در 1دعاي شماره گواهينامه، از جمله ا

ي جديد ها اين برنج را با نام شركت رايس تك اخيراً. قلم گرفت دارددانش پيشين سابقه

. به بازار عرضه كرده است5 و جاسمطي4تكسمطي

راي در هندوستان، بها قرن است،7 كه نام ديگر آن كلمه فارسي آزاد درختنيز 6درخت نيم

،1992در سال . ي پوستي و مبارزه با آفات نباتي مورد استفاده بوده استهامداواي بيماري ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

١. bio-piracy ٢. "biocolonialism" ٣. Rice Tec ٤. Texmati ٥. Jasmati ٦. Neem ٧. Azad-Darakth

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



113

ورقه اختراع دريافت PTO، از براي مشتقات اين درخت 1شركت چند مليتي دبليو آر گريس

را براي ثبت اي اظهارنامه اين شركت متعاقباً. كه بسيار مورد اعتراض و انتقاد قرار گرفتكرد

تقديم كرد و در تاريخ EPO كنترل قارچ گياهان، با كمك عصاره دانه درخت نيم، به روش

،1995 موفق به دريافت ورقه اختراع از آن اداره شد، اما در ماه ژوئن سال 1994 دسامبر 14

و سياست فنّاوريچند سازمان، از جمله گروه سبز پارلمان اروپايي و بنياد پژوهشي علم،

.ندخواهان ابطال آن شد،، اين گواهينامه را مورد اعتراض قرار داده2 دهلي نومنابع طبيعي

ي درخت مذكور از قبل شناخته شده ها استدالل آنها اين بود كه اثر ضد قارچي عصاره دانه

ي پوستي و حفاظت ها پيش در طب و كشاورزي سنتي هند براي درمان بيماريهابوده و از قرن

لذا فاقد شرط جديد و ابتكاري وي قارچي مورد استفاده بودههاتاز گياهان در برابر عفون

در EPOاست، هيأت رسيدگي به اعتراضات ) و در حقوق امريكا غير بديهي بودن(بودن

، نظر داد كه ورقه اختراع حاضر، با توجه به 1997 سپتامبر 30اولين بيانيه مقدماتي، مورخ

15 شود و در دومين بيانيه مقدماتي، مورخ اند ابقاتو فقدان شرط جديد و ابتكاري بودن نمي

ي ها، نيز نظر داد كه با توجه به داليل ارائه شده از سوي معترضين، تمام ويژگي1999ژوئن

ورقه اختراع حاضر نمي تواند ابقا شود براي عموم افشا شده و ظاهراًادعاي حاضر قبالً

.وز به اتمام نرسيده است هن جريان رسيدگي به اين اعتراض ظاهراً.]45[

ي اختراع بود كه نشانگر ايرادهاي اصلي است كه از لحاظ ها اينها چند نمونه از ورقه

ي ها گونه ورقه ي ديگري از اينها نمونه. اخالقي متوجه ثبت اختراعات بيوتكنولوژيك است

.اختراع وجود دارد كه ذكر آنها موجب تطويل بحث خواهد شد

نتيجه گيري-7

:توان به موارد ذيل تقسيم بندي كرد ميي اخالقي ثبت اختراعات بيوتكنولوژيك راهالشچا

شود و در واقع ناظر به اصل مي مطرحفنّاورييي كه از سوي مخالفان زيست ها چالش.1

ي كه روي يها مانند مجادالت ناظر به مرحله پژوهش و تحقيق و آزمايش؛ استفنّاورياين

ي هاورزي گيرد و آثار زيست محيطي ناشي از دست ميان و انسان صورت اعم از حيوهاآزمودني

.ژنتيكي در موجودات زنده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ١. W.R. Grace ٢. Research Foundation for Science, Technology, and Natural Resource Policy, New Delhi

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



114

مجادالتي كه ناظر به برقراري منافع انحصاري براي صاحبان حق اختراع و ايجاد .2

ي هامحدوديت براي اشخاص ثالث است كه با توجه به اهميت و حساسيت نوآوري

پزشكي و دارويي و تحوالت دهه اخير در زمينه جهاني شدن نه در زميويژه بهبيوتكنولوژيك،

ي فكري، في الواقع كليت نظام ثبت اختراع را به هاتجارت و تشديد رويكرد تجاري به مالكيت

.كشد ميچالش

ي اختراع براي ها و آثار اعطاي ورقههاطور خاص، ناظر به داللت يي كه بهها چالش.3

مانند اين شبهه كه شناسايي حقوق مالكيت فكري در اين رشته اختراعات بيوتكنولوژيك است،

شود ميطور اعم، و ژن و اجزاي بدن انسان، به طور اخص، موجب مال تلقي كردن حيات، به

.گرديدو موجب نقض كرامت انسان و كاهش ارزش آن تا حد كااليي قابل داد و ستد خواهد

ري غير عادالنه تحصيل كنندگان بردا مجادالت مربوط به سرقت زيستي و بهره.4

.ي اختراع از منابع ژنتيكي و دانش سنتي جهان سومها ورقه

مالحظات اخالقي مد نظر در قوانين ثبت اختراع بعضي از كشورها، مانند امريكا، اساساً

قرار نگرفته و رويه قضايي غالب نيز ارزيابي جوانب اخالقي را خارج از صالحيت اداره ثبت

اما در بسياري از ؛داند مي آن را در حيطه وظايف نهادهاي تقنيني، دادگاهها دانستهاختراع و

المللي و ي جديد بينها قوانين، مانند كنوانسيون اروپايي ثبت اختراع و بعضي از موافقتنامه

و دستورالعمل بيوتكنولوژي اروپا، اختراعات مخالف با تريپسمانند موافقتنامهاي، منطقه

در ـ و قرين آن، يعني نظم عموميـ مفهوم اخالق اند؛ لكن ر قابل ثبت شناخته شدهاخالق غي

اين قوانين بسيار كلي، گنگ و تفسير بردار است و ادارات ثبت اختراع، با توجه به آثار و

منافع اقتصادي سرشار حاصل از اختراعات بيوتكنولوژيك و رقابت تجاري كشورها با

اين . كنند ميكردگرايانه، اين قبيل استثناها را بسيار مضيق تفسيريكديگر، با رويكردي كار

كه اي رغم مجادالت گسترده كه علي ـتوان در دستورالعمل بيوتكنولوژي اروپا ميحقيقت را

اختراعات مغاير با اخالق و نظم در جريان تدوين آن وجود داشت و با وجود آنكه صريحاً

اين رويكرد اختصاص به قوانين . كرد مشاهده وضوح ه ب ـ دهعمومي را غير قابل ثبت اعالم كر

و ادارات ثبت اختراع ندارد و حتي اعالميه جهاني ژنوم انساني و حقوق بشر نيز كه داعيه

.گذارد مي بر آن صحهمراقبت از كرامت انساني و حقوق بشر را دارد، تلويحاً

منابع -8

[�] Diamond v. Chakrabarty, U.S. (��).

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



115

[�] Reprt from the Commission to the European Parliament and Concil, Brussels,

��,��,��, COM(��) � final.

[�] Albright, M., The End of the Revolution, GeneWatch, ��.

http://www.gene-watch.org/programs/patents/revolution.html

[�] Nuffield Council on Bioethics, The Ethics of Patenting DNA, a Discussion

Paper, London, ��.

[5] Cooper, Iver P., Biotechnology and the Law, Thomson, West Group, ��, (�

Volumes).

[] The Convention on Biological Diversity (��).

بيوتكنولوژي، راهگـشاي مـشكالت بـشري در سـده ؛س. اسماعيل زاده، ن ،.ح.صنعتي م ]�[

.1380، مركز ملي تحقيقات مهندسي ژنتيك و تكنولوزي زيستي، تهران،بيست و يكم

[8] WIPO Intellectual Property Handbook: Policy, Law and Use, WIPO

Publication, Geneva, ��.

[�] European Patent Convention (��).

.1/4/1310، مصوب قانون ثبت اختراعات و عالئم تجاري ]��[

[��] Agreement on the Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights (��).

See: UNCTAD/ICTSD Capacity Building Project on Intellectual Property

Rights and Sustainable Development, TRIPS and Development: Resource

Book, Part Two: Substantive Obligations, �,� Patents, UNCTAD, December

��.

[��] United States Constitution, § ��.

[��] Unesco, International Symposium, Ethics, Intellectual Property and Genomics,

Paris, �� January - �st February ��, Intellectual Property in the Field of the

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



116

Human Genome, Preliminary Analysis of available documents concerning

intellectual property in the field of the human genome.

[��] Vienna Convention on the Law of Treaties (��)

[��] Directive ��/��/EC of the European Parliament and of the Council of � July

�� on the legal protection of biotechnological inventions.

[�] Sterckx, S. "Some Ethically Problematic Aspects of the Proposal for a

Directive on the Legal Protection of Biotechnological Inventions", European

Intellectual Property Review, ��, ��(�), ��.

[�] Drahos, P., "Biotechnology Patents, Markets and Morality", European

Intellectual Property Review, ��, ��(��), ��.

[��] http://www.jpo.go.jp/torikumi_e/kokusai_e/tws/sr.htm

[��] Noonan, M.D, "Patenting Medical Technology", Journal of Legal Medicine,

(��), ��- ��.

[��] Thambisetty, S, "Understanding Morality as a Ground for Exclusion From

Patentability Under European Law", Eubios Journal of Asian and International

Bioethics, �� (��), ��: Taylor and Silberston, The Economic Impact of

the Patent System (CUP, ��), (as sited by the above reference).

[��] Beyleveld, D. and Brownsword, R., Mice, Morality and Patents, Common

Law Institute of Intellectual Property, London, ��.

[��] Statute of Monopolies (��).

[��] Webster T On the subject matter, title and specification of letters patent for

inventions and copyright of designs for articles of manufacture F Elsworth,

London, ��.( as cited by refrence no. �, footnote ��)

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



117

[��] Tanner, The law of patents and registration of invention and design in

manufacture, John Crockford, London, ��.( as cited by reference no. �,

footnote ��).

[��] Patents, Designs and Trade Marks Act (��).

[�] http://www.european-patent-office.org/epo/members.htm

[�] International Convention for the Protection of New Varieties of Plant (UPOV)

(��).

[��] Bently, L. and Sherman, B., Intellectual Property Law, Oxford University

Press, ��.

[��] German Patent Act (Last Amended by the Laws of July � and August

(��).

[��] Code de la Propriete Intellectuelle (Partie Législative).

[٣١] Loi nº �� du �� juillet �� art. , Journal Officiel du �� juillet ��.

[٣٢] JAPAN Patent Law (Law No. �� of April ��, �� as amended by Law No.

�� of December ��, ��)

[33] Patent Law of The People's Republic of China (Adopted at the ٤th Session of

the Standing Committee of the Sixth National People's Congress on March ١٢,

١٩٨٤ .Amended by the Decision Regarding the Revision of the Patent Law of

the People's Republic of China, Adopted at the ٢٧th Session of the Standing

Committee of the Seventh National People's Congress on September ٤،١٩٩٢).

ارائه شده بـه (ي صنعتي و عالئم تجاري هاپيش نويس قانون حمايت از اختراعات، طرح ]��[

).اي اسالميمجلس شور

[��] Guidelines for Examination in the European Patent Office, EPO, December

��.

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



118

[�] Goldstein J.A., and Golod Elina, "Human Gene Patents", Academic

Medicine, Vol. ٧٧, NO . ١٢ / DE C EMB E R ٢��, Part ٢, p. ١٦-١٣.

[�] The Group of Advisers on the Ethical Implications of Biotechnology to the

European Commission, "Ethical Aspects of Patenting Inventions Involving

Elements of Human Origin", No �, ��,��,�.

[٣٨] "Joint Appeal Against Human and Animal Patenting". Press Conference Text

(Washington, DC, Board of Church and Society of the United Methodist

Church, ١٧ May, ١٩٩٥)

[��] Resnik, D., "The Human Genome Project: Ethical Problems and Solutions"

Politics and the Life Sciences, ٢٣-١٥ :(١٩٩٩) ١ ,١٨.

[��] Australian Agency for International Development (AusAID), Intellectual

Property & Biotechnology: A Training Handbook, Commonwealth of

Australia, ��.

[��] Beyleveld, D. and Brownsword R., Human Dignity in Bioethics and Biolaw,

Oxford, London, ��.

[��] Opinion of the Group of Advisors Dvision on the Ethical Implications of

Biotechnology to the European Commission, "Ethical Aspects of Patenting

Inventions Involving Elements of Human Origin", No ٩٦�٠٩�٢٥ ,٨.

[��] Universal Declaration on the Human Genome and Human Rights (��).

[��] Shiva, V., The Basmati Battle And its Implications for Biopiracy and TRIPs,

Research, Foundation for Science, Technology and Ecology, New Delhi, ��

September ��. http://www.globalresearch.ca/articles/SHI١٠٩A.html

[��] T, Schweiger, "Biopiracy" Greenpeace, European Unit, April ��; World

Intellectual Property Organization (WIPO), Intergovernmental Committee on

Intellectual Property and Genetic Resources, Traditional Knowledge and

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019



119

Folklore; First Session, Geneva, April �� to May �, ��.

WIPO/GRTKF/IC/�/.

Dow

nloa

ded

from

jast

.mod

ares

.ac.

ir at

20:

08 IR

ST

on

Sun

day

Mar

ch 1

0th

2019


83/7/28 : 83/6/1 :jast.modares.ac.ir/article-20-5494-fa.pdf · downloaded from jast.modares.ac.ir...

Documents