29 - 54 تﺎﺤﻔﺻ 1392 ﺰﻴﻳﺎﭘ،مﻮﺳ يهرﺎﻤﺷ ،لوا لﺎﺳ...

29- 54، صفحات 1392ي سوم،پاييز ريزي شهري، سال اول، شمارهفصلنامه مطالعات برنامه

هاي هاي توسعه پايدار شهري با تأكيد بر شاخصارزيابي شاخصمناطق : مطالعه موردي(اجتماعي، كالبدي و خدمات شهري

)گانه شهراهوازهشت سعيد ملكيدكتر

باغصفيه دامن 23/10/1392:تاريخ پذيرش 01/02/1392:تاريخ دريافت

:چكيدهتوسعه پايدار حالت تعادل و توازن ميان ابعاد مختلف توسعه است كه هدف آن بهبود بخشيدن به

برداري مناسب از منابع بهره منظوردستيابي به توسعه پايدار شهري به. شرايط كيفي زندگي انسان استريزان و مديران توسعه برنامه نسان، اجتماع و طبيعت، هدف نهاييو ايجاد رابطه متعادل و متوازن ميان ا

3ق هشت گانه شهر اهواز در قالب هدف تحقيق بررسي و ارزيابي توسعه پايدار در مناط. باشدشهري ميروش تحقيق در اين مقاله روش . متغير بوده است 21تماعي، خدمات شهري و كالبدي و ابعاد اجتحليلي است همچنين، جهت دستيابي به اين هدف از ضريب انتروپي شانون، مدل وايكور و - توصيفي

هاي گذاري شاخصها براي ميزان توزيع توسعه پايدار و جهت ميزان تاثيرضريب تغييرات شاخصدهد كه نتايج نشان مي. استفاده شده است SPSSنرم افزار از روند توسعه پايدار در شهر اهواز منتخب بر

هاي منتخب توسعه متفاوت بوده از لحاظ ميزان برخورداري از شاخص گانه شهر اهوازمناطق هشت هاي منتخب و روند توسعه پايدار در شهر اهواز رابطه معناداري وجود داردهمچنين، بين شاخص

گانه شهر اهواز ثير مستقيمي بر روند توسعه پايدار مناطق هشتها تأطوري كه تمامي شاخصبه .اندداشته

.هاي توسعه، مدل وايكور، ضريب آنتروپي شانون، اهوازتوسعه پايدار، شاخص: واژگان كليدي

ريزي شهري، دانشگاه شهيد چمران اهوازدانشيار گروه جغرافيا و برنامه نويسنده مسئول(چمران اهواز ريزي شهري، دانشگاه شهيد دانشجوي كارشناسي ارشد جغرافيا و برنامه(

[email protected]

1392 ي سوم،پاييز ريزي شهري، سال اول، شمارهفصلنامه مطالعات برنامه..... ........................30 مقدمه -1 بيان مسئله -1-1

اين . استي پايدار هاي اخير وارد ادبيات توسعه شده، مفهوم توسعهمفهومي كه در سالي زندگي انسان را بدون دخالت مفهوم بر اين حقيقت استوار است كه سطح استانداردهاي اوليه

ي طبيعي و تغيير و تخريب محيط زيست كه متعلق به و تصرف بيش از حد در منابع اوليهپيدايش مفهوم توسعه پايدار در ). 141:1382لطيفي،( ي ابناي بشر است، افزايش دهدهمه

زيست و توسعه اي نسبت به مسائل جهاني محيطه رشد منطقي را بايد آگاهي تازهپاسخ بدانست كه تحت تأثير فرآيندهاي توسعه انساني و اقتصادي، مسائل زيست محيطي، افزايش

. (Nader et al,2008:771)جمعيت و تغييرات ساختار سياسي قرار گرفته استاقتصادي جوامع - يق در اركان سازمان اجتماعيهاي عمبا بروز انقالب صنعتي و دگركوني

طور عمده ناشي از پيشي سابقه و نوظهوري در شهرها به وجود آمد كه بهمسائل و مشكالت بيريزي و شهرسازي متناسب با شرايط جديد گرفتن رشد صنعت و تكنولوژي بر فرهنگ برنامه

ها و هاي متعدد شهري و طرحدر اين زمان و همچنين پس از قرن بيستم رويكرد. بوده استيكي از ). 22:1390ملكي،( شودالگوهاي مختلفي براي ساماندهي فضايي شهرها ارائه مي

است كه از زمان "نظريه توسعه پايدار شهري"شود هايي كه در اين مقوله مطرح ميديدگاههاي ادايمترين پارعنوان يكي از مهمبه اين طرف، به1992برگزاري كنفرانس سران در سال

). (Barow,1995:112 است توسعه براي اواخر قرن بيستم مطرح شدهعنوان كنند، و از يك سو شهرها بهامروزه بيش از نيمي از مردم جهان در شهرها زندگي مي

از سوي (Varol,et al,2010:1)روندشمار ميهاي توسعه اجتماعي، اقتصادي و فضايي بهكانونهايي هستند كه مسائل و مشكالت اقتصادي، اجتماعي و زيست نترين مكاديگر مناسب

بنابراين مظاهر اصلي توسعه و دست . (Conelly,2007:259)آيدها پديد ميمحيطي در آنافتد، بدان علت كه طبق گزارش آوردهاي اعم از منفي و مثبت آن عمدتاً در شهرها اتفاق مي

كردند اما در سال ت جهان در شهرها زندگي مياز جمعي% 10تنها 1900سازمان ملل در سال شود تا سال و پيش بيني مي (Oliver, 2008:21) رسيد% 50جمعيت شهري جهان به 2007ميليارد نفر در شهرها زندگي 7يعني %) 75( 2050ميليارد نفر و در سال 5حدود 2025

.(Uwe, 2008:1) خواهند كردعنوان شعار اصلي هزاره سوم نيز ناشي از تأثيرات در حقيقت مطرح شدن توسعه پايدار به

بدون شك، بحث از پايداري و . شهرها بر گستره زيست كره و ابعاد مختلف زندگي انساني استعنوان عامل اصلي شهرها به. معنا خواهد بودتوسعه پايدار بدون توجه به شهرها و شهرنشيني بي

روند و در واقع، پايداري شهري و پايداري جهاني هر شمار ميايجاد كننده ناپايداري در جهان بهبنابراين مسائل و مشكالت ).2:1388حسين زاده دلير و ديگران،( دو مفهومي واحد هستند

31.........هاي اجتماعي، كالبدي و خدمات شهريهاي توسعه پايدار شهري با تأكيد بر شاخصارزيابي شاخص

كه طوريبه. هاستهاي پايداري در آنويژه در شهرها نشانگر عدم تحقق مشخصهموجود بهيابد و با بررسي مسائل مهم اي ميجغرافياي شهري در اين وضعيت ابعاد و قلمروهاي تازه

شهرهاي جهان سوم، عدالت اجتماعي، كيفيت دسترسي مردم شهرها به نيازهاي اساسي، هاي پايداري هاي اجتماعي و غيره، ضمن ارزيابي و تحليل فضايي و اكولوژيكي از مشخصهحوزه

ي براي هاي شهري، سعي دارد كمك كند تا محيط زيست شهري مناسبدر مناطق و حوزهبراين اساس، با توجه به پيچيدگي ذاتي شهرها و ). 9:1373شكويي،( ساكنان شهرها فراهم شود

ها، شناخت عوامل اصلي و كليدي در جهت دستيابي به پايداري ابعاد مختلف تأثيرگذاري آن .باشدشهري ضروري ميراي نرخ رشد هاي اخير داعنوان يكي از شهرهاي استان خوزستان در دههشهر اهواز به

1064177به 1335نفر در سال 120089طوري كه جمعيت آن ازجمعيتي بااليي بوده است، به ميزان افزايش جمعيت درفاصله). 1390مركز آمار ايران ،(رسيده است 1390نفر در سال

با اين افزايش سريع جمعيت شهر اهواز . باشدبرابر مي 8در اين شهر بيش از 1335- 90هايسالگانه اين شهر روند نابرابري را از طوري كه مناطق هشتفضاهاي نابرابر شهري بوده به شاهد

لذا آگاهي از اين ميزان نابرابري براي . دهندهاي توسعه نشان ميلحاظ برخورداري از شاخص منظور شكل دادن فضاهاي مناسب و همگون و همچنين در جهت ايجاد تعادل و به

. رسدنظر ميصحيح و عدالت محور مبتني بر اصول توسعه پايدار ضروري به هايريزيبرنامه

اهداف پژوهش -1-2 :پژوهش حاضر به طور مشخص در راستاي دستيابي به هدف زير تدوين شده است

گانه شهر هاي منتخب پژوهش در سطح مناطق هشتآگاهي از وضعيت پراكنش شاخصها در فرآيند توسعه پايدار شهري مناطق مورد مطالعه شاخصگذاري اين اهواز و ميزان تأثير

ها جهت تقويت و بهبود پايداري آن

سوأالت پژوهش -1-3گانه شهر هاي منتخب پژوهش در بين مناطق هشتوضعيت توزيع و پراكنش شاخص -1-3-1

باشد؟اهواز جهت دستيابي به توسعه پايدار اين مناطق چگونه مي

توانند در فرايند توسعه پايدار مناطق شهري هاي منتخب پژوهش ميآيا شاخص -1-3-2 باشند؟ها تأثيرگذار اهواز جهت بهبود پايداري آن

1392 ي سوم،پاييز ريزي شهري، سال اول، شمارهفصلنامه مطالعات برنامه..... ........................32 شناسي پژوهشروش -2

انجام گرديده » تحليلي –توصيفي«ك مطالعه كاربردي با روش عنوان يپژوهش حاضر بهگانه اين محدوده جغرافيايي مورد مطالعه شهر اهواز و جامعه آماري آن، مناطق هشت. است

. در اين راستا ابتدا به بررسي مباني نظري مرتبط با موضوع پرداخته شده است. باشدشهر مياخص گانه شهر اهواز در قالب سه شسپس سنجش و ارزيابي سطوح پايداري مناطق هشت

در اين پژوهش با استفاده از آمار و ارقام . شاخص فرعي صورت گرفته است 21منتخب كلي و هاي مورد نظر جهت هاي موجود شاخصارائه شده در آمارنامه كالنشهر اهواز و با توجه به داده

دهي به جهت وزن .اندبررسي وضعيت پايداري مناطق هشت گانه اهواز انتخاب گرديدههمچنين جهت تلفيق . منتخب پژوهش از ضريب آنتروپي شانون استفاده گرديدهاي شاخصمورد 1گانه از لحاظ وضعيت پايداري مدل وايكوربندي مناطق هشتهاي منتخب و رتبهشاخص

spssسپس با استفاده مدل برازش رگرسيوني در محيط نرم افزار. استفاده قرار گرفته استها بر توسعه پايدار شهر اهواز اي منتخب و تأثيرگذاري آنهميزان پايداري هر يك از شاخص

.مورد ارزيابي قرار گرفته است

هاي مورد استفاده در پژوهششاخص -2-1 باشدميهاي مورد نياز شهري، تعيين شاخص اولين قدم براي حركت به سوي توسعه پايدار

گانه شهر اهواز مناطق هشتبر اين اساس براي ارزيابي توسعه پايدار ). 14:1383پاگ،( .آمده است) 1(هايي مورد استفاده قرار گرفته است كه در جدول شمارهشاخص

گانه شهر اهوازهاي منتخب جهت سنجش و ارزيابي سطوح پايداري مناطق هشتشاخص): 1(جدول

مطالعات نگارندگان: مأخذ

1 Vlse kriterijumska optimizacija I Kompromisno Resenje

هاي فرعيشاخص هاي كليشاخصمحصلين، بعد خانوار، تعداد خانوار، درصد تعداد شاغلين، تعداد بيكاران، تعداد اجتماعي شاخص

باسوادان، درصد بيسوادان

شاخص خدمات شهري

ها، تعداد هاي مطالعه، تعداد مراكز ورزشي، تعداد پاركتعداد كتابخانه و سالنهاي عمومي، تعداد نشاني، تعداد پاركينگنشاني، تعداد شيرهاي آتشخودروهاي آتش

بيمارستان

شاخص كالبديها، درصد مساحت پروانه هاي ساختماني صادر شده براي كاربريتعداد پروانه

، )كيلومتر(هاي عمراني انجام شده، طول معابرساختماني صادر شده، تعداد پروژههاي بافت ، تعداد پهنه)هزارمتر مربع(رو، مساحت پياده)هزارمترمربع(مساحت معابر

فرسوده


هاي بكار رفته در پژوهشساختار رياضي مدل -2-2 بي مقياس سازي نورم -2-2-1

ها براي هاي متفاوت دادهسازي مقياسها جهت يكساناز اين شيوه براي بي مقياس سازي داده .تجزيه و تحليل در مدل استفاده شده است

):1(رابطه ) :1( = ∑

iعملكرد گزينه باشد ومي j از نظر شاخص i مقياس شده گزينهمقدار بي در اين رابطه

)i=1,2,3,…m ( در رابطه با معيار)j=1,2,3,…n( باشددر ماتريس تصميم مي) . ،1389عطايي :50.(

خصوصيت وجود دارد آلترناتيوهاي مختلف وجود دارند كه با nگزينه و mدر واقع زماني كه Xi صورت اي از معيارها وجود دارد كه مقدار آن بهبراي هر گزينه مجموعه. شودنشان داده مي

Xij عبارتي شود، بهنشان داده ميXij مقدار خصوصيتj باشدم ميا. ضريب آنتروپي شانون -2-2-2

در اين . ها را تعيين كردها و معيارها بايد وزن نسبي آنبراي بيان اهميت نسبي خصوصيتوجود دارند كه ... و آنتروپي شانون و ANP, AHP, LINMAPهاي متعددي مانند مينه روشز

در اين پژوهش روش آنتروپي شانون . ها را مورد استفاده قرار دادتوان آنمتناسب با نياز ميبنابراين براي ). 14: 1389مومني، ( ها مورد استفاده قرار گرفته استبراي تعيين وزن شاخص

: ):2(از رابطه) (مقدار آنتروپيمحاسبه = − ∑ ( × ) )2(

):3(، از رابطه )(براي محاسبه مقدار عدم اطمينان 1- ):3(

):4(، از رابطه )(براي محاسبه اوزان شاخص ها) :4( = ∑

):5(، از رابطه )∗(براي محاسبه اوزان تعديل شده )5( : =

∑

مدل وايكور -2-2-3 حل توافقي گرفته شده استسازي چند معياره و راهمعني بهينهوايكور از كلمه صربي به

(Chatterjee et al, 2009:4044) گيري چند معياره كاربردي است، هاي تصميمو يكي از روش

1392 ي سوم،پاييز ريزي شهري، سال اول، شمارهفصلنامه مطالعات برنامه..... ........................34

اين روش . (Opricovic & Tzeng,2004:447) مسائل گسسته باالستكه كارايي آن در حل هاي موجه حلي راهحل توافقي تعيين كنندهريزي توافقي ارائه شده و در آن، راهبراساس برنامهگيرندگان آل نزديك بوده و در قالب توافق از طريق اعتبارات ويژه تصميمحل ايدهاست كه به راه

آل بر حل ايدههاي نزديكتر به راهاز اين رو گزينه). (Rao,2008:1950 ايجاد شده استمعموالً معيارها براساس چند تابع معيار ارزيابي و سپس . هاي دورتر از آن ارجحيت دارندگزينهاي گزينه و تعيين بندي و انتخاب از مجموعهدر اين روش، تأكيد بر رتبه. شوندبندي ميرتبهحل راه (Chen & Wang,2009:234). براي مسئله با معيارهاي متضاد استهاي توافقي حلراه

صورت معيار سنجش شاخص ادغام به. تر باشدآل نزديكاي است كه به ايدهتوافقي گزينه . (Opricovic & Tzeng,2007:517) شودنزديكي شناخته مي

ا در صورت محاسبه ميزان تأسف يا محروميت ر) (ميزان سودمندي و ) (اين مدل فاصله از Sjبنابراين ). 90:1389عطايي،(دهد ريزي خطي نشان ميشرايط در حالت يك برنامه

آل منفيحل ايدهاز راه iفاصله گزينه Rjو ) بهترين تركيب(آل حل ايدهنسبت به راه iگزينه بندي بد بر اساس و رتبه Sjبندي عالي بر اساس بر اين اساس رتبه. باشدمي) بدترين تركيب(

) 7(و ) 6( اين مقادير بر اساس رابطه). 15:1391بدري و ديگران،( انجام خواهد شد Rjمقادير . شودمحاسبه مي

L ( ) =∑ ×

∗ ∗ )6(رابطه =

( ) =Max × ( ∗ ∗ ) )7(رابطه =

معرفي محدوده مورد مطالعه -2-3

كيلومتر مربع 220شهر اهواز، مركز شهرستان اهواز و استان خوزستان، با مساحت تقريبيدقيقه 20درجه و 31نظر جغرافيايي در موقعيت اين شهر از .باشدشهر استان ميترين وسيع

18اي با ارتفاع ي طول شرقي قرار گرفته است و در جلگه دقيقه 40درجه و 48عرض شمالي و ي شهرداري است اين شهر داراي هشت منطقه ).66:1390جوكار،( متر از سطح دريا قرار دارد

).3:1384سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح،( دباشن كه هر يك داراي سه يا چهار ناحيه مياز جمعيت شهري % 83/33از كل جمعيت استان و % 24، 1390شهر اهواز براساس سرشماري

در جدول شماره ).1390نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن، ( دهداستان را تشكيل مينيز موقعيت ) 1(شكل شماره همچنين در . جمعيت شهر اهواز به تفكيك مناطق آمده است) 2(

.گانه شهر اهواز نشان داده شده استهشت جغرافيايي مناطق

35.........هري

فرآيند رشد، تر تعريف مل

يت است كه م نمود يافته

لبدي و خدمات شه

شهري

هر اهواز

وبستر به فهنگ ص به وضعيتي كامبرانگيز براي بشري

بيستم تداي قرن

(

هاي اجتماعي، كاص

ه تفكيك مناطق ش

گانه شهطق هشت دگان

است و در فرهي از حالتي ناقص عمده و چالش بردارد زندگي از ابت

)نفر(جمعيت113533 80329 159624 178162 167440 209428 160460 117904 1186880

ي با تأكيد بر شاخص

معيت شهر اهواز به

يايي مناطت جغرافنگارند: ترسيم

فراخي و وسعتي تحوالتي متواليمفهوم از مفاهيم

معيارهاي استاند

وسعه پايدار شهري

جمع): 2(جدول

)24:1389هراهواز،

موقعيت): 1(شكل

پژوهشلغوي به معني فعي يك نظام طي

اين م). 36:139راي دستيابي به

منطقه1 2 3 4 5 6 7 8

شهراهواز

هاي تويابي شاخص

آمارنامه كالنشه: (خذ

مباني نظري پژ -توسعه از نظر لراق و تطور طبيع

0ملكي،( ده استرت رقابتي آن بر

ارزي

مأخ

3-

افترشدصو


و بعد از جنگ جهاني دوم، در مباحث علمي، اقتصادي، اجتماعي، سياسي، كشوري و مناسبات ).Frazier,1997,187( و مسائل بين المللي جايگاه ويژه پيدا كرده است

ها و مسيرها براي دستيابي به توسعه نيز مقاطع گوناگوني را پشت سر فرايند تعريف رهيافتطوري كه توجه به مسائل زيست محيطي در سطح جهان، پس از توسعه صنعتي در گذاشته به

هاي آلوده تشديد فعاليت( هادر اروپا و آثار ناهنجار زيست محيطي آن 1960و 1950هاي دههتوجه به مقوله توسعه، بيشتر به 1960ي تا قبل از دهه). 17:1378زياري،( آغاز شد) كنندههاي لكن از اين دهه به بعد تأكيد بر جنبه (Rao,2000:58). معطوف بودهاي اقتصادي آن جنبه

. هايي در اين زمينه صورت گرفتزيست محيطي آن مورد توجه قرار گرفته و به تدريج تالش، كنفرانس )1968واشنگتن( كنفرانس اكولوژي توسعه ،)1968پاريس (كنفرانس بيوسفر يونسكو

هايي بودند كه به جنبه زيست محيطي از جمله تالش) 1972استكهلم( محيط زيست انسانيي حفاظت جهاني و برنامه محيطي نيز اتحاديه 1970در سال . توسعه توجه خاصي داشتند

آميز سازمان ملل متحد، اصطالح توسعه زيست بوم را به كار برد كه بر همزيستي مسالمتها تأكيد ن تخريب و نابود كردن آنبرداري عقاليي از منابع، بدوانسان و محيط بر مبناي بهره

گيري تفكر عنوان بخشي از فرآيند شكلنيز به) 1971(اجالس مهم فونيكس. داشته استي توسعه محيط زيست انساني و استفاده اي در زمينهي راه ميانهي پايدار ترسيم كنندهتوسعه

).43:1380اصالني،( از منابع زمين استيط طبيعي و تخريب محيط زيست، بحث توسعه پايدار و دنبال وضعيت خطرناك محبه

توجه جدي به مسائل محيطي، با كنفرانس سازمان ملل متحد پيرامون محيط زيست انساني در كشي از اين اجالس بيشتر پيرامون آلودگي هوا و بهره. در استكهلم سوئد شروع شد 1972سال

در دستور كار قرارگرفت1971در ژوئن و ادامه مباحث اجالس فونيكس منابع به بحث پرداختاين كنفرانس نقطه عطفي در تاريخ . و به اعالميه استكهلم معروف شد). 191:1381نصيري،(

ي انسان با نگرش رسمي انسان به منابع طبيعي، سرآغاز رسمي و جدي پرداختن به رابطه زاده تيتكانلو،لقايي و محمد( باشدهاي بهره برداري از زمين ميمحيط زيست و سيستم

33:1378.( در اين كنفرانس چند اتفاق فكري رخ . هاي جهاني از كنفرانس استكهلم شروع شدحركت

داد و موضوعاتي چون شهر سالم، توسعه كالبدي سريع، تخريب زمين و اضافه شدن شهرها مجمع عمومي سازمان ملل متحد 1987عالوه براين در سال). 138:1382لطيفي،( مطرح گرديد

نفر از كشورهاي 22كميسيوني را با عنوان كميسيون جهاني محيط زيست و توسعه متشكل از تشكيل به رياست برانت لند نخست وزير نروژ) اعم از توسعه يافته و در حال توسعه(مختلف

نتيجه كار اين . المللي را روشن سازدي بيندراز مدت جامعه داد تا خط مشي زيست محيطيزد، مطرح كه توسعه و محيط زيست را با هم پيوند مي "ي مشترك ماآينده"وانكميسيون با عن


نه "ساخت، عبارت بود از اي كه اين آميختگي و پيوند جديد را مستحكم ميقاعده. گرديددر اين . (WCDE,1987:44)"توسعه بدون پايداري ميسر است و نه پايداري بدون توسعه

ي توسعه"طور رسمي مطرح شد و دار براي اولين بار بهي توسعه پايكميسيون بود كه واژههاي آتي در اي تعريف كرد كه نيازهاي كنوني را بدون كاهش توانايي نسلپايدار را توسعه

عبارت ديگر عمل امروز ما در يا به. )(Hindle et al, 2000:37"برآوردن نيازهايشان برآورده كندجمعيت، انرژي، صنعت، امنيت . هايشان اثر جدي داردهاي آينده براي تأمين نيازتوالي نسل

ترين مسائلي هستند كه مورد شناسايي كميسيون برانت لند هاي شهري مهمغذايي و چالشدر نهايت اين كه ). 44:1380اصالني،(عنوان شرايط توسعه پايدار مطرح گرديدقرار گرفت و به

نياز اساسي، ايجاد هماهنگي بيشتر در كميسيون برانت لند درباره توسعه چنين نظر دارد كهدر حالي . هاي توسعه در چارچوب دستگاه اداري داخلي كشورهاي در حال توسعه استسياست

كه آموزش و هماهنگي توسعه به عنوان دو هدف در كشورهاي توسعه يافته در نظر گرفته ه مراتب اداري باشدها منوط به پشت سرگذاشتن سلسلشوند و لذا نبايد دستيابي به آنمي

).4:1377بشيرزادگان،(همزمان با بيستمين سالگرد كنفرانس استكهلم، كنفرانسي با مشاركت 1992در ژوئن

در ريودوژانيرو) زيرنويس( كشور جهان و بيش از هزار گروه غير دولتي 178سران و نمايندگان همه كشورها در سراسر جهان و پيشنهاد كردند كه. (Chiesura,2004:130) برگزار شد) برزيل(

ريزي كنند و مسائل هاي اقتصادي را با حداقل صدمات و تخريب زيست محيطي پيسياست ) 3(در جدول شماره. ) (Scipioni et al,2009:364فردي و جمعي جامعه را ارتقا دهند

.المللي در زمينه توسعه پايدار آمده استهاي بينترين اجالساي از مهمخالصه

هاي بين المللي با موضوعيت توسعه پايدار و حفاظت از محيط زيستترين اجالسمهم): 3(جدول دستاوردها موضوع سال اجالس

كنفرانس استكهلم سوئد

1972

بررسي شرايط نگران كننده زيست محيطي

توصيه نامه در 106صدور بيانيه محيط زيست و مورد وابستگي انسان به محيط زيست

منطقي از منابع،استفاده

،آموزش همگاني براي حفاظت از محيط زيست

تحقيقات زيست محيطي

تأسيس سازمانهاي زيست محيطي

كنفرانس ريو 1992 برزيل

ها بيستبررسي فعاليتساله ملي و بين المللي در مورد محيط زيست و

توسعه تحت عنوان "كنفرانس زمين"

21تصويب دستور كار

محيط زيست و توسعهبيانيه ريو پيرامون

اصول عمده مديريت پايدار جنگلهاي زمين


هاي بين المللي با موضوعيت توسعه پايدار و حفاظت از محيط ترين اجالسمهم): 3(جدولي ادامه زيست

)9: 1390سرور و موسوي،(، )419-425: 1388زياري و ديگران،: (منبع

هاي ياد شده اجالس ريو داراي دستاوردهاي عظيمي در زمينه توسعه در بين همه نشستطوري كه مهمترين دستاورد كنفرانس ريو به. رويكردهاي آن بوده استپايدار و ترويج اهداف و

فصل بوده كه در 40باشد كه شامل 21براي پيدا كردن مسير توسعه واقعي شايد برنامه كار . آمده است) 2(در شكل شماره 21رويكردهاي مهم دستور كار . باشدچهار بخش اصلي مي

)37:1378لقايي و محمدزاده تيتكانلو،(آن دستورالعملهاي و 21 كار دستور: )2( شكل

دستاوردها موضوع سال اجالس

كنفرانس 1996 استانبول

هايارزيابي پيشرفت "21دستور كار "اجرايي

طرح موضوعات وسيع درزمينه توسعه پايدار

كنفرانس "تحت عنوان "5+زمين

تأليف رويكرد هاي توسعه پايدار

تأكيد عمده بر نقش مديران و برنامه ريزان درپاكسازي و سبز كردن محيط زيست بخصوص در

شهرها

كنفرانس ژوهانسبورگ

2002

هايبررسي زمينهمختلف توسعه پايدار

اجتماعي و -اقتصادي محيط زيستحفاظت از

راهكار هاي عملي براي فقرزدايي

تغيير الگوي توليد و مصرف

حفاظت و مديريت منابع طبيعي


عنوان پارادايم عالوه بر اين پايداري شهري مفهومي است كه در پي طرح توسعه پايدار بههاي نگرش توسعه پايدار به نارضايتي از نتايج توسعه و ريشه. جديدي در جهان مطرح گرديد

70از اوايل دهه. گرددبر مي) شناسيبوم( لوژياقتصادي در شهرها از نظر اكو - رشد اجتماعيهاي زيست محيطي بر ضد توسعه متداول شهرها اي با حساسيتهاي گستردهميالدي، جنبش

ها، نگراني به پايان رسيدن برخي از منابع عمده در همين سال. در كشورهاي شمال به راه افتادگي آب و هواي شهرها افزوده شد و به هاي مربوط به آلودو اصلي در رشد صنعتي، به نگرانيهمين روند ضرورت توجه به . هاي رشد در بيوسفر پديد آمدتدريج، دركي محدود از محدوديت

هاي ها و برنامهتوسعه پايدار و گرايش به سوي توسعه پايدار شهري تنها راه مناسب در طرحود را به توسعه معقول و شهري معرفي شد و از اين پس نگرشهاي تك بعدي و رشد گرا جاي خ

بنابراين توسعه پايدار شهري، به عنوان جزئي از توسعه پايدار، بر . در يك كالم، توسعه پايدار داداستوار است و توسعه شهري نيز به عنوان ...) آب، زمين، هوا و( استفاده معقول از منابع طبيعي

تأمين عدالت اجتماعي قرار هاي توسعه ملي بايد در خدمت رشد اقتصادي وجزئي از سياست ). 111:1383فر،صابري( بگيرد

هاي پژوهش يافته -4دهنده هر هاي خام نشانبر اساس زير معيارهاي مورد نظر براي هر شاخص، ماتريس داده

. در مناطق شهري مورد مطالعه استكدام از معيارها تشكيل ماتريس تصميم گيري: گام اول

هايي گوناگون هست همچنين، جايگزين. خصوصيت وجود دارد nگزينه و m فرض كنيد كهاي از معيارها وجود دارد كه مقدار آن براي هر گزينه نيز مجموعه. شودنشان داده مي xiكه با

در اين ماتريس، در . م استاjشود؛ به عبارت ديگر مقدار خصوصيتنشان داده مي xijصورت بهها نيز مناطق مورد مطالعه تفاده در حوزه پايداري شهري و در رديفها معيارهاي مورد اسستون

هاي خام هر معيار مربوط به مناطق كه از آمارنامه كالنشهر اهواز استخراج قرار دارند؛ و داده .هاي جدول قرار گرفته استشده در خانه


منتخب پژوهش هايهاي خام مناطق بر حسب شاخصماتريس تصميم گيري داده): 4(جدول

شاخص

ين منطقهاغل

د شعدا

تران

يكااد ب

عدت

دادتع

ين

صلمح

وارخان

عد ب

وار خان

داد تع

دي سوا

د بارص

ددي

سواد بي

رصد

ن سال

ه وخان

كتابداد

تعلعه

مطا

شيورز

كز مرا

داد تع

ركد پا

عدات

دروخو

دادتع

اني

نشآتش

1

2983

3

5320

2169

3

4

2602

5

952

/10

577

/9

2 9 18 7

2

2387

9

1844

1689

4 2/4

1747

7

111

/8

587

/3

1 12

21 5

3

4031

5

6788

3255

6 4/4

3315

0

733

/15

862

/9

2 5 31 4

4 38

814

8151

4194

7 7/4

3479

5

396

/17

107

/12

7 16

32 6

5

1277

1

3313

1179

1 3/5

1103

5

466

/5

598

/9

2 3 16 2

6

3657

7

9485

3650

8

5

3412

9

011

/16

676

/29

1 14

16 5

7

3628

5

8963

2987

7 7/4

3183

5 73/14

406

/17

1 3 15 7

8

2701

4

5745

2450

2 8/4

2275

1

597

/11

184

/8

2 20

30 1


هاي منتخب پژوهشهاي خام مناطق بر حسب شاخصماتريس تصميم گيري داده): 4(جدولي ادامه

مطالعات نگارندگان: منبع

شاخص

اني منطقهنش

آتشير

دشعدا

تمي

موگ ع

كيندپار

عدات

تانرس

يمادادب

تعاني ختم

ساوانه

دپرعدا

تنه

روات پ

ساحد م

رصد

شدهدر

صاي

مانخت

سا

وژهدپر

عدات

ي مران

ي عها

شدهام

انجعابر

ل مطو

عابر ت م

ساحم

حتسا

م

ادهپي

وهار

هنهدادپ

تعاي

ه

وده

رست ف

باف

1

24 7 12

614 326

/6

10

171

2151

804 1

2

7 5 4 554 84/7

10

88

4477

439 0

3

4 1 2 361 313

/5

10

600

3771

740 2

4

9 2 4 1034

232

/15

10

338

6359

1764

0

5

2 3 1 401 106

/4

7 107

1700

656 1

6 3 1 7 510 46

6/

11

7 199

4230

994 4

7

8 1 1 455 713

/5

6 329

5274

1758

3

8

1 2 3 684 07

5/

10

10

77

1227

494 0


محاسبه مقادير نرمال شده: گام دومم باشد، از رابطه زير اjو بعد امi مقدار اوليه گزينه xijبراي نرمال سازي مقادير، زماني كه

. شوداستفاده مي= ∑ (i=1,2,3,…m ) (j=1,2,3,…n)

هاي نتيجه داده. استم اjام و بعد iمقدار نرمال شده گزينه مقدار اوليه و xijكه در آن .دهدنرمال شده ماتريس نرمال را تشكيل مي

هاي منتخب پژوهش براي مناطق ماتريس نرمال شده مقادير شاخص) 5(جدول شماره .دهدگانه شهر اهواز را نشان ميهشت

هاي منتخب پژوهشماتريس مقادير نرمال شده براي شاخص): 5(جدول

شاخص

منطقه

تعين

اغلد ش

داران

يكااد ب

عدت

دادتع

ين

صلمح

وارخان

عد ب

وار خان

داد تع

دي سوا

د بارص

ددي

سواد بي

رصد

ه و خان

كتابداد

تع

ن سال

لعهمطا

شي ورز

كز مرا

داد تع

ركد پا

عدات

دروخو

دادتع

اني

نشآتش

1 33

06%

2809

%

2682

%

3038

%

3329

%

2955

%

2328

%

2425

%

2689

%

2717

%

4889

%

2 26

46%

0973

%

2088

%

3190

%

2235

%

2188

%

0872

%

1212

%

3585

%

3170

%

3492

%

3

4468

%

3585

%

4025

%

3342

%

4240

%

4245

%

2398

%

2425

%

1494

%

4680

%

2793

%

4

4302

%

4304

%

5186

%

3570

%

4451

%

4693

%

2944

%

8488

%

4780

%

4831

%

4190

%

5

1415

%

1749

%

1457

%

4025

%

1411

%

1474

%

2333

%

2425

%

0896

%

2415

%

1396

%

6

4054

%

5009

%

4514

%

3798

%

4366

%

4320

%

7216

%

1212

%

4183

%

2415

%

3492

%

7

4021

%

4733

%

3694

%

3570

%

4072

%

3974

%

4232

%

1212

%

0896

%

2246

%

4889

%

8

2994

%

3034

%

3029

%

3646

%

2910

%

3129

%

1990

%

2425

%

5976

%

4529

%

0698

%


هاي منتخب پژوهششاخصماتريس مقادير نرمال شده براي ): 5(جدولي ادامه

نگارندگانمحاسبات : مأخذ

تعيين بهترين و بدترين مقدار براي همه توابع معيارها: گام سومباشد، بهترين و بدترين مقادير بر اساس رابطه زير ) مثبت(اگر تابع معيار نشان دهنده سود

: شودمحاسبه ميRi+ = maxj xij , , Ri- = minj xij

باشد، بهترين و بدترين مقادير بر اساس رابطه زير ) منفي(معيار نشان دهنده هزينه و اگر تابع :شودمحاسبه مي

Ri+ = minj xij , Ri- = maxj xij

شاخص

منطقه

دادتع

اني

نشآتش

ير ش

مي مو

گ عكين

دپارعدا

ت

تانرس

يمادادب

تعاني ختم

ساوانه

دپرعدا

ت

ي مان

خت سا

وانه پر

حتسا

د مرص

دشده

در صا

وژهدپر

عدات

ي ها

شده ام

انجي

مرانع

عابرل م

طوعابر

ت مساح

م

حتسا

م

ادهپي

وهار

هنهدادپ

تعوده

رست ف

بافاي

ه

1

8485

%

7219

%

7745

%

3557

%

2492

%

3971

%

2079

%

1890

%

2643

%

1796

%

2

2474

%

5157

%

2581

%

3209

%

3088

%

3971

%

1069

%

3935

%

1443

%

0

3

1414

%

1031

%

1290

%

2091

%

2093

%

3971

%

7295

%

3314

%

2432

%

3592

%

4

3181

%

2062

%

2581

%

5990

%

6001

%

3971

%

4109

%

5589

%

5799

%

0

5

0707

%

3094

%

0645

%

2323

%

1617

%

2780

%

1300

%

1494

%

2156

%

1796

%

6 10

60%

1031

%

4518

%

2954

%

4517

%

2780

%

2419

%

3718

%

3268

%

7184

%

7

2828

%

1031

%

0645

%

2636

%

2250

%

2382

%

4000

%

4635

%

5779

%

5388

%

8

0353

%

2063

%

1936

%

3962

%

3969

%

3971

%

0936

%

1078

%

1624

%

0


).6جدول شماره( توان بهترين و بدترين مقادير را براي معيارها مشخص كردبدين ترتيب، مي

تعيين بهترين و بدترين مقدار براي همه توابع معيارها): 6(جدول

تعيين بهترين و بدترين مقدار براي همه توابع معيارها): 6(جدولي ادامه

محاسبات نگارندگان: مأخذ

شاخص

يناغل

د شعدا

تران

يكااد ب

عدت

دادتع

ين

صلمح

وارخان

عد ب

وار خان

داد تع

دي سوا

د بارص

ددي

سواد بي

رصد

لعهمطا

ن سال

ه وخان

كتابداد

تع

شيورز

كز مرا

داد تع

ركد پا

عدات

دادتع

درو

خو

انينش

آتش

Ri+

4468

/0

0973

/0

5186

/0

4025

/0

0445

1/0

4693

/0

0872

/0

8488

/0

5976

/0

4831

/0

4889

/0

Ri-

1415

/0

5009

/0

1457

/0

3038

/0

1411

/0

1474

/0

7216

/0

1212

/0

0896

/0

2264

/0

0698

/0

شاخصاني

نشآتش

ير دش

عدات

مي مو

گ عكين

دپارعدا

ت

تانرس

يمادادب

تعاني ختم

ساوانه

دپرعدا

ت

ي مان

خت سا

وانه پر

حتسا

د مرص

دشده

در صا

وژهدپر

عدات

انيمر

ي عها

شدهام

انجعابر

ل مطو

عابر ت م

ساحم

حتسا

م

ادهپي

وهار

هنهدادپ

تعوده

رست ف

بافاي

ه

Ri+

8485

/0

7219

/0

7745

/0

599

/0

6001

/0

3971

/0

7295

/0

5589

/0

5799

/0

0

Ri-

0353

/0

1031

/0

0645

/0

2091

/0

1617

/0

2382

/0

0936

/0

1078

/0

1443

/0

7184

/0


هاتعيين وزن و درجه اهميت خصوصيت: گام چهارم

در . را تعيين كردها ها و معيارها بايد وزن نسبي آنبراي بيان اهميت نسبي خصوصيتدر جدول . ها استفاده شده استروش آنتروپي شانون براي تعيين وزن شاخص پژوهش حاضر از

ها بر اساس آنتروپي شانون نشان داده شده وزن اختصاص يافته به هريك از شاخص) 7(شماره .است

هاي منتخب پژوهشهاي بدست آمده با استفاده از ضريب آنتروپي شانون براي شاخصوزن): 7(جدول

شاخص كالبدي شاخص خدمات شهري شاخص اجتماعي وزن هاي فرعيشاخص وزن هاي فرعيشاخص وزن هاي فرعيشاخص

تعداد كتابخانه و %0964 تعداد شاغلينهاي ساختماني تعداد پروانه %1677 هاي مطالعهسالن

%0213 صادرشده

درصد مساحت پروانه %1177 تعداد مراكز ورزشي %1970 تعداد بيكاران %0336 صادرشدهساختماني

هاي عمراني تعداد پروژه %0309 هاتعداد پارك %1379 تعداد محصلين %0072 انجام شده

تعداد خودروهاي %0077 بعدخانوار %0867 طول معابر %0777 نشانيآتش

-تعداد شيرهاي آتش %1134 تعداد خانوار

%0452 مساحت معابر %2464 نشاني

هايپاركينگتعداد %1147 درصد باسوادان %0484 روهامساحت پياده %1646 عمومي

درصدهاي بافت تعداد پهنه %1946 هاتعداد بيمارستان %3325 سوادانبي

%7572 فرسوده


ها در ها با راه حل ايده آل و رتبه بندي شاخصمحاسبه مقادير فاصله گزينه: گام پنجم مناطق مورد مطالعه

هاي مورد استفاده در پژوهش با استفاده از ضريب آنتروپي دهي به شاخصوزن پس ازگانه و ميزان شانون، در محيط الگوريتم وايكور اقدام به تعيين وضعيت توسعه مناطق هشت

با توجه به اين ). 8جدول شماره ( طور همزمان گرديدبرخورداري و سطح محروميت آنها بهشود، ها بين بازه صفر تا يك تعريف ميوايكور بحث پراكنش داده موضوع كه در محيط الگوريتم

آل در نزديكي به محدوده صفر و حالت منفي نزديكي به محدوده يك داشتن حالت ايدهشود كه در ميان مناطق با در نظرگرفتن اين اصل، مشخص مي ).91:1389عطايي، ( باشدمي

آل با داشتن حالت ايده 2از شاخص اجتماعي، منطقهگانه شهر اهواز از لحاظ برخورداري هشت


داراي كمترين ميزان برخورداري از لحاظ 6يعني نزديكتر بودن به مقدار صفر رتبه يك و منطقه 1همچنين از لحاظ برخورداري از شاخص خدمات شهري منطقه. باشدشاخص اجتماعي مي

ين ميزان برخورداري شناخته به عنوان كمتر 5داراي بيشترين ميزان برخورداري و منطقهبه عنوان كمترين 6به عنوان برخوردارترين و منطقه 4و در شاخص كالبدي منطقه. شودمي

هاي الگوريتم وايكور براي يكي از مزيت. اندميزان برخورداري از لحاظ اين شاخص مشخص شدهر كنار تحليل ميزان سنجش نحوه توزيع منابع توسعه، ارائه همزمان ميزان تأسف يا محروميت د

توان گفت كه از لحاظ شاخص اجتماعي بر اين اساس مي. سودمندي يا كسب منابع استو از نظر % 1214با مقدار 5، از لحاظ شاخص خدمات شهري منطقه% 3028با ميزان 6منطقه

ترين مناطق از لحاظ برخورداري از به عنوان محروم% 0958با ميزان 6شاخص كالبدي منطقهتوان با در نظر گرفتن ميزان با توجه به تفاسير فوق مي. شوندها شناخته ميشاخصاين

گانه شهراهواز از هاي حاصل ازالگوريتم وايكور به اين نكته پي برد كه مناطق هشتخروجي دادههاي توسعه متفاوتند و نيازمند توجه جهت يكسان سازي و نظر ميزان برخورداري از شاخص

) 5(و ) 4(، )3(در شكل شماره .باشندهاي توسعه در ميان اين مناطق ميشاخصتوزيع عادالنه .هاي منتخب نشان داده شده استنيز رتبه بندي مناطق شهر اهواز بر اساس شاخص

هاي منتخب گانه شهر اهواز بر اساس شاخصوضعيت برخورداري و محروميت مناطق هشت): 8(جدول

با استفاده از مدل وايكور

كالبدي خدمات شهري اجتماعي شاخص

منطقه

ان ميز

ديدمن

سو

تبهر

سف ن تأ

يزام

تبهر

ان ميز

ديدمن

سو

تبهر

سف ن تأ

يزام

تبهر

ان ميز

ديدمن

سو

تبهر

سف ن تأ

يزام

تبهر

1 4288

%

5 5711

%

4 2414

%

1 7585

%

8 3729

%

4 6270

%

5

2 2934

%

1 7065

%

8 6477

%

3 3522

%

5 1876

%

2 8123

%

7

3 3744

%

2 6255

%

7 8403

%

6 1368

%

3 4902

%

6 5097

%

3

4 3941

%

3 6058

%

6 4802

%

2 4297

%

7 0434

%

1 9565

%

8

5 4714

%

6 5285

%

3 8916

%

8 1214

%

1 4118

%

5 5881

%

4


هاي گانه شهر اهواز بر اساس شاخصوضعيت برخورداري و محروميت مناطق هشت): 8(جدولي ادامه وايكورمنتخب با استفاده از مدل


گانه شهراهواز براساس ميزان برخورداري از شاخص اجتماعي مناطق هشت): 3(شكل نگارندگان: ترسيم

كالبدي خدمات شهري اجتماعي شاخص

منطقه

ان ميز

ديدمن

سو

تبهر

سف ن تأ

يزام

تبهر

ان ميز

ديدمن

سو

تبهر

سف ن تأ

يزام

تبهر

ان ميز

ديدمن

سو

تبهر

سف ن تأ

يزام

تبهر

6 6971

%

8 3028

%

1 7424

%

4 2575

%

4 9041

%

8 0958

%

1

7 5581

%

7 4418

%

2 8472

%

7 1527

%

2 6771

%

7 3228

%

2

8 4021

%

4 5978

%

5 7641

%

5 3746

%

6 2051

%

3 7948

%

6


گانه شهراهواز براساس ميزان برخورداري از شاخص خدمات شهريمناطق هشت): 4(شكل

نگارندگان: ترسيم

گانه شهراهواز براساس ميزان برخورداري از شاخص كالبديمناطق هشت): 5(شكل

نگارندگان: ترسيم


بريس و ( spssدر اين بخش با استفاده از مدل برازش رگرسيوني در محيط نرم افزار هاي منتخب براي مشخص شدن ، ميزان تأثيرگذاري هر يك از شاخص)346: 1388همكاران،

ي پايدار در شهر اهواز مورد ارزيابي قرار ها با روند كلي توسعهتأثير و رابطه اين شاخصدرجه هاي سه گانه اصلي بعنوان متغير مستقل، و الزم به ذكر است كه شاخص. گرفته است

باشد به عنوان هاي توسعه پايدار مناطق شهري ميهاي تلفيقي كه مجموع كل شاخصشاخصهاي نتايج حاصله حكايت از آن دارد كه تمامي شاخص. نظر گرفته شده استمتغير وابسته در

گانه تأثير دار بوده و همگي در پايداري مناطق هشتمعني% 100گانه با سطح اطمينانسهتصحيح شده در جدول Rدر اين بين ميزان مجذور ). 9جدول شماره(مستقيم خواهند داشت

ي تغييرات را در توسعه% 100داده شده به مدل هاي دهد كه شاخصنشان مي) 9(شماره نيز سطح معني داري برابر با ) 10(بر اساس جدول. كندگانه شهر اهواز تبيين ميمناطق هشت

ها با بهبود پايداري در باشد بنابراين وجود رابطه بين اين شاخصمي 05/0صفر و كمتر از . گرددمناطق مورد مطالعه تأييد مي

شود كه ، مشخص مي نيز با توجه به ضرايب استاندارد شده و ميزان) 11(در جدول شماره% 433واحد در شاخص خدمات شهري، % 514هر يك واحد تغيير در انحراف معيار به ميزان

گانه شهر اهواز در شاخص كالبدي، در توسعه پايدار مناطق هشت% 397در شاخص اجتماعي، دار بوده و در فرايند توسعه ها معنيت كه همه شاخصاين در حالي اس. كندتغيير ايجاد مي

.پايدار شهر اهواز تأثيرگذار خواهند بود

گانه شهر اهوازآماره هاي تحليل رگرسيوني چند متغيره توسعه پايدار مناطق هشت): 9(جدول


گانه شهراهوازتحليل واريانس رگرسيون چندگانه توسعه پايدار مناطق هشت): 10(جدول


ضريب همبستگي ضريب تبيين تصحيح شده Rمجذور انحراف معيار چندگانه

000/0 000/1 000/1 000/1

منابع تغييرميانگين درجه آزادي مجموع مربعات دهنده

Fكميت مربعاتسطح معني

داري 6.379 3 19.137 اثر رگرسيوني

000/0 4 000/0 باقيمانده 000/0 - - 7 19.137 مجموع


گانه آماره ضرايب رگرسيوني متغيرهاي قابل پيش بيني در بهبود پايداري مناطق هشت): 11(جدول شهر اهواز


گيرينتيجهها به لحاظ بررسي و شناخت وضعيت مناطق شهري و قابليت و تنگناهاي توسعه آن

ريزي شهري شهرها، از مسائلي است كه اخيراً در فرهنگ برنامهپايداري و توسعه پايدار در امروزه آگاهي از نقاط قوت و ضعف مناطق شهري و توسعه پايدار شهر، نوعي . مطرح شده است

هاي طوري كه استفاده از شاخصشود، بهها محسوب ميها و برنامهضرورت براي ارائه طرحمعيار مناسبي هم براي تعيين جايگاه مناطق و هم تواندخدمات شهري، اجتماعي و كالبدي ميدر همين . ها براي رسيدن به توسعه پايدار شهري باشدعاملي در جهت رفع مشكالت و نارسايي

ريزي توسعه پايدار به طور خاص در پي نظم ريزي شهري به طور عام و برنامهراستا، برنامهها در مناطق و نات و توزيع مناسب آنبخشيدن به فضاهاي شهري به لحاظ دسترسي به امكا

عبارت ديگر در پي فراهم ساختن بهترين شرايط زيست براي به. هاي مختلف شهري استبخشگانه بنابراين در پژوهش حاضر، براي تعيين سطح پايداري مناطق هشت. باشدساكنان شهر مي

ها از سه بعد پايداري آن ها و معيارهاي مختلفي استفاده گرديد و ميزانشهر اهواز از شاخصهاي پايداري با توجه به اينكه معيارها و شاخص. اجتماعي، خدمات شهري و كالبدي مطالعه شد

باشند و آستانه مشخصي نيز براي تعيين ارزش و اهميت از ارزش و اهميت برابري برخودار نميا مدل وايكور مورد هها وجود ندارد، در اين مطالعه جهت تلفيق معيارها و شاخصدقيق آن

هاي پايداري با استفاده از همچنين تعيين وزن و ميزان اهميت شاخص. استفاده قرار گرفتها هاي حاصل در ميزان اوليه شاخصسپس با اعمال وزن. روش آنتروپي شانون محاسبه گرديد

ز گانه شهر اهواهاي وزني، سطح و ميزان پايداري مناطق هشتو معيارها و تلفيق شاخصگانه اين دهد كه مناطق هشتنتايج حاصل از كاربست مدل وايكور نشان مي. مشخص گرديد

طوري كه از هاي منتخب توسعه متفاوت بوده بهشهر از لحاظ ميزان برخورداري از شاخص

نام متغيرضرايب غير استاندارد

ضرايب استاندارد

سطح معني داري T شده

B خطايB 000/1 000/0 - %000 09/8 عرض از مبداء 000/0 4/ 78 %514 %000 000/1 خدمات شهري

000/0 1/ 77 %433 %000 000/1 اجتماعي 000/0 1/ 60 %397 %000 000/1 كالبدي


و شاخص 1، شاخص خدمات شهري منطقه2لحاظ برخورداري از شاخص اجتماعي منطقهيزان برخورداري بوده و از نظر ميزان محروميت از لحاظ داراي بيشترين م 4كالبدي منطقه

و از نظر شاخص خدمات شهري 6هاي اجتماعي و همچنين شاخص كالبدي منطقهشاخصهاي منتخب مشخص ترين مناطق از لحاظ برخورداري از شاخصبه عنوان محروم 5منطقهه پايدار مناطق شهري هاي منتخب بر توسعدر رابطه با بررسي ميزان اثرگذاري شاخص. شدند

، توان گفت كه شاخص خدمات شهري با ميزان اهواز بر اساس مدل برازش رگرسيوني ميترين اثر گذاري بر روي پايداري مناطق شهري اهواز خواهد بود و پس از آن داراي بيش% 514

مورد در پايداري مناطق % 397و % 433هاي اجتماعي و كالبدي به ترتيب با امتيازنيز شاخصهاي مهم منتخب عالوه بر اين بحث تأثيرگذاري تمامي شاخص. گذار خواهند بودمطالعه تأثير

ي پخش منابع توسعه، در ي پايدار شهر اهواز الزام به توجهات عمده در نحوهدر فرايند توسعهن اي. مندي، و عدم توجه و سرمايه گذاري در يك مكان خاص را داردنظر گرفتن عدالت در بهره

هاي منتخب در صورت توجه درست ي اين شاخصكند كه همهموضوع اين مهم را گوشزد مي .ي پايدار شهر اهواز تأثيرگذار باشدتواند در روند توسعهبه آنها مي

پيشنهادات

اي كه پاسخگوي گذاري بايد به گونهيابي فضايي، الگوهاي سرمايهتوجه به اصل مهم سازمان -نيازهاي جمعيت ساكن در مناطق و محالت شهري اهواز باشد؛ چرا كه عدم پاسخگويي به نيازهاي ساكنان محروم و كمتر برخوردار و لحاظ نكردن اصل عدالت اجتماعي، ساختار

. اكولوژيكي انساني و طبيعي شهر سالم مبتني بر توسعه پايدار را بر هم خواهد زدهم از نظر شاخص اجتماعي و هم از نظر 6گانه مورد مطالعه، منطقه هشت از بين مناطق -

بنابراين لزوم توجه اساسي به . ترين منطقه شناخته شده استشاخص كالبدي به عنوان محرومهاي مذكور در اين منطقه در برنامه ريزي هاي آتي شهر اهواز تقويت و بهبود وضعيت شاخص

.گرددپيشنهاد ميدر وضعيت مناسبي 7و پس از آن نيز منطقه 5شاخص خدمات شهري منطقه از لحاظ -

از طريق تقويت و بهبود خدمات و امكانات شهري مانند افزايش تعداد مراكز فرهنگي . باشندنميهاي مطالعه، مراكز گذران اوقات فراغت همانند مراكز ورزشي و ها و سالنهمانند كتابخانه

يزان پايداري و دسترسي شهروندان اين مناطق را به مزاياي شهري توان مها و غيره ميپارك . به عنوان برخوردارترين منطقه را كاهش داد 1افزايش داد و ميزان تفاوت اين مناطق با منطقه

طور كلي با توجه به وضعيت كنوني مناطق شهري اهواز كه از لحاظ برخورداري از به - شود؛ توزيع ها مشاهده ميه تفاوت آشكاري بين آنهاي مورد بررسي در اين مطالعشاخص


هاي تواند در كاهش نابرابريعادالنه و متناسب امكانات و مزاياي شهري در بين اين مناطق مي .موجود در سطح اين مناطق مؤثر باشد و ميزان پايداري اين مناطق شهري را افزايش دهد


:و مĤخذ منابعها، فصلنامه مسكن و محيط روستا، ي پايدار، تاريخچه، تعاريف و ديدگاه، توسعه)1380(اصالني، رضا .1

43-49، صفحات93شماره ريزي و توسعه شهرداري اهواز ، معاونت برنامه)1389(آمارنامه كالنشهراهواز .2 سطح بنديرتبه ،)1391(حجت اله شرفي، و مجتبي جاودان، حسنعلي، سبكبار، فرجي سيدعلي، بدري، .3

و جغرافيا فارس، استان - فسا شهرستان روستاهاي موردي مطالعه: وايكور مدل اساس بر روستايي نقاط پايداري 1- 20صفحات ،26شماره توسعه،

- ، ترجمهspssي هاي روانشناسي با برنامه، تحليل داده)1388(بريس، نيكال، كمپ، ريچارد، سلنگار، رزمري .4

علي صمدي، انتشارات نشر دوران، چاپ سوم، تهران ي خديجه علي آبادي و، 36ي محيط زيست، سال ششم، شمارهي پايدار، فصلنامه، محيط زيست و توسعه)1377(بشيرزادگان، فرشاد .5

1- 16صفحات

، شهرهاي پايدار در كشورهاي در حال توسعه، تهران، ترجمه ناصر محرم نژاد، مركز )1383(پاگ، سدريك .6 .اتي شهرسازي و معماري ايران، چاپ اولمطالعاتي و تحقيق

نامهپايان اهواز، شهر در تجاري هايمجتمع و خريد مراكز الگوهاي بررسي ،)1390(سجاد جوكار، .7 .اهواز چمران شهيد شهري، دانشگاه ريزيبرنامه و جغرافيا گروه ارشد، كارشناسي

هاي ، تحليل و ارزيابي كيفي سنجه)1388(حسين زاده دلير، كريم، قرباني، رسول و شكري فيروزجاه، پري، .8 .1-18، صص2اي، سال اول، شمارههاي شهري و منطقهپايداري شهري در شهر تبريز، مطالعات و پژوهش

.ريزي شهرهاي جديد، تهران، انتشارات سمت، چاپ اول، برنامه)1378(ياري، كرامت اله .9، مباني و تكنيك هاي برنامه ريزي شهري، )1388(زياري، كرامت اله، پرهيز، فرياد، مهدنژاد، حافظ .10

.انتشارات دانشگاه بين المللي چابهار، چاپ اول، چابهار

.، فرهنگ جغرافيايي آباديهاي استان خوزستان؛ شهرستان اهواز)1384(زمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، .11بايجان غربي، نشريه ، ارزيابي توسعه پايدار شهرهاي استان آذر )1390(سرور، رحيم، موسوي، مير نجف .12

.7- 28، صفحات28جغرافيا، شماره

.هاي نو در جغرافياي شهري، جلد اول، تهران، انتشارات سمت، ديدگاه)1373(كويي، حسين .13 .108-115، صفحات 2، توسعه شهري پايدار، پيك نور، سال پنجم، شماره )1383(فر، رستمصابري .14 .نتشارات دانشگاه صنعتي شاهرود، چاپ اول، شاهرودگيري چند معياره، ا، تصيم)1389(عطايي، محمد .15

ويژه برنامه ريزي (، توسعه شهري پايدار توسعه فرهنگي، فصلنامه علوم اجتماعي)1382(لطيفي، غالمرضا .16 .13-25، صفحات 22، شماره )شهري

قش ي شهري پايدار و ناي بر مفهوم توسعه، مقدمه)1378(قايي، حسنعلي، محمدزاده تيتكانلو، حميده .17 .32-43، صفحات6برنامه ريزان شهري، نشريه هنرهاي زيبا، شماره

.1390مركز آمار ايران، نتايج سرشماري عمومي نفوس ومسكن، .18

.، درآمدي بر توسعه پايدار شهري، انتشارات دانشگاه شهيد چمران اهواز، چاپ اول)1390(ملكي، سعيد .19

.تهران اول، چاپ مومني، انتشارات عمليات، در تحقيق نوين مباحث ،)1389(منصور مومني، .20

.57-61، صفحات44ي سپهر، شماره، ضرورت شكل گيري شهر سالم، مجله)1381(نصيري، اسماعيل .21

22. Borow,C.J.(1995) "Sustainable development, concept, value and practice".Third World Planning Review.17(4), 121-134 23. Chatterjee, P.,Vijay, M. & Athawale, S. (2009), "Selection of materials using compromise ranking and outranking methods". Materials and Design, 30(10), 4043-4053


24. Chen, L.Y. & Wang, T.C. (2009) "Optimizing partners choice in IS/IT outsourcing projects: the strategic decision of fuzzy VIKOR". International Journal of production economics, 20(1), 233-242 25. Chiesura, A.(2004) "The role of urban parks for the sustainability city". Landscape and urban planning.15(68), 243-257 26. Connelly, S.,(2007) "Mapping sustainable development as a contested concept", Local Environment, 12(3), 259–278. 27. Frazier,j.c (1997)"Sustainable Development: modern elixier or sack dress? Journal of Environmental Concervation, 24(10), 182- 193 28. Hindle, P., White, P. & Minion,k. (2000) "Achieving real environmental improvement using value : Impact assessment ", Long Range planning, 26(33), 76-88 29. Nader,M.R.,Sallounm,B.A.& Karam.N.(2008) "Environment and sustainable development indicators in Lebanon: A practical municipal level approach", Ecologcal Economics, 18(64), 186-198 30. Oliver,P.A.(2008) "City Leadership: at the heart of the global challeng." Global Asia, 3(16), 421-432 31. Opricovic, S. & Tzeng, G.H. (2004) "Compromise solution by MCDM methods : a comparative analysis of VIKOR and TOPSIS ", European Journal of Operational Research, 156(2), 445-455 32. Opricovic, S. & Tzeng, G.H. (2007), " Extended VIKOR method in comparison whit outranking method ", European Journal of Operational Research, 178(2), 514-529 33. Rao, R. V. (2008) " A decision making methodology for material selection using an improved compromise ranking method", Journal of Materials and Design, 29(10),1949-1954 34. Rao,P.K.,(2000) "Sustainable development economics and policy, Blackwell. Massachusetts University Press 35. Scipioni, A., Mazzi,A ., Mason,M. & Manzardo,A.,(2009) "The dashboard of sustainability to measure the local urban sustainable : The case study of padua Municipality", Ecological Indicator,35(9), 19-32 36. Uwe,D.(2008), Achieving urban sustainability: integard urban management. Asia and Euroup Environment Forum,Nov 28-30 , Shenzhen. China. 37. Varol,C.,Ercoskun,O.,Gurer. Y. (2010),"Local participatory mechanisms and collective actions for sustainable urban development in Turkey", Habitat International.xxx. Article in Press. 38. WCED.(Word Commisssion on Environment and development), (1987), Our Common Future (Bruntland Report). Oxford University press. Oxford.

29 - 54 تﺎﺤﻔﺻ 1392 ﺰﻴﻳﺎﭘ،مﻮﺳ يهرﺎﻤﺷ ،لوا لﺎﺳ...

Documents