1982 anayasasi ve siyasi partiler kanunu na gore parti ici demokrasi democracy in political parties...

8/3/2019 1982 Anayasasi Ve Siyasi Partiler Kanunu Na Gore Parti Ici Demokrasi Democracy in Political Parties About 1982 Co

1/97

T.C.MARMARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENST

TSHUKUK ANABLM DALI

KAMU HUKUKU BLM DALI

1982 ANAYASASI veSYAS PARTLER KANUNUNAGRE PART DEMOKRAS

YKSEK LSANS TEZ

OZAN MUTLU

Danman: DO. DR. SULTAN UZELTRK

stanbul, 2008


2/97

ii


3/97

iii

GENEL BLGLER

sim ve Soyad : Ozan MUTLU

Anabilim Dal : Hukuk

Bilim Dal : Kamu Hukuku

Tez Danman : Do. Dr. Sultan UZELTRK

Tez Tr ve Tarihi : Yksek Lisans 2008

Anahtar Kelimeler : Siyasi Parti, Demokrasi

ZET

1982 ANAYASASI ve SYAS PARTLER KANUNUNA

GRE PART DEMOKRAS

Glhane Hatt- Hmayunu ile balayan demokratikleme

srecinin bir trl niha noktaya varamamas Trk demokrasisinin en byk

handikap olmutur. Ne var ki demokrasimizin bir trl istenen dzeyeeriememesinin nedenleri zerinde yeterince durulmamtr. Elbette ki bu

durumun birden fazla nedeni vardr. Ancak bunlarn en nemlilerinden biri

siyasi partilerimizin parti ii demokrasiden yoksun olulardr. Parti ii

demokrasi nemlidir nk balang noktasdr. Demokratiklemenin

bayran tutan siyasi partilerin nce kendi iinde bunu baarmalar

gerekmektedir. Hem inandrclk noktasnda hem de demokrasi

reformlarnn hedefine ulamas bakmndan parti ii demokrasinin tesisi

zorunluluktur. Bu alma ile yasal dzlemde parti ii demokrasinin nndeki

engellerin nasl alabilecei irdelenirken, partilerimizin anti demokratik

uygulamalarna deinilmitir. Parti ii demokrasi hibir partinin i ii deil,

bilakis Trk demokrasisinin kanayan yarasdr.


4/97

iv

GENERAL KNOWLEDGE

Name and Surname : Ozan MUTLU

Field : Law

Programme : Common Law

Supervisor :AssociateProfessor Sultan UZELTRK

Degree Awarded and Date : Master 2008

Keywords : Political Party, Democracy

ABSTRACT

DEMOCRACY IN POLITICAL PARTIES

ABOUT 1982 CONSTITUTION AND POLITICAL PARTIES LAW

Democratization duration which was started with Reforms

Edict not arriving final position is the biggest handicap of Turkish

democracy. But the reasons of our deficient democracy has not searchedenoughly. Of course there is a lot of reasons of this situation of our

democracy. But the most important reason is non democratic political

parties. Democracy in political parties is important because of being the

start point. The political parties which are handing the flag of

democratization, must do this self within firstly. Basing democratization in

political parties is an obligation for persuasiveness and aim of

democratization reforms. With this study we have searched how can we

pass over the obstacle of democracy in political parties while telling the anti

democratic action of our parties. Democracy in political parties is not a self

business of any parties, rather is an open sore of Turkish democracy


5/97

v

NDEKLER

Sayfa No.

KISALTMALAR vii

GR . 1

Birinci BlmSYAS PARTLER HUKUKU

I. SYAS PART KAVRAMI . 3A. reti . 3

B. Mevzuat 6II. SYAS PARTLERN TARHES . 8III. SYAS PARTLER HUKUKUNUN GELM . 12IV. SYAS PARTLERN KURULUU . 11V. PART YEL 12VI. PART TEKLATI 14

A. Merkez Tekilat . 151. Byk Kongre .. 15

a. Byk Kongrenin Oluumu . 16b. Byk Kongrenin Karar Alma Sreci . 17c. Byk Kongrenin Yetkileri 18

2. Genel Bakan . 18a. Seimi 19b. Yetkileri 20

3. Merkez Karar, Ynetim ve cra Organlar 20B. Yerel Tekilatlar 21

1. le Tekilat . 212. l Tekilat .. 23

kinci BlmPART DEMOKRAS UYGULAMALARI

I. DELEGELK SSTEM . 25II. ADAYLIK SSTEM . 33

A. GENEL SEMLER .. 341. n Seim .. 342. Tekilat Yoklamas . 363. Merkez Yoklamas 394. Aday Tespit Yntemlerinin Deerlendirmesi 41

B. MAHALL SEMLER 44


6/97

vi

nc BlmPART DSPLN

I. PART DSPLN KAVRAMI 50II. PART DSPLNNN TRKYE UYGULAMASI 52III. PART DSPLN HUKUKU .. 54

A. Parti Tzklerinde Disiplin Su ve Cezalar .. 551. Adalet ve Kalknma Partisi (AK PART) . 552. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) 583. Milliyeti Hareket Partisi (MHP) . 594. Anavatan Partisi (ANAVATAN) . 615. Demokrat Parti (DP) 63

B. Disiplin Kurullar . 64C. Disiplin Kurullarnn almas . 67

SONU 73KAYNAKA 87


7/97

vii

KISALTMALAR

ABD Amerika Birleik Devletleri

a.g.m. Ad geen makale

AK PART Adalet ve Kalknma Partisi

ANAVATAN Anavatan Partisi

ASBF Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi

Bkz. Baknz

c. CiltCHP Cumhuriyet Halk Partisi

DP Demokrat Parti

DSP Demokratik Sol Parti

DYP Doru Yol Partisi

E. Esas

HYP Halkn Ykselii Partisi

HFM stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas

FM stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas

K. Karar

KHK Kanun Hkmnde Kararname

MHP Milliyeti Hareket Partisi

s. Sayfa

s. Sayl

SHP Sosyal Demokrat Halk Parti

SP Saadet PartisiSPK Siyasi Partiler Kanunu

TBMM Trkiye Byk Millet Meclisi

vb. Ve benzeri

YDK Yksek Disiplin Kurulu

yy Yzyl


8/97

GR

Trk demokrasisi yarm asrdan biraz daha uzun bir sreden

beri ok partili siyasi yaama sahiptir. Gerek anlamda iktidardaki tek

partiye muhalif bir partinin siyasi yaamamzda yer almas beraberinde Trk

demokrasisinde eitli tartmalar da gndeme getirmitir.

Siyasi yaammz oulcu bir demokrasiye mi sahip olacaktr;

yoksa iki kutuplu bir ekime iinde fikirlerin deil de kiilerin oyland

yksek barajl seimlerle ounluku bir yapda m seyredecektir? kinci bir

parti yeterli midir; yoksa baka siyasi aktrler de gerekli midir?

Tm bu tartmalar 1950lilerden sonra da gnmze kadar

eitli formlarda devam etti. Barajn yksekliinden zarar gren partiler

Avrupa nsan Haklar Szlemesi etrafnda kar yol ararken; seim

sistemini avantaja evirmeyi baaran partiler istikrarn daim savunucular

oldular. Herkes daha fazla demokrasi talep ederken, Trkiyenin

demokratiklemesinin nndeki engelin ne olduu zerinde fazla durulmad.

Hlbuki herkes kendi evinin nn sprse idi tm lke bundan

yararlanacakt. Demokrasi sevdallar kendi partilerinde buna gerek

grmediler. Parti ii demokrasi yarm yzyldan beri Trk demokrasisinin

kanayan yaras oldu. Demokratik olmayan siyaset Trkiyeyi

demokratikletiremedi. Demokratik olmayan devlet siyasi partilerde

demokrasiyi hkim klamad. Bu ksr dng ierisinde kaybeden Trkiye

oldu.

te kanaatimce lkenin gelimesinin nndeki engelleri ok

uzakta aramamak gerekir. Askeri darbe dneminin rn bir Anayasa ve

onun uzants Siyasi Partiler Kanununun amac demokratik bir siyasi yaam

kurma deil de denetim altnda evcilletirilmi bir siyaset yaratma abas

olduu iin Trk siyasetinde istikrar ve demokrasi birbirine tercih edilmesi

gereken kurumlar olarak alglanmaktadr. Yine o yzdendir ki; lider

hegemonyas parti disiplininin doal bir sonucu sanlmaktadr.


9/97

2

Bu alma 21. yzyla byk umutlarla giren bir lkenin

siyaset kurumlarnn hzla yozlamasna ve halkndan bir o kadar

uzaklamasna neden olan parti ii anti-demokratik uygulamalarnkaynana inerek nedenleri ve sonularn irdelemeye abalayacak, parti ii

demokrasinin yerlemesi iin neriler sunacaktr. nk parti ii demokrasi

hibir siyasi partinin kendi i ii veya salt siyasi dengelerle zlemeyecek

kadar basit ve nemsiz deildir. Bu nedenden dolay parti ii demokrasi

pozitif hukuk dzeniyle korunmaldr. Bu korumay bugnk siyasal partiler

hukukumuzun salamad aikrdr. te bu yzden bu konuda kkl

yapsal reformlara ihtiya duyulmaktadr.

Ne var ki sadece hukuki dzenlemeler siyaset gibi dinamik bir

kurum iinde tam olarak istenileni veremez. O yzdendir ki; son yz

ylmzn byk ryas ada uygarlklar seviyesine ulama gayemizin rotas

Avrupa Birlii yelik srecinde her zaman dile getirilen zihinsel ve kltrel

devrim ile tamamlanmas gerekir. Ancak bu ekilde kt zerindeki hukuk

hayata geebilir.


10/97

3

Birinci Blm

SYAS PARTLER HUKUKU

I. SYAS PART KAVRAMI

almamzn banda siyasi partinin tanmn yapmak evvela

siyasi partiler hukukunu anlayabilmek iin nem arz etmektedir. Yalnz

siyasi partiler hukukunu iyi irdeleyebilmek iin deil bundan baka siyasi

partileri siyasetin dier benzer aktrlerinden ayrt etmek iin de siyasi parti

kavramnn iini doldurmamz gerekmektedir. Bu noktadan itibaren reti ve

mevzuat itibariyle siyasi partiyi tanmlamaya alacaz.

A) reti:

Siyaset ok aktrl bir tiyatro sahnesine benzetilebilir. Zira

ada siyaset sadece siyasetilerin tekelinde deildir ya da en azndan

olmamas gerekir. niversite rencisinden, sendikacsna; iftisinden, i

adamna; gazetecisinden ev hanmna kadar toplumdaki herkes siyasetle az

ya da ok ilgilidir. Bu kiilerin ya da bir bakalarnn siyasete katlm

siyasetilerden farkldr. Siyasetiler iktidar ele geirmeyi hedeflerken,

toplumun dier kesimlerinin amac temelde siyaseti kendi karlar

dorultusunda ekillendirmektir. Bu yaplanmalar bask gruplar olarak

nitelenir.1

Bask gruplar benzeri birok siyasi aktr siyasete yn verme

abas iindedir. Bu aba bazen iraddir, kimi zamansa gayri irad. Ancak herzaman siyasetin ba aktrleri siyasi partilerdir. Bu nedenden dolay siyasi

partilerin tanm hayati bir nem arz etmektedir. Hatt zatnda retide var

olan tanmlamalar da byk lde siyasi partilerin dier siyaset

aktrlerinden ayrmlarna dayanmaktadr.

Fransz siyaset bilimci F. Goguel siyasi partiyi yelerinin

dnce ve menfaatlerini gerekletirmek iin, iktidar ksmen ya da

1 Mnci Kapani, Politika Bilimine Giri, 14.Basm, Ankara: Bilgi 2002, s.192


11/97

4

tamamen elde etmek amac ile siyasi hayata katlan tekilatlanm bir grup

olarak tanmlamaktadr.2 Bu tanmda siyasi partilerin dier siyasi

aktrlerden ayrk olarak iktidar elde etme amac n plandadr.

Weiner ise siyasi partiyi merkezi ve yerel dzeyde kurulmu,

siyasi iktidar elde etmeyi ve kullanmay amalayan ve bunun iin de halkn

desteini salamaya alan srekli bir kurulu olarak tanmlamtr.3 Bu

tanmda sreklilik, rgtlenme ve iktidar kullanma istei gibi ltler gze

arpmaktadr. Benzer ltlerden yola kan Kapaninin tanm ise bir

program etrafnda toplanm, siyasal iktidar elde etmek ya da paylamak

amacn gden, srekli bir rgte sahip kurulular eklindedir.4 Byleceyukardaki ltlere Kapani programlamay da eklemi oluyor.5

zbuduna gre ise siyasi parti halkn desteini salamak

suretiyle siyasal iktidarn denetimini ele geirmeye ve srdrmeye alan,

srekli ve istikrarl bir rgte sahip olan siyasal topluluk veya kurulutur.6

Tunaya da siyasal partileri belli bir siyasal program zerinde

birlemi kiilerin, bu program normal seim yoluyla gerekletirme amacngderek, kurmu olduklar bir topluluk eklinde tanmlamtr.7

Klalya gre siyasi parti; bir program erevesinde siyasal

kararlar etkilemek ve bu amala siyasal iktidar ele geirmek zere

rgtlenmi kurululardr.8

Yukarda verilen rneklerden anlalaca zere reti bir siyasi

aktrn hangi artlar tamas halinde siyasi parti olarak kabul edilmesi

2 Erdoan Tezi, Anayasa Hukuku, 2. Basm, stanbul: Beta, 1991, s.308.3 Tezi, s.308.4 Kapani, s.160.5 Ayn dorultuda; siyasi partinin iki ana unsuru olduunu belirtmeliyiz. Bunlardan birincisiinsan, ikincisi de ideolojidir. yesi ve ideolojisi olmayan bir parti dnlemez. SuaviTuncay, Parti i Demokrasi ve Trkiye Uygulamas, Yaymlanmam Doktora Tezi, zmir,1996, s.12.6 Mustafa Erdoan, Trkiyede Anayasalar ve Siyaset, 2.Basm, Ankara: Liberte, 1999 s.296;Ergun zbudun, Siyasi Partiler, 1.Basm, Ankara: Sevin, 1979, s.4.7 Tark Zafer Tunaya, Siyasal Partiler, 1.Basm, stanbul: letiim, 2001, s.3.8

Ahmet Taner Klal, Siyaset Bilimi, A.. Basn Yayn Yksekokulu Yaynlar No:9, Ankara,1987, s.227.


12/97

5

gerektiinden hareketle siyasi partileri kavramsallatrmaya almtr.

Buna gre kanaatimce bir siyasi oluumun parti saylabilmesi iin en nemli

zellik iktidar meru yoldan elde etme amac olmaldr. O haldekamuoyunda lk Oca olarak bilinen ve aka bir siyasi ideolojinin

temsilini gerekletiren rgtlenmeler ve benzerleri her ne kadar siyasetin

aktif aktrlerinden olsalar da iktidar olma amalar olmad iin siyasi parti

olarak nitelenemez.

Bir dier kriter ise siyasi partinin srekli bir rgtlenmeye sahip

olmas gerekliliidir. Bylece rgtsz olarak 550 kiinin bir araya gelmesi

suretiyle bamsz milletvekili aday olarak iktidara talip olmalar onlar siyasiparti yapmayacaktr. Bunun iin tabandan tavana ve ulusal dzeyde

rgtlenme gerekir.

ktidar elde etme amac gden srekli bir rgtn siyasi parti

saylabilmesi iin hareketlerinin bir program veya ideoloji etrafnda

gereklemesinin gnmz siyaset dnyasnda hakikaten gerekli olup

olmad tartmaldr. zellikle souk savan sona ermesiyle beraber

kutuplarn erimeye balad dnyada gelimeler siyasi yaam da etkilemi

sa-sol ayrm giderek azalm hatta bugn kendini sol olarak nitelendiren

partilerin solculuundan kukulanlr hale gelinmi, baz sa partiler sol

partilerin gerekletiremedikleri almlar yapmaya balamtr. te yandan

kendini merkez partisi9 olarak niteleyen oluumlar, siyasetin hangi tarafnda

yer ald aka bilinmeyen partiler10 ortaya kmtr.

9 Siyaset her eyden evvel mevcut sorunlar zme yetisidir. Siyasetiler sorunlar kendibak alarndan zmeye alrlar. Sisteme muhalefet etmeyen siyaset, siyaset deildir.nk herkes devletten memnun olsayd seimle iktidarn deimesine gerek kalmazd.Merkez partisi olduunu iddia edenler halka aslnda statkonun devamn vaat etmi olurlarki; bu da sorunlarn devam ve zlemeyecei anlamna gelir. Byle bir siyaset ise halktanbrakn oy almay, ciddiye bile alnmaz. Ayn dorultuda; Taha AKYOL, Milliyet, 27.06.200610 Gen Parti rneinde olduu gibi ok ksa srede kurulup hem sa hem de sol semeni

ayn lde cezbedip heyecanlandran partilerin kendilerini sa ya da sol olaraknitelendirmekten zellikle kandklar grlmektedir.


13/97

6

Dier taraftan da ideolojisine kat ekilde sahip kan partiler

zamanla dnm de yaamlardr.11 Gemite ki sylemlerini terk ederek

yeni bir sayfa aan partilerin ideolojiden veya programdan yoksunluklarnsz konusu ederek, bu rgtlenmeleri siyasi parti saymamamz mmkn

deildir. Gnmz siyaseti ideolojik deil pragmatisttir. Halk ynlar

programa deil fiile oy vermektedir. deolojiler deil somut projeler

yarmaktadr. Vaat ettiklerini yapacana halk inandrma kabiliyeti olan

lider, partisini iktidar yapabilmektedir. te bunun iindir ki; genel

bakanndan baka hibir kadrosu tannmayan, program ve ideolojisi belli

olmayan birka aylk bir parti bile Trk siyasetinin en kkl ve temel

fraksiyonlarnn temsili partilerden daha fazla oy alabilmitir.12

te yukarda aklanan nedenlerden dolay iktidar elde etme

amac gden srekli bir rgtlenmenin siyasi parti saylabilmesi iin bir

ideolojiye sahip olmas ya da belli program dahilinde hareket etmesi gerekli

deildir. Bu dorultuda siyasi partiyi; devlet iktidarn meru yoldan ele

geirmeyi temel ama edinen, ulusal dzeyde tabandan tavana srekli bir

rgte sahip siyasi oluumlar olarak tanmlayabiliriz.

B) Mevzuat:

1982 Anayasas siyasi partileri 68. ve 69. maddelerde

dzenlemitir. Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrlma baln

tayan 68. madde siyasi partilerin kurulu eklini, haklarndaki yasak fiilleri,

kimlerin ye olabileceini ve partilere yaplacak mli yardmlar belirtmitir.

Ancak ne anlan maddede ne de Siyasi Partilerin Uyacaklar Esaslarbaln tayan 69. maddede siyasi partinin tanm yaplmamtr.

Buna karlk 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunun 3. maddesinde

siyasi parti tanmna yer verilmitir. Bu tanma gre siyasi partiler, Anayasa

11 Milli Gr gmleini zerlerinden kardklarn ilan ederek yola kan AK PARTynetiminin anlan deiimi gerekten gerekletirip gerekletirmediinde kuku olsa da;ideolojik bir dnm yaadklar kesindir.12

3 Kasm 2002 Seimlerinde; Gen Parti:%7,26 SP:%2,49, MHP:%8,35 orannda oyalmlardr. (Kaynak: www.ysk.gov.tr)


14/97

7

ve kanunlara uygun olarak; milletvekili ve mahalli idareler seimleri yoluyla,

tzk ve programlarnda belirlenen grleri dorultusunda almalar ve

ak propagandalar ile milli iradenin olumasn salayarak demokratik birDevlet ve toplum dzeni iinde lkenin ada medeniyet seviyesine

ulamas amacn gden ve lke apnda faaliyet gstermek zere

tekilatlanan tzelkiilie sahip kurululardr.

Grld zere 2820 sayl kanunun siyasi parti tanm birinci

blmde aktardmz retideki tanmlamalarla benzerlikler gstermektedir.

Ayrt en nemli nokta ise ada medeniyet seviyesine ulama amacn

gtme kriteridir. retide kanunun tanmndaki bu unsuru eletiren yazarlarmevcuttur. rnein Tanr; bu ifadenin hukuki bir kavram olmamas ve

hukuk bilimi asndan pozitif bir ierikten yoksun oluu nedeniyle, siyasi

parti olmann koulu olarak kabul edilemeyeceini belirtmitir.13 Kanaatimce

de bu ifade iyi niyetli olsa da gereksizdir. 1980 darbesi ve devamndaki

askeri rejimin karakteristii olarak mdahaleci yapya sahip 2820 sayl

kanunla her alanda olduu gibi siyaset alannda da zararl akmlar uzak

tutma abas sergilenmitir. Ne var ki gerek kanun gerekse de Anayasasiyasi partilerin uymalar gereken esaslar ayrntl olarak dzenlemi ve sert

yaptrmlara da balamtr. rnein adalk yerine laiklik kartln

kendine dstur edinen bir parti zaten Anayasa uyarnca kapatlacaktr. Hal

byleyken ada medeniyet seviyesine ulama gayesine bir kez de

tanmda yer vermekte hukuki bir yarar bulunmamaktadr.

Kanundaki tanmda gze arpan bir dier husus ise retide

oybirlii ile kabul edilen siyasi partilerin iktidar elde etme amalarna birunsur olarak yer verilmemi olmasdr. Bu konuda baz yazarlar milli

iradenin olumasn salama ifadesinin iktidar elde etme kriterini

13 Blent Tanr, Trkiyede Demokratikleme Perspektifleri, TSAD Raporu, 1997, s.30-31;Ayn yazara gre; siyasi partilerin ada medeniyet seviyesine ulama gayesi gtmelerini

beklemek oulcu demokrasiye de ters der. Zira rejimin ngrd snrlar iinde vedemokrasiye aykr dmemek kaydyla bir parti muhafazakr politikalar da izleyebilir.


15/97

8

karlayacan belirtmilerdir.14 Hatta Tezi; kanunun kulland terimin salt

iktidar ounluundan ziyade daha geni olarak muhalefeti de kapsamas

asndan isabetli bulmutur.15

Kanaatimce siyasi partileri siyasetin dier aktrlerinden (bask

gruplar vb.) ayrma da tanmlama en nemli argmandr.16 Tanmda

kullanlan en nemli argmansa iktidar elde etme gayesidir. O halde kanuni

tanmda bu unsurun yer almas yerinde olurdu. nk milli iradenin

olumasna siyasi parti dndaki aktrler de mdahale etmeye almakta,

kimi zaman da baarl olmaktadr. Bu ifade bylece ar ekilde

genilemektedir. Buna karn iktidar elde etme kavram muhalefeti dekapsamaktadr. Zira muhalefet partileri iktidar hedeflemedikleri iin iktidar

ele geirememi deillerdir. ktidar ele geirme amac onlar iin de

geerlidir.

II. SYAS PARTLERN TARHES:

Esasnda siyasi partilerin gemii insanlk tarihi asndan ok

eskilere dayanmamaktadr. Zira demokrasi yerletike siyasi partiler ortaya

kmtr. Monarik ynetimlerde siyasi parti ya da benzeri rgtlenmelere

ihtiya olmad aikrdr. Elbette bu aklama siyasi partiyi yukarda tespit

ettiimiz kriterlere gre tanmlamamz halinde geerli olacaktr. Aksi

takdirde baz yazarlar gibi kendisini parti kabul eden her oluumu siyasi

parti olarak ifade etmemiz halinde siyasi partilerin ilk ortaya klarn

insanlk tarihinin ilk alarna kadar gtrmek mmkn olacaktr.17

Ne var ki; modern anlamdaki siyasi partiler halk ynlarna

siyasi katlma imkan tannmasna kadar dolaysyla dinsel ya da mitolojik

monarilerin yerini demokratik rejimlerin almas ile ortaya kmtr. Bu

balamda 18.yy sonu ile 19. yy ba siyasi partilerin miladdr.

14 Tezi, s.308, Burhan Kuzu, 1961 ve 1982 Anayasalarnda ve Bunlara likin Siyasi PartilerKanunlarnda Siyasi Parti Kavram, Kuruluu ve Kapatma Rejimi (Karlatrmal Birnceleme), HFM c.52, stanbul, 1988, s.145-184.15 Tezi, s.308-309.16

ayn dorultuda; Tezi, s.308.17 Murat Yank, Parti i Demokrasi, 1.Basm, stanbul: Beta, 2002, s.14.


16/97

9

Siyasi partilerin dou teorileri arasnda en mehur olan

Duvergerin parlamento iinde ve parlamento dnda doan partiler eklinde

yapt ayrmdr.18

Buna gre birinci gruptaki partiler ilk olarak parlamentoii yaplanmalar eklinde ortaya kar, daha sonra yerel seim

rgtlenmeleri tamamlandktan sonraki son aama; bu iki yaplanma

arasndaki organik ban kurulmasdr. Bu son aama da gerekletikten

sonra siyasi parti ortaya km olur.

Buna karlk parlamento dnda doan partiler parlamentoda

temsil edilebilme olana bulamam ve daha ok ortak amalar ve karlar

erevesinde hareket eden ideolojik yaplanmalardr. rnein parlamentod ii hareketlerinin partilemesi sonucu ortaya ngiliz i Partisi

parlamento d doan partilere tipik bir emsaldir.19 Bu grupta yer alan

partilerin bir ksm dinsel motifli muhafazakr partiler olsalar da genel de sol

eilimli olduklar gzlemlenmitir. Yine anlan nedenlerden dolay bu

partilerin kat bir parti disiplinine sahip olduklar ve ideolojik

yaplanmalarnn gl olduunu syleyebiliriz.

Duvergerin siyasi partilerin douunu aklayan bu teorisine

karn baz yazarlar gnmzdeki partilerin bu teoriden farkl ekillerde

ortaya kabildiklerini ileri srmlerdir.20 Buna gre modernleme, byk

krizler (savalar, ekonomik buhranlar v.b.) ve partilerin kendi ilerinde

blnmeleri ya da birlemeleri de gnmzde siyasi partilerin ortaya k

yklerinden bazlardr. Kapani bu grlerini CHPnin Kurtulu Savann

bir sonucu olduu ve CHPden ayrlan DPyi kant gstererek

desteklemektedir.

Bu noktadan sonra Trkiye zeline baktmzda lkemizdeki ilk

siyasi partilerin Merutiyetin ilanyla birlikte ortaya ktn grmekteyiz.

1909 ylnda Kanun-i Esaside yaplan deiiklikler ile siyasi partilerin

18 Maurice Duverger, Siyasal Partiler, ev.Ergun zbudun, 2.Basm, Ankara: Bilgi, 1974, s.1519

Kapani, s.162.20 Kapani, s.163.


17/97

10

kurulmasna olanak tannmtr.21 ttihat ve Terakki bir cemiyet olarak bu

deiiklikten nce de vard ve siyasal hayata yn veriyordu; ancak bylece

pozitif hukuk tarafndan ilk kez siyasal rgtlenme zgrl kabul edilmioldu. Bu zorunlu bir gelime idi; zira parlamenter siyasal yaamda siyasi

partilerin varl bir elzemdir. Merutiyetin devam iin de ttihat ve Terakki

Cemiyetinin iktidar denetlemek yerine bizzat ele almas gerekiyordu.

Nitekim ttihat ve Terakki 1913 ylnda kendisini resmen siyasi frka ilan

etti.22 Bylece Trk siyasi hayatnn ilk siyasi partisinin doumu

gereklemi oldu. ttihat ve Terakki Frkas Birinci Dnya Savann bitimine

kadar lkeyi fiilen tek parti olarak ynetecekti.

Monariden Merutiyete geiin dinamiklerinden olan Gen

Osmanllar ayn zamanda siyasi cemiyetlerin ortaya kna da zemin

hazrlamlardr. Her ne kadar Kanun-i Esasi iin Batnn dayatmas olarak

baklsa da kart grteki yazarlar bunun byk lde i dinamiklerden

kaynaklandn ileri srmektedirler.23 Bu srecin Gen Osmanllar gibi dar

bir evrenin hareketi ile tetiklenmesi sadece Osmanlya zg deildir. Bu

durum 19. yy devrim hareketlerinin temel karakteristiidir.

24

Onun iindirki; ortaya kan ilk parti geni bir kitle partisi olamam, dar kadrocu biraz

da tepeden inme bir siyasi hareket olmutur. Bundan dolaydr ki; Osmanl

iindeki tebaalar temsil edememi, zlmeyi engelleyememitir.

stiklal Savandan sonra ise Milli Mcadele Dneminin ulusalc

rgtlenmesi Mdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin devam saylabilecek olan

Halk Frkas (ileride Cumhuriyet Halk Partisi adn alacakt.) Cumhuriyet

dneminin ilk siyasi partisi olarak nitelenebilir.

21 Tanr, s.196.22 Tanr, s.202.23

lber Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, 25.Basm, stanbul: Alkm, 2006, s.26324 Ortayl, s.268.


18/97

11

III. SYAS PARTLER HUKUKUNUN GELM

Trkiyede siyasal partiler hukukunun gemii ok eskilere

dayanmamakla birlikte; ok partili siyasal yaama geile beraber geliimi

hz kazanmtr. Zira 1961 Anayasas ncesinde bamsz bir siyasal partiler

hukukundan bahsetmek olana yoktur.25 Bu dnemde siyasal partiler birer

siyasi dernek statsnde idi ve dernekler hukukuna tabii idi.

Siyasal partiler ilk olarak 1961 Anayasas ile dzenlenmitir.

Yine 648 sayl Siyasal Partiler Kanunu ilk zel kanun olma vasfna haizdir.

1982 Anayasasnn kabul ile yeni bir kanunu 2820 sayl Siyasal PartilerKanununu beraberinde getirmitir. 1999 ylnda 4445 sayl kanunla yaplan

deiiklikler ile son halini alan kanun gnmzde siyasal partiler hukukunun

en temel mevzuat olma zelliini korumaktadr.

IV. SYAS PARTLERN KURULUU

Anayasamzn 68. maddesi siyasal partilerin nceden izin

almakszn vatandalar tarafndan kurulabileceini belirtmektedir. Buradakivatandalar deyiminden de anlalaca zere yabanc uyruklu kiilerin siyasi

parti kurma hakk yoktur.

2820 sayl kanunun 5. ve 8. maddeleri de kurulu hkmlerini

dzenlemektedir. Kuruluun nceden izin almadan gereklemesi

nedeniyledir ki; siyasal partileri kurulu belgelerini ileri Bakanlna

vermekle kurulu tamamlanm olur ve parti tzel kiilik kazanm olur.

Siyasal partiler ye olma yeterliliine sahip en az otuz Trk

vatanda tarafndan kurulur. Her ne kadar 648 s. Kanun zamannda onbe

olan saynn otuza karlmas retide eletirilmi ise de26; nitelikli bir siyasi

hareketin rgtlenebilmesi iin zikredilen rakamlarn pek bir nemi olmasa

gerek.

25

Yank, s.40.26 Yank, s.49.


19/97

12

Kurulu belgelerini alan ileri Bakanl ilgili belgelerden

rnekleri Anayasa Mahkemesine ve Yargtay Cumhuriyet Basavclna

gnderecektir. Zira Basavclkta her siyasi parti iin bir sicil dosyastutulma zorunluluu da 2820 s. Kanunda yer almtr.

Burada tartlmas gereken bir husus ise; kurulu yeterliliine

sahip olmayan partiler hakknda Basavclka nasl bir ilem yaplmas

gerekliliidir. Kanaatimce bu durumda kapatma davas almas mmkn

deildir. Zira kapatma nedenleri 101. maddede snrl say ilkesi ile

saylmtr. Ancak 104. madde gereince Basavclk tarafndan Anayasa

Mahkemesine bavurulmas gerekmektedir. Bavuru zerine YksekMahkeme ihlalin giderilmesi iin partiye ihtar karar verir. Bu safhada

partinin kuruluundaki eksiklii gidermesi gerekmektedir. Aksi halde parti

hakknda devlet yardmndan ksmen ya da tamamen yoksun braklmas

istemiyle dava alabilir. Ne var ki; bu hkm elbette devlet yardm alan

partiler asndan bir anlam ifade edecektir. Dier partiler asndan ihtarn

gereinin yerine getirilmemesi halinde bavurulacak bir yaptrm

belirlenmemitir. Kanundaki bu boluun cezada yasallk ilkesi gereinceyorum yoluyla doldurulmas mmkn olmadndan sratle yasama

tarafndan bu boluk doldurulmaldr. Kanaatimce bu durumdaki partiler iin

seimlere katlmaktan men ya da yokluk (kurulmam saylma) gibi

yaptrmlar dnlebilir.

II. PART YEL

18 yan dolduran, medeni ve siyasal haklar kullanmaehliyetine sahip olan her vatanda bir siyasi partiye ye olabilir. Burada

kanunun getirdii bir kstlama herkesin ancak tek bir partiye olabileceidir.

Ancak byle bir kaytlama anayasada bulunmamaktadr. Bu adan 2820 s.

Kanununun ilgili hkmnn anayasaya aykrlndan bahsetmek mmkn

olsa bile siyaseten doru olan kanundaki dzenlemedir. Zira ok partili

siyasal hayatta her parti seim ortaklklar, ittifaklar dnda birbiriyle

rakiptir ve bir kiinin birden fazla partiye ayn anda ye olmas siyasi etik

asndan doru deildir. Kald ki bu durum lkemizde parti ii demokrasinin


20/97

13

salanamamasnn en temel nedenlerinden biri olan mkerrer ya da hayali

ye yazmlarn da beraberinde getirmektedir. Dolaysyla kanundaki bu

dzenleme siyaseten yerinde ancak hukuken anayasaya aykr birdzenlemedir.

Kanunun ak dzenlemesinden de anlalaca zere siyasi

partilere ye olabilmek iin 18 yan doldurmak gerekmektedir. O halde

kaza ya da kanuni rt saylan kimseler 18 yan doldurmadka ye

olamazlar.27

Medeni haklar kullanma ehliyetinden anlalmas gereken faikve mmeyyiz olmak gerekirken28; siyasi haklar kullanma ehliyeti yarg

kararlar ile siyaset yapmaktan yasaklanmam olmay gerektirir.29 Bunun

dnda kanun 11. maddede iki fkra ve alt bent olarak kimlerin ye

olamayacaklarn saymtr. Bu kiiler arasnda eitli sulardan mahkm ve

kamu hizmetinden yasakl olanlar olduu gibi; yarg mensuplar, memurlar,

kamu grevlileri, askerler, yksekretim ncesi renciler de vardr.30

Esasen yukarda saylan kiiler arasndan yksekretim ncesirencilerin byk ounluunun 18 yan altnda olduu gz nne alnrsa

zaten ye olamayacaklar aktr. Bunun dnda yarg mensuplar ile asker

kiilerin yeliklerinin yasaklanmas anlayla karlanrken, dier kamu

grevlilerinin de yasaklanmas siyasal katlm etkisizletirmektedir. Bu tr

bir yasak siyaseti kapal kaplar ardnda yrtmek anlamna gelir. Bunun

yerine belli baz istisnai grevliler (denetim elemanlar, noterler, seim

grevlileri, mlki idare amirleri vb.) dnda memurlarn da partilere ye

olma imknn salanmas siyasal katlm glendirecek, parti ii

demokrasinin yerlemesine katkda bulunacaktr.

27 1995 ylndaki deiiklikten nce 21 idi.28 Kemal Ouzman, Nami Barlas; Medeni Hukuk, 14.Basm, stanbul: Arkan, 2007, s.3729 Kapatlan Refah Partisinin genel bakan Prof. Dr. Necmettin Erbakan siyasi haklarkullanma ehliyetinden mahkeme kararlar ile geri brakld iin bugn herhangi bir partiyeye olamamaktadr.30 Yksekretim elemanlar bu yasaklamann dndadr. Onlar hakknda Yksekretim

Kanunu uygulanr. Buna gre ise ye olan retim elemanlar okullarnda ynetici olamazlar.Bu durum siyaset kurumuna bir gvensizlii ifade etmesi asndan dikkat ekicidir.


21/97

14

Hukukumuza gre yukardaki artlar tayan herkes her partiye

ye olamayabilmektedir. Zira 12. madde siyasi partilere tzklerinde

kanunlarda aranan artlardan bakaca yelie kabul artlar getirme hakknvermektedir.31 Hatta ikinci fkra yelik taleplerini sebep gsterilmeden ret

edilebileceini ngrmektedir. Buna karn gidilebilecek bir yarg yolu ise

yoktur. Bu durum parti ii demokrasiyi en bandan etkisizletirmeye ynelik

ok talihsiz bir dzenlemedir. Bylece partilere istemedikleri kiileri hibir

sebep gstermeksizin ye yapmama hakk verilirken, bamsz yargya

bavuru yolu da tkanmaktadr. Parti ii oksesliliin daha yelik srecinde

engellenmesine ynelik bu dzenleme deitirilmeli en azndan disiplin

cezalarnda olduu gibi mahkemeye bavuru yolu getirilmelidir.

VI. PART TEKLATI

Siyasi Partiler tekilat yaplar itibariyle Duvergerin kabul gren

siyasi tipolojisine gre kadro partileri ve kitle partileri olarak ikili ekilde

yaplandrlmaktadr.32 Bu ayrmda kadro partilerinde rgtlenme ats

asndan daha gevek balantlar sz konusu iken, kitle partileri daha

disiplinli bir yap sergiler ve hiyerari ierisinde hareket ederler. Bu

noktadan baknca kadro partilerine en iyi rnek Amerikan siyasi

partileridir.33 Amerikada siyasi partilerin seim dnemleri dnda tekilatlar

arasndaki ba olduka zayftr. Ancak n seim zamannda tekilat

almalar grlmektedir. Buna karlk Trkiyedeki partiler kitle partisi

olma zellii gsterirler. Parti tekilatlar sadece seim dnemlerinde deil

neredeyse iki seim arasndaki tm zaman diliminde alma halindedir.

Hatta artk seimleri politika ve projelerin deil kap kap dolaan disiplinliparti neferlerinin kazandklar iddia edilmektedir.34

Parti tekilat yaps gnmzde byk nem tamaktadr.

Onun iindir ki tekilata hkim olan politikaclarn parti iindeki arlklar ve

31 Keza feshedilen DYP tznde kamu yararna alan derneklerin merkez ynetim kuruluyelerinin ye olamayacaklarn hkme balamtr. www.dyp.org.tr32 Duverger, s.105.33 Kapani, s.170.34

AK PARTnin son iki seim zaferinin semenle birebir temas salanmasyla yakndan ilgiliolduu dnlmektedir.


22/97

15

etkileri fazla olmaktadr. Siyasi Partiler Kanunumuz partilerin tekilat

yapsn merkez ve tara tekilat eklinde iki bir yapda dzenlemitir.

A. Merkez Tekilat:

Siyasi Partiler Kanununa gre siyasi partilerin merkez tekilat

byk kongre, genel bakanlk, merkez karar, yrtme, ynetim ve disiplin

organlarndan olumaktadr. Kanun byk kongre ve genel bakan dndaki

dier kurullarn oluumunu ve adlandrlmasn daha serbesti iinde

dzenlerken, anlan iki kurumu daha sk hkmlere balamtr. Buna

karlk partilerin danma ve aratrma amal bakaca kurullaroluturmasna da cevaz vermitir.

Partinin ve merkez tekilatnn en yksek ve yetkili mercii

byk kongredir.

1. Byk Kongre:

Byk Kongreyi lkenin ynetimini belirleyen genel seimlere

benzetebiliriz. Byk Kongre sayesinde partinin ynetimi belirlenir. Parti

genel bakan, partinin merkez karar ve ynetim kurullar byk kongrece

seilir. Yine partinin tzk ve programnda deiiklik yapmak yetkisi de

byk kongreye aittir.

Sahip olduu yetkiler gz nne alndnda byk kongre parti

ii dengelerin deiebildii, ynetime hkimiyetin saland ve en nemlisi

tzk deiikliklerinin yaplabilerek bir nevi parti anayasasnn hkim grubundnceleri dorultusunda ekillendirildii merciidir. Hal byle olunca byk

kongrenin kimlerden oluaca, ne ekilde toplanaca, kararlarn nasl

alaca parti ii demokrasi asndan hayati nem arz etmektedir.

Partinin ynetiminin ve tznn belirlendii byk kongrenin

oluumu ve karar alma sreci demokratik deilse parti ynetiminin

demokratik olmasn beklemek hayalcilik olur. Bu nedenle byk kongrenin

oluumunu ve karar alma srecini ayr balklar altnda incelemek gerekir.


23/97

16

a. Byk Kongrenin Oluumu:

Byk Kongre Siyasi Partiler Kanununa gre seilmi yeler ile

tabii yelerden oluur. Tabii yeler parti genel bakan, merkez karar ve

ynetim kurulu ile merkez disiplin kurulu yeleri ve partinin yesi olan

bakanlar ve milletvekilleridir. Bu noktada zellikle bakanlarn tabii yeler

arasnda saylmalar bizce isabetlidir. Zira bakanlk elbette tam tarafszlk

gerektirmez ama parti faaliyetlerinden siyasal etik gereince bir nebze de

olsa uzak durmay gerektirir. Bakanlarn delege seilebilmek iin yerel

rgtlerde almalar hi de ho olmayacaktr. Ancak bunu milletvekillerine

kadar geniletmek zaten aday listelerinde yer bulmalar genel bakann iki

dudann arasnda olan milletvekillerinin ve dolaysyla genel bakann

kongreye hkimiyetini dourur.

Tabii yeler dnda seilerek yerel rgtlerce seilen kongre

yelerine delege denmektedir. Bu nedenledir ki byk kongrenin oluumu

nemli lde yerel kongrelerde belirlenmektedir. Onun iindir ki parti

tekilatna ve haliyle yerel kongrelere hkim olan gruplar parti iinde sz

sahibi olabilmektedir.35 Byk kongrenin kaderi en kk il ve ilelerde

gerekletirilen yerel seimlerde belirlenmektedir. Yerel kongreler

tamamlandktan sonra byk kongreden ne tarz bir karar kabilecei byk

oranda kestirilebilir hale gelmektedir.

Gelinen noktada birok yazar parti ii demokrasinin en byk

sorunu olarak delegelik sistemini grmektedir.36nk partiye hkim

olabilmek iin delegeye hkim olmak yeterlidir. Bunun nlenmesi iin bizcepartilerde dorudan seim yntemi benimsenmelidir.

Zira dorudan seim yntemiyle partinin gerek taban parti

ynetiminin belirlenmesinde sz sahibi olabilecektir. Siyaseti meslek

edinenlerin deil gndelik uralar olan sradan insanlardan oluan yelerin

dorudan genel bakan semede sz sahibi olmas farkl bir tabloyu ortaya

35 Erdoan Yldrm, Trkiyede Siyaset Sreci ve Profesyonel Siyasette Benliin Kurulmas

SHP rnei, 1. Basm, Ankara: Ark, 1995, s.118.36 Yank, s.150.


24/97

17

karabilir. nk gelinen noktada delegelik sistemi genel bakann etkisiyle

seilen ve ona sonuna kadar bal olan delegeleri ortaya koymutur.

Dorudan seim ynteminin nnde en byk engel fiziki

imknszlklar olarak gsterilebilirse de kongrelerin tek bir gne sktrlarak

deil de rnein bir haftaya yaylarak oy kullanlmasnn salanmasyla

bunun almas mmkndr.

b. Byk Kongrenin Karar Alma Sreci:

Byk kongrenin toplant yeter says, ye tamsaysnn salt

ounludur. Karar yeter says da parti tzklerinde daha byk bir oran

gsterilmedii takdirde hazr bulunanlarn salt ounluudur.

Parti tznde deiiklik yaplmasna ilikin ve parti

politikasn ilgilendiren konularn grlp karara balanabilmesi iin

bunlarn genel bakan, merkez karar ve ynetim kurulu veya byk

kongrenin en az yirmide biri tarafndan teklif edilmi olmas lazmdr.

Byk kongre partinin en yetkili organ olmasna ramen parti

ii hkimiyetini glendirmek isteyen genel bakanlar ve ynetimler byk

kongrenin karar alma srecini ve hatta toplanma srecini her zaman

zorlatrmann bir yolunu bulmulardr. Bu durumun en nemli destekisi

yine ne yazk ki siyasi partiler kanunumuzdur. nk karar yeter saysnn

parti tzyle daha yksek bir orana ekilmesine cevaz vererek,

olaanst toplant iin byk kongre yelerinin en az bete biri gibi yksek

bir oran art koarak ynetimlerin elini glendirmiti.37

37 Olaanst kongrenin gndemi, isteyenlerce dzenlenir. Bu kongrelerde gndemdenbaka bir konu grlemez. Seim yaplmaz. Ancak olaanst kongreyi isteyenlerin sayskongre yeleri tam saysnn salt ounluunu salyor ise, olaanst kongrenin gndemine,gven oylamas ve seim maddeleri konabilir. Bu takdirde seim yaplabilir.CHP tz 49.madde. Siyasi partiler kanunu zaten olaanst toplant iin 5te bir gibi yksek bir oranngrm; partiler bununla da yetinmeyerek bizce yasaya aykr dzenlemelere gitmilerdir.Yasa olaanst kongrenin gndemiyle ilgili hibir kstlamaya gitmemitir. Toplananolaanst kongrenin bizce yapamayaca bir grev yoktur. Olaan kongre hangi yetkileresahipse ayn yetkileri kullanabilir. Seim iin 5te birden daha yksek bir oran aramak yasaldayanaktan yoksundur.


25/97

18

c. Byk Kongrenin Yetkileri:

Byk kongrenin yetkileri Parti genel bakann, partinin

merkez karar ve ynetim kurulu ile merkez disiplin kurulu yelerini gizli oyla

semek; partinin tzk ve programnda deiiklik yapmak; partinin gelir-

gider kesin hesabn kabul ve merkez karar ve ynetim kurulunu ibra etmek

veya kesin hesab reddetmek; kanunlar, parti tzk ve parti program

erevesinde toplumu ve Devleti ilgilendiren konularla kamu faaliyetleri ve

parti politikas hakknda genel nitelikte olmak artyla temenni kararlar veya

balayc kararlar almak; kanunun veya parti tznn gsterdii sair

hususlar karara balamak; partinin kapanmasna veya baka bir partiyle

birlemesine ve bylece hukuki varl sona erecek partinin mallarnn

tasfiye veya intikal ekline dair kararlar vermek tir.

Byk kongre ilk toplantsn yapncaya kadar, bu kongrenin

yetkilerini kurucular kurulu kullanr.

2. Genel Bakan:

Genel bakan partiyi bizzat yneten ve ahsnda partiyi temsil

eden kiidir. zellikle kitle partilerinde genel bakan ile parti zdeleir.

Adeta genel bakan deyince parti, parti deyince genel bakan akla gelir.

yle ki seimlerde partilerin deil de genel bakanlarn yartklarn,

kaybedenin ve kazanann yine genel bakanlar olduunu ileri sren yazarlar

olmutur. Hatta yle ki seim dnemlerinde hangi liderin karizmasnn daha

gl olduu tartma konusu olmutur. Ancak buna ramen bir partide

genel bakanlk yapm ya da genel bakanla aday olmu siyasetilerin

Genel Bakanln, Merkez Karar ve Ynetim Kurulunun veya Merkez Disiplin Kurulununherhangi bir sebeple boalmas hali dnda seimin olaan st toplant sebebi olabilmesi iinGenel Bakann veya Byk Kongre delege tamsaysnn salt ounluunun yazl talebigerekir. Ak Parti tz md 70. Olaanst toplantlarda seim yaplamaz.MHP tzmd 56. Byk kongre delegelerince istenecek olaanst toplant gndeminde seimin yeralabilmesi iin, delege tam saysnn en az te ikisinin imzas noterlike onayl talebigerekir.DP tz md 39.


26/97

19

baka partilerde siyaset hayatna devam ettikleri de grlmtr.38 Yinel

bakanlk makam bir siyasi partinin lkeye verebileceklerini gstermesi

asndan en arpc mesajdr.

a. Seimi:

Parti genel bakann byk kongre seer. Yaplan ilk iki turda

ye tamsaysnn oyunu alan aday genel bakan seilir. Son turda ise oylarn

ounu almak yeterli olacaktr. Oylamalar gizli yaplr.

Ancak baz siyasi partiler kanunda ngrlmemesine ramen

genel bakanla aday olmay zorlatran hkmleri tzklerinde

barndrmaktadrlar.39 Muhalif bir ismin parti genel bakanlna aday

olmasn neredeyse imknsz klan bu tarz dzenlemeler elbette parti ii

demokrasi nnde birer engeldir. lgin olan partilerin ilk kurulduklarnda ve

tzklerinin ilk halinde bu kstlamalara yer vermezken, daha sonra ortaya

kan muhalif hareketleri engellemek iin tzk kurultaylarnda deiiklie

gidilmi olmasdr.

Ancak bunlarn daha da vahimi genel bakanla aday olanlarn

byk kongrede fiilen engellenmeleridir.40

38 rnek; Yldrm Akbulut, smail Cem, Erkan Mumcu, lhan Kesici ve dierleri.39 Genel Bakanla aday olabilmek iin, ye tam saysnn en az yzde yirmisinin yazlnerisi gerekir. Bu neri noter, divan bakanl veya divan bakanlnn grevlendireceiyenin gzetiminde imzalanr.Ak Parti tz md 69.Genel Bakanla aday olabilmek iin, ye tam saysnn en az yzde yirmisinin yazl nerisigerekir. Bu neri, huzurda bakanlk divannn grevlendirecei ye veya yeleringzetiminde imzalanr. Bir delege, adaylardan sadece biri iin imza verir. (24 Ekim 2003

gnl Kurultay karar ile deiik)CHP tz md 55.Byk kongre ye tamsaysnn en az bete biri tarafndan hem de divan huzurunda imzavermek demek aslnda bir nevi ak nseim demektir. Bylece aday kendine oy vereceklerinceden aka imza attrmak suretiyle belli edecek ve gizli oylamann pek de bir anlamkalmayacaktr. Divann ve mevcut parti ynetimin gzleri nnde muhalif bir adayn adayliin imza vermek demek, seilememe halinde siyasi kariyerin sonlanmas demektir. Bunundier anlatm ise baka aday istemiyoruzdur.

40Kurultay'da, genel bakanla adayln koyan DSP Aydn Milletvekili Sema Pikinst'e szverilmemesi ve olunun parti grevlilerince tartaklanmas, kurultaya damgasn vurdu.DSP'nin 5. Olaan Byk Kurultay'nda genel bakanla aday olduunu aklayan AydnMilletvekili Sema Pikinst, divannn konuma izni vermemesi zerine hkmet komiserinebavurdu. Hkmet komiserinin, bu konuda yetkinin divan bakanlnda olduunu belirtmesi

zerine, Pikinst, Siyasi Partiler Yasas gereince konuma hakknn bulunduu konusundasrar etti. Bunun zerine hkmet komiseri, yasann ilgili maddesini inceleyerek yant


27/97

20

SPK genel bakann grev sresini en ok yl olarak

belirlemi asgari bir sre ngrmemitir. Ancak mademki genel bakan

byk kongre belirleyecektir asgari srenin olaan kongrenin en aztoplanma sresi olan iki yl olduu kabul edilebilir.

b. Yetkileri:

Genel bakann en nemli grevi partiyi temsil yetkisidir. Ayn

zamanda merkez karar ve ynetim kurulunun tabii bakandr. Bu haliyle

parti ynetimin bandaki isimdir.

Aslnda genel bakann grev ve yetkileri SPK da uzun uzadya

ve ayrntl olarak saylmamtr. Daha ok bu konu parti tzkleri ile

belirlenmitir. Bunun nedeni siyasi hayatn bir kiinin ynetiminde olmasnn

nne geilmek istenmesidir. SPK bu dorultuda partinin ynetim yetkisini

kurullara ve kongrelere vermitir. Genel bakann grevi hukuken bu

kurullara bakanlk etmektir. Ancak fiiliyatta parti politikalarnn genel

bakan tarafndan oluturulduu bilinen bir gerektir. Genel bakann en

nemli yetkisi yazl olmayan bu kuraldr. Politikay genel bakan belirler vepartinin babakan aday genel bakandr.

3. Merkez Karar, Ynetim ve cra Organlar:

Genel bakan dnda parti ynetimini stlenen ve bu

dorultuda karar alma ve bu kararlar yrtme yetkisine sahip organlardr.

Siyasi Partiler Kanununun 3705 sayl kanunla deiik 16. maddesinde

vereceklerini kaydetti. Hkmet komiseri, daha sonra Pikinst'n dilekesinin tutanaklarageirileceini ancak bu aamada kendilerinin yapacak bir eylerinin bulunmadnsyledi. Sema Pikinst'n konuma talebi, daha sonra, delegelerin oyuna sunuldu. Oylamasonucunda Pikinst'n konuma talebi, bir delege dnda reddedildi. Pikinst, gazetecilereyapt aklamada, delegelerin konuma isteini geri evirmesine tepki gstererek, "Szhakk oylanamaz, sz hakk demokrasinin kendisidir. Burada demokrasi oylanm vekaybetmitir. Yzde 66's alk snrnda olan bir lkede kongre yerine mzik leniyapyorlar. Bunu kamuoyunun takdirine brakyorum" diye konutu. (Belgenet.com)http://www.belgenet.com/parti/dsp5kongre.html


28/97

21

dzenlenmitir. Bu organlarn isim ve yaplanmalar partiden partiye

deiiklik gsterebilmektedir.41

Yine partilerin merkez yaplanmas iinde Parti Meclisi ad

verilen yaplanmalar byk kongreden sonra en geni katlml ve parti

iindeki deiik grleri en fazla yanstan oluumdur. Onun iindir ki bu

organn olduu partilerde bu organn seimi ve ye belirlenmesi byk

tartmalara sahne olmaktadr. Dier merkez ynetim kurulu organlar gibi

byk kongrece belirlenmektedir. Ancak seimin yntemi deiiklik

gstermektedir.42

B. Yerel Tekilatlar:

Siyasi Partiler Kanunu tabandan tavana bir rgtlenmeyi

ngrmtr. Onun iindir ki; en alt dzeydeki tekilatn oluumu bir silsile

halinde genel bakana kadar tm parti tekilatn etkilemektedir. Hal byle

iken yerel tekilatlarda seimlerin ve ynetimin demokratik usullerle

gerekletirilmesi parti ii demokrasi asndan byk nem tamaktadr.

Genelde byk kongrenin hemen ncesinde gerekletirilen yerel kongrelerbyk kongrenin akbetini belirleyici birer ayak sesidir. Parti merkez

ynetimlerinin byk bir nemle yerel kongreleri takip etmesi ve hatta anti

demokratik mdahalelere gitmesi de bundan dolaydr. Tekilata hkim olan

parti ii grup byk kongreye hkim olacaktr.

1. le Tekilat:

Siyasi Partiler Kanunun deiik 20. maddesinde dzenlenmitir.Buna gre ile tekilat ile kongresi, ile bakan, ile ynetim kurulu ve

belde tekilatlarndan meydana gelir. Bir ilede tekilat kurabilmek iin o

41 rnein CHPde Parti Meclisi varken Ak Partide bu kurulun grevini Merkez Karar YnetimKurulu yapmaktadr. MHPde ise dier partilerde olmayan Bakanlk Divan isimli bir merkezynetim organ bulunmaktadr.42 araf liste, tek liste gibi farkl yntemlerle yaplan seimde parti ii muhalefet elindengeldiince fazla adayn parti meclisine sokmaya almaktadr. Adaylarn delegeler tarafndantek tek belirlenmesine ve istenmeyen adaylarn oy verilmeyerek isimlerinin izilebilmesine

olanak salayan araf liste uygulamas en demokratik ve temsilde adaleti en ok salayanyntem olarak deerlendirilmektedir.


29/97

22

ileye ait beldelerin en az yarsnda ve eer belde tekilat veya daha az

ise beldelerin an az birinde tekilat kurmu olmak gerekmektedir.

Kanaatimce parti ii demokrasinin nndeki en byk engel

olan rm delegelik sistemi ne yazk ki daha en alt dzey olan ile

kongresinden balamaktadr. Yukarda byk kongrenin oluumunu

tartrken delegelik sisteminin olumsuzluklar zerinde uzun uzadya

durmu idik.43 Ayn benzer sorunlar ile kongresinin oluumunda da

kendisini gstermektedir. O ilede ya da mahallede oturmayan hayali ye

yazmlaryla delege seimlerine hile kartrmak gibi nice anti demokratik

uygulamalar yerel kongrelerde sergilenmektedir.44

Hatrlanaca zere delege sisteminin olumsuzluklarn nlemek

iin byk kongre iin dorudan seim nermitik. Siyasi Partiler

Kanununun byk kongre iin ngrm olduu delege bazl seim kt

zerinde milyonlarla ifade edilen ancak aslnda gerek says ortalama on

bin ile otuz bin arasnda deien oranlarda yeye sahip partiler iin

anlalabilir olsa da; en azndan en kk tekilat birimi olan ile kongresinin

o ileye kaytl btn yelerin katlmyla gereklemesi byk bir elzemdir.

Yerel dzeyde gzden rak olan kongrelerin demokrasiden de rak olmamas

iin kanunda gerekli deiiklik yaplp ile kongrelerinde delegelik sistemi

mutlaka terk edilmelidir. Parti ii demokrasi iin atlacak balang adm bu

olmadr.

Yerel tekilatlarn en nemli sorunlarndan biri merkez ynetimi

tarafndan grevden alnmalardr. leride parti ii disiplin bal altnda bu

konuda ayrntl olarak durulacandan imdilik unlar sylemeyi yeterli

buluyorum. Grevden alnmalarn mutlak suretle yarg denetiminden

gemesi ok nemlidir. Parti disiplininin salanmas iin gerekli ancak ok

snrl baz durumlarda st ynetimin son are olarak yerel tekilatn

tamamn veya bir ksmn grevden almas kabul edilebilir bir uygulamadr

ancak bu konuda yarg denetiminin etkin bir ekilde salanmas kaydyla.

43

Bkz. Byk kongrenin oluumu s.16-1744 Tuncay, s.163.


30/97

23

te yandan uygulamada bu grevden almalarn genelde byk kongre

ncesinde yaanmas olduka dndrcdr. Aslnda bu tablonun tek bir

nedeni var o da biraz nce dediimiz belirttiimiz zere; tekilata hkimolan parti ii grup byk kongreye de hkimdir anlay.

2. l Tekilat:

Partilerin il tekilat belde ve ile tekilatlarndan sonra yerel

rgtlenmenin en st basaman tekil eder. l tekilatlar oluumu Siyasi

Partiler Kanunun 19. maddesinde dzenlenmitir. l tekilat il kongresi, il

bakan, il ynetim kurulu ve il disiplin kurulundan ibarettir. Buyaplanmann ile tekilatndan fark kanunun ile tekilat iin ihtiyari olarak

ngrd ve kurulup kurulmama kararn partilere brakt disiplin

kurulunun il tekilatlar iin zorunlu olmasdr. Eer ile tekilatlarnda

disiplin kurulu kurulmam ise o ile ait ile tekilatlarn alakadar eden

disiplin ilemlerinde yetki il disiplin kurulunun olacaktr.

l ynetimini ve byk kongrede ili temsil edecek byk kongre

delegelerini seecek olan il kongresi ile kongrelerince seilecek olandelegelerden oluur. Daha nce de belirttiimiz gibi arpk delegelik

sisteminin bir silsile halinde aadan yukarya doru partinin tm tekilat

yapsn etkiledii gerei il kongrelerinde de kendini her zaman hissetmitir.

l ynetimi tzkte belirtilen hallerde merkez tekilat

tarafndan grevden alnabilir. Ancak bu konuda tzkte yaplacak

dzenlemenin keyfilie yol amayacak mulk ifadeler barndrmayacak

ekilde yaplmas gerekmektedir. Yine grevden almalarn mutlaka yarg

denetimine ak olmas ve bu denetimin ok etkin ve sratle

sonulandrlmas gerekmektedir. Zira parti merkez ynetimi kendi yanda

olmayan il ynetimlerini byk kongrenin hemen ncesinde oy

kullanmalarn engellemek amacyla grevden almaktadr.


31/97

24

Yerel tekilatlar bahsini kapamadan nce eklemek gerekir ki;

siyasi partilerin belde alt mlki alanlarda rgtlenmesi yasaktr. Yani ky ya

da mahalle tekilat kuramazlar.45

45 Kimi mellifler yasan aslnda siyasetin iinde olan geni halk ynlarnn siyasetekatlmalarna byk bir darbe vurduunu, oulcu ve katlmc bir demokrasinin nnkestiini dnmektedirler. Onlara gre partilerin ky ve mahalle rgtleri bir yandan partiiradesinin aadan yukarya doru olumasna katkda bulunurken, dier yandan da birer

demokrasi okulu grevi icra etmektedirler. Yank, s.128; Dou Perinek, Anayasa ve PartilerRejimi, 1. Basm, stanbul: Kaynak, 1985, s.147.


32/97

25

kinci Blm

PART DEMOKRAS UYGULAMALARI

I. DELEGELK SSTEM

Trk siyasi yaamnda parti ii demokrasinin salanamamasnn

bir nedeni rgtn grne nem vermeden merkez yoklamas ile

hazrlanan aday listeleri ise dieri de buna zemin hazrlayan delegelik

sistemidir. yledir ki gelinen noktada delegelerini kendi seen yar kral

genel bakanlar yine aday olduklar her kongrede kendilerine byk bir

sadakatle bal delegeleri tarafndan seilerek gvenoylarn tazelemektedir.

Artk kongreler partinin politik grnn oluturularak partiye yn verilen

toplantlar olmaktan ziyade hizip tartmalar etrafnda ou zamanda kavga

dv iinde geen iktidar tartmalarna sahne olmaktadr.

Yrrlkteki mevzuatn bile hakkyla uyguland takdirde

demokratik bir ilev salamayaca akken bir de yasal dzlemin

sulandrlmaya allmas delegelik sistemini btnyle iinden klamaz birhale sokmaktadr.46

Delegelik sisteminin esas itibariyle gc demokrasinin altn

kural olan seilmiliin meruiyetinden gelmektedir.47 Delege yerel

demokrasinin ve yerinden ynetimin en gzel temsilcilerinden biri olarak

ortaya kmas gerekir gibi grlrken parti genel merkezlerinin ve elbette

ki yar kral genel bakanlarn muhteem gc karsnda delegeler birer

46 Delegelik sistemi yrrlkteki mevzuata uygun ilese bile bu sistemin demokratikolduunu sylemek olanakl deildir. nk temsil sisteminden kaynaklana delegelik sistemiznde antidemokratik bir nitelik tamaktadr. Zira temsil sistemi de esasnda gerekdemokrasiye aykr bir yntemdir. Yank, s.151.47 Delege, mahallenin yolunu ve kaldrmn yaptran, suyunu getiren, eksiklerini giderensiyasi temsilci olarak grev yapard. Gl delege, mahallesindeki ocuklarn okul kaytlarylailgilenir, resmi kurumlar ya da belediyede sorunu olana parti kanalyla yardmc olurdu. Bugc siyaset mekanizmasnn en nemli kural olan, seilmilikten alrd. nce sanda girerve delege kard. yle olduu iin de siyaseten gl hale gelirdi. Zaten demokrasininznde seilmilik var. Cumhuriyetin temelini kendi kendini ynetim oluturuyor. Bir partidesiyaset yapmak isteyenler nce delege seilecekler ki, onlar da st ynetimleri ya da adaylarseecekler. Bu durum yani, gl delege ortaya karan parti ii demokrasi uygulamas 90`l

yllarn balarna kadar devam etti. Ahmet Emin Ylmaz, Siyasetin tibar in nceDelegenin tibar, Olay Gazetesi


33/97

26

boyun een konumuna gelmitir. nk her delege bir siyasetidir ve her

siyaseti gibi siyaseti memleket ynetiminde sz sahibi olmak iin

yapmaktadr. Hi bir siyaseti yoktur ki seimle i bana gelmeyihedeflemesin. Yalnz bu hedefi gerekletirmek genel bakanlarn tek

balarna hazrladklar aday listelerine bal ise gcnz yerel

demokrasinin dorudan seilmiliiyle de alsanz daralan emberi krp ve

dier aday adaylar arasnda syrlmanz iin daha fazla balla ihtiya

duyabilirsiniz. Onun iindir ki temsilcisi olarak gnderildiiniz yerel tekilatn

byk kongrede sesi olmak yerine genel bakann sadk ordusunun bir

neferi olmay tercih edebilirsiniz.48

Delegeleri belirleyen parti yelerinin kaytlar effaflk iinde ve

gereklere uygun bir biimde tutulmas gerekirken hayali ye yazmlaryla

her yz semenin ondrd bir partiye ye olmu durumdadr.31.01.2007

itibariyle partilerin ye saylar aadaki gibidir:49

PART ADI KISA ADI TOPLAM YE SAYISI

DORUYOL PARTS DYP 2.292.376ADALET VE KALKINMA PARTS AKPART 1.834.520

ANAVATAN PARTS ANAVATAN 891.827

CUMHURYET HALK PARTS CHP 529.703

MLLYET HAREKET PARTS MHP 307.747

DEMOKRATK SOL PART DSP 192.454

GEN PART (YDP) GP 158.529

48 Siyasi partilerde dorudan etkili olma isteinin ne kt bir sre balad zelliklemerkez san tabann oluturan kitle partilerinde, ynetime girebilmek ya da ynetimzerinde etkili olabilmek amacyla kiisel operasyonlar balatld. Gc hedefleyen arabasnnbagajnda ve antasnda partiye yelik formlaryla gezdi. Hem kendi mahallesinden, hembaka mahallerden tandk tanmadk herkesi ye yazd. O yelerle delege seimlerininsonularn etkilemeyi hedefledi. Etkiledi de kendi mahallesindeki delege listesini oluturduugibi, hedefledii mahallelerde de kimin delege olacana karar verdi. Bylece partiynetiminin ya da ynetimi belirleyen parti glerinin karsna dikilip `Benim u kadardelegem var` deme ve pazarlk yapma hakkn ele geirdi. Ylmaz, a.g.m.49

Kaynak: Ankara Haber Ajans 31.01.2007


34/97

27

HRRYET VE DEM PARTS HRPART 153.576SAADET PARTS SAADET 121.559

PARTS P 16.735

BYK BRLK PARTS BBP 15.475

SOSYAL DEMOKRAT HALK PARTS SHP 12.420

EMEK PARTS EMEK 10.134

LBERAL DEMOKRAT PART LDP 6.338

BAIMSIZ TRKYE PARTS BTP 4.391

ZGRLK VE DAYANIMA PRT. DP 3.435

ZGR TOPLUM PARTS TP 2.307

TRKYE KOMNST PARTS TKP 1.915

MLLET PARTS MLLET 1.726

BAIMSIZ CUMHURYET PARTS BCP 1.581

YURT PARTS YP 1.461CUMHURYET DEMOKRAS PRT CDP 353

DEMOKRATK TOPLUM PARTS DTP 277

SOSYALST DEMOKRAS PARTS SDP 193

TRKYE SOSYALST PRT TSP 99

ULUSAL BRLK PARTS UBP 79

AYDINLIK TRKYE PARTS ATP 75

EMEK HAREKET PARTS EHP 75

HAK VE ZGRLKLER PARTS HAK-PAR 75

SADUYU PARTS SDP 63

DEVRMC SOSYALST PRT DSP 58

DEMOKRAT HALK PARTS DHP 51


35/97

28

ADALET PARTS AP 39

GNL BRL YELLER PRT GBYP 38

MLL DEMOKRAT HALKIN PRT MDHP 32

AYYILDIZ PARTS AYYILDIZ 31

BZM PARTI BZM PART 22

SON ARI PARTS SP 21

BYK ADALET PARTS BAP 19

LDER TRKYE PARTS LTP 19ETLK PARTS EP 18

SOSYAL DEMOKRAT PART SDP 17

SOSYALST BRLK HAREKET SBH 8

KATILIMCI DEMOKRAS PARTS KADEP 0

ADA TRKYE PARTS ADA 0

GL TRKYE PARTS GTP 0

GL PARTS (TEST AMALIDIR) GLP 0

HALKIN YKSEL PARTS HYP 0

KARDEL PARTS KP 0

HALKIN KURTULU PARTS KURTULU PARTS 0

MDAFAA- HUKUK HAREKET PRT MHHP 0

TRKYE MDAFAA- HUKUK PRT TMHP 0

TOPLAM 6.561.886

Bu durum ortaya olduka garip tablolar ortaya karmaktadr

ki; rnein bir yerde partinin ald oy says o yerdeki kaytl ye saysndan

bile az olmaktadr.50

50

Bir partiye ye olan sandkta oyunu baka partiye verdii iin partinin ye says ileseimde ald oy arasnda mthi farklar ortaya kard Ylmaz, a.g.m.


36/97

29

Delegenin seecei yneticiler neredeyse profesyonel birer

siyaseti olduklarndan delege seimlerinden evvel hangi mahallenin hangi

delegeyi seeceini aslnda masa banda bizzat belirlemektedirler.51

Tabi bumasa banda belirlenen listelerin hayata geirilmesi iin ne gerekiyorsa o

da yaplmaktadr. Hayali ye kaytlar, baka mahalleden aslen orda

oturmayan ama nispeten gsz olunan mahalleye ye kaydrmas, ye

listelerine itirazn fiilen ve yer yer cebren engellenmesi gibi baz teknikler

artk parti ii mcadelenin olaan kurallarndan saylr hale gelmi her

kongre dnemi ncesinde basna yansmtr.52

Delegelik sistemi aslnda ift bal bak gibidir. Yerelynetimlerde g sahibi olmak isteyenler ve seimlerde aday olmay

hedefleyenler bilirler ki; delegelik seimlerinde sz sahibi olup ne kadar

fazla kendi yanda delegeyi setirirse adaylar tek bana belirleyen merkez

51 Tuncay, s.162.52 rnein DYPnin 1991 Ekim seimlerinden nce yaplan delege seimlerinde Konak

ilesinin ayn yntemi uygulad ekliyle zmir 1. Noteri mer Faruk Grdal tarafndan 85mahallede bu tespitler yaplmtr. Dier partilerde de ayn anti demokratik uygulamalargrlmektedir. Tuncay, s.163 CHP'de bitmeyen kavga. Mersin'den sonra zmit ve Kthanede de sahte delegelergndemde. 70 delege parti yesi olmad iddiasyla listeden karld. Kocaeli Seim KuruluBakanl, Kocaeli merkez ilede 70 delegenin parti yesi olmad gerekesiyle delegelistesinden adlarnn karlmasna karar verirken stanbul Kthane'de ise 100' akndelegenin ilede kaytl olmad iddia edildi. Kocaeli Seim Kurulu Bakanl, merkez iledeyaplan delege seimlerinde, 70 delegenin parti yesi olmad gerekesiyle delegelistesinden adlarnn karlmasna karar verdi. Kthane'de de 100' akn delegenin iledekaytl olmad, muhtarlk kaytlaryla belgelenirken; CHP delegesi olarak oy kullanan abanGvdere ve emsettin Acubucu'nun AKP, Dursun Gvdere'nin ise SP'li olduklar ileri srld.CHP ile kongrelerinde ''sahte ye, sandksz seim'' tartmalar sryor. Eski CHP KocaeliMilletvekili Bekir Yurdagl 'n delege listelerinde parti yesi olmayan 70 kiinin delege olarakgsterildii ynndeki itiraz, Kocaeli Merkez le Seim Kurulu Bakanl tarafndan sonucabaland. Seim Kurulu Bakanl, Yurdagl'n itirazn kabul etti. Kurul, delege olan 70kiinin delege listelerinden adlarnn karlmasn karara balad. leye kaytl olmayanyelerin delege seilmesinin yan sra, AKP ve SP yelerinin de delege olarak seimlerekatld ne srld. aban Gvdere ve emsettin Acubucu'nun, AKP Kthane lergt'ne ye olduklar, aban Gvdere'nin kardei Dursun Gvdere'nin de Kthane SaadetPartisi le Tekilat'nda ye kaytlarnn olduu iddia edildi. Cabbar Kement, Cennet Topuz,Mehmet Ali Yksel, 100' akn delegenin parti tzne aykr olarak delege seimlerinekatld gerekesiyle Kthane le Seim Kurulu Bakanl'na itirazda bulundu. 100' aknyenin, iledeki muhtarlklardan alnan ''Yokluk Belgesi'' ile tze aykr bir ekilde delegeolduu ortaya kt. Eski CHP Yksek Disiplin Kurulu yesi Cafer Dursun, delege seimlerininnaylon yeliklerle yapldn belirterek, ''Baykal ve arkadalar partiyi AKP ve SP yeleri iledolduruyor'' dedi. CHP l Bakan inasi ktem 'in ''Seimlerden alnmzn akyla ktk''

aklamasn talihsiz bir aklama olarak niteleyen Dursun, ''Sandksz demokrasininsorumlusu ktem istifa etmelidir'' dedi. www.habervitrini.com 30-06-2005


37/97

30

ynetime kar eli gl olacaktr.53 Delegeler de haliyle siyasetin doas

gerei ileride parti ynetimde sz alacak olanlarn yannda yer almak ister.

nk yola kldnda yol arkada olanlar yolun sonunda da bir takmkazanmlar elde etmeleri doaldr. Bunun iindir ki her delege doru ata

oynamak ister.54

Kanaatimce delegelik sisteminin olumsuzluklarn ortadan

kaldrabilmek iin delegelik sistemini tmden kaldrmak gerekmektedir.

Demokrasinin en dorusu dorudan demokrasi ise buna parti ii

demokrasiden balanabilir. 55 Haliyle dorudan demokrasi bugnk pratik

artlar altnda fiili imknszlk sebebiyle lke ynetimindeuygulanamamaktadr. Gnmzde dorudan demokrasi sadece svirenin

bir kk da kantonunda ve drt yarm-kantonunda uygulanmaktadr. 56

Ancak bu vatanda saysnn daha dorusu ynetime katlacak yeterlilie

sahip kii saysnn okluundan ileri gelmektedir. Elbette milyonlarca kiinin

yaad bir lkede en basit yasama faaliyetin bile btn yurttalarn

katlmn salanaca bir ulusal mecliste alnmas dnlemez. Hatta her

yasama faaliyeti iin referanduma da gidilemez. Bu ynetimin hareketkabiliyetini kstlayaca gibi lkeyi anlamsz tartmalarn iine srkler.

Kald ki bu tip bir ynetim tarz znde demokratik de deildir. Bu anlay

ounluku bir yap sergilemektedir ki referandumda %51i bulan hakldr

mant demokrasiye znde terstir. Aznlklarn bir gn ounluk olma

haklarnn elinden alnd ynetimin demokratikliinden bahsedilemez.57

53 Belediye bakan adaylarnn kontrol ettii delege saylar havada uuuyor. Belediyebakan adaylarnn 30-80 arasnda delegeyi ynlendirdii dile getiriliyor. Bunun dnda dahakk 15-20 kiilik gruplarn da bulunduu ifade ediliyor. le bakanl iin ad geenler debu gruplarn ve belediye bakan adaylarnn desteini salamaya alyor. Hakk Uyar,Radikal Gazetesi, 07.09.200354 Tuncay, s.165.55 Dorudan hkmet (gouvernement direct) de denilen dorudan demokrasi (directdemocracy, dmocratie directe), halkn egemenliini bizzat ve dorudan doruya kullanddemokrasi tipidir. Dorudan demokraside devlet iin gerekli olan btn kararlar, yurttalartopluluu tarafndan aracsz ve temsilcisiz olarak bizzat alnrlar. Dorudan demokrasi, halknhalk tarafndan ynetilmesini ngrmektedir. diye tanmlayan Kemal Gzlere gre; Dolaysyla dorudan demokrasi sistemi, demokrasinin ideal anlamna en yakn olansistemdir. Kemal Gzler, Anayasa Hukukuna Giri, Bursa: Ekin, 2004, s.112-126.56 Bunlar Glaris Kantonu ile Aa ve Yukar Unterwald, ve D Appenzelldir.57 Babakan Erdoan 'Referandum kltrne almalyz' diyor. CHP lideri Baykal ise bu

trden plebisiter bir yaklamn demokrasiyi yozlatracan ve lkeyi diktatrlegtreceini sylyor. Bu konuda tarih Baykal' doruluyor. Bence Baykal eksik bile sylyor.


38/97

31

Btn bu yukarda sraladklarmz milyonlarca yurtta olan bir

devlet iin geerli olabilir ama kanaatimce bir siyasi parti iin geerli

deildir. Aada aklayacamz zere parti ii tekilatlanmann herdzeyinde btn yelerin katlm salanacak dorudan seim ynteminin

belirlenmesinde bizce herhangi bir engel yoktur. Ama en azndan ile

baznda delegenin delegeyi semesi usulnn terk edilmesi artk bir

elzemdir. yeler says 400 gemeyecek delegeleri onlarda il delegelerini,

onlar da genel merkez delegelerini semektedir ki, bu durumu da delegenin

setii delegenin setii delege parti merkez ynetimini ve genel bakan

belirlemektedir. Hal byle olunca da tabandan kopuk politbro anlaya

sahip merkez ynetimleri partiye hkim olmaktadr.

Dorudan demokrasinin uygulanmas nndeki en byk fiili

imknszlk olan karar srecine fazla katlmn ile kongresi asndan sayca

geerli olmadn dnmekle beraber byk kongrenin bile ayn usulle

toplanabilecei kanaatindeyim. En basit rnekle aklamak gerekirse byk

kongrelerin hafta sonu iki gne sktrlmas yerine byk kongreye katlma

yeterliliine sahip ye saysna gre gnlere hatta haftalara yaylmas busre zarfnda byk kongrenin partinin yeni kararlar ald, vizyonunu ve

grntsn yeniledii bir kampa dntrlmesi pek tabi mmkndr.

Ancak elbette ki bunun iin ncelikle yasal zemin hazrlanmaldr. 58

Burada yenian teknik imknlarndan faydalanmak gerektii

kanaatindeyim. Mesela internet parti ii dorudan demokrasiyi etkin

klmann bir yolu olabilir59 nternet zerinden btn yelerin katlmnn

Demokrasi asndan sakncal kimi konular plebisitler yoluyla ounluklara yaptrmayakalkmak bu lkeyi faizme gtrr: Ya slami faizme ya da seklerist faizme! Amafaizme! Haluk ahin, Referandum Kltr Faizme kar, Radikal Gazetesi, 04.10.2007

58 MHPnin her yl geleneksel olarak dzenledii Erciyes Kurultay benzeri oluumlar partininana karar alma organ olabilirler. Elbette bu durumun zorluu gerei devaml toplanabilmelerimmkn olmasa da en azndan merkezi ynetimin seimi bu kurultaylarda yaplabilir.59 n te rnet , Dorudan Demokrasiyi Mmkn Klabilir mi?- Acaba internet sayesinde,vatandalarn oylarn kullanabilmesi iin bir meydanda toplanmalarna veya sandk banagitmelerine gerek kalmayacak mdr? Dier bir ifadeyle, internet, dorudan demokrasinin agorasnn, forumunun, yerini alabilecek midir? Ksacas internet demokrasisi, webdemokrasisi veya online demokrasi mmkn mdr? Teknik olarak insanlarn oylarn

internet araclyla kullanmas mmkn olabilir; ancak ortada bir sorun var: Bu usulde gizlioy ilkesinin salanmas mmkn deildir. Bununla birlikte internet etkili bir siyasal katlma


39/97

32

salanabilecei bir byk kongre fikri amz dnyasnda ok ar bir

dnce olmasa gerek. Maddi balamda her gn milyarlarca dolarn internet

zerinden tek bir tula hareket ettiini dndmzde bir partinin genelbakann internet zerinden semesinin ne gibi bir sakncas olabilir?

Kanaatim o dur ki; yeterli teknik altyapnn gvenlik asndan salanmas

durumunda byle bir seim geni halk kitlelerini siyasetin bizzat iine

ekmekle kalmayacak, tabann hibir d etkilenme olmadan zgr

bireysel iradesini merkez ynetime yanstacaktr.

Burada zerinde durulmas gereken bir dier nokta ise bence

bireysel irade meselesidir. Delege savalarnn yaand ve g dengeleriarasnda ya muhalif hareketin peine ya da liderin peine taklmak zorunda

olan delege bireysel kimliini ve dncelerini, zgn politik grlerini

acaba seimlere yanstabilir mi? Bu soruya olumlu yant vermek olanaksz

gibi grnyor. ki kutuptan birini semek zorunda kalan delege iin nc

bir yolun olmay ayn zamanda siyasetin ksrlamasna yol amaktadr.

Ksr ekimelerin iinde retken politikalardan uzaklaan tabann

temsilcileri adeta isimsiz birer nefer haline geliyorlar. Lidere sonsuz birballkla onun kongrede yapt konumann isimsiz kahramanlarndan

sadece biri oluyorlar. 60 Grup psikolojisi iinde kaybolup giden kiiliklere

sahip delegelerin zerinden kiilikli bir politika ve kiilikli bir parti

retilemeyecei aikrdr.

II. ADAYLIK SSTEM

Yukarda uzun uzadya Trk siyasi partilerinin genel yapsnderinden etkileyen ve parti ii demokrasinin ilerliini krelten delegelik

sisteminin belli bal karakteristik yapsndan bahsettik. Delegelik sisteminin

olumsuzluklarn ortadan kaldrabilmek iin dorudan seim yntemini

aracdr. nternetin demokrasi zerinde yaygnlatrc ve gelitirici bir etkisi olabilir. Ancak buanlamda internet ile demokrasi arasndaki ba, anayasa hukukunun deil, siyaset bilimininalanna girer. Siyaset bilimi asndan bu konu hakknda yaplan bir alma iin bkz. SertaSerdar, nternet Demokrasisi, Bilgi ve ToplumDergisi, 2. Say, 1999, s.9-16.

60

Baykal konumasnn banda salondakilere Hepinizde Sevr'i yrtp atanlar, Lozan'yapanlar gryorum diye seslendi. Radikal Gazetesi, 20/11/2005


40/97


41/97


42/97


43/97

36

deildir. Zira demokrasi huzura ya da parti disiplinine tercih edilebilir bir

olgu deildir. Keza bu saydklarmz demokrasiyle eliir zelliklere sahip

deildir. Propaganda yasann devam ya da bir nevi saylabilecek 43.madde 3. fkra aday adaylarnn vaatte dahi bulunmasn yasaklamtr.63

Son olarak bu bahsi kapatmadan evvel bir elikiden de bahsetmek

gerekecektir; propaganda amal toplant yaplmasn yasaklayan kanun

yasak zihniyetinde o kadar ileri gitmitir ki, yasaklad toplantlarda da

dier adaylar eletirmeyi ayrca yasaklamtr. Bu durum olayn vahametini

gzler nne sermesi asndan hayli dndrcdr.

n seim sonucu tespit edilen aday adaylar Yksek SeimKurulunca parti genel bakanlna bildirilir. 48. madde gereince genel

merkezlerin bu sonuca herhangi bir mdahale haklar yoktur. Dier bir

ifadeyle n seimden galip kan aday adaylar artk partinin o seimdeki

aday olmulardr. Genel merkez ynetiminin bu sonuca aykr bir tutum

izleyerek bakasn aday gstermesi mmkn deildir.

2. Tekilat Yoklamas:

Siyasi partilerin yaygn sklkla fiiliyatta kullandklar ve

tzklerince de dzenleme altna alnm olan bir dier aday belirleme usul

ise tekilat yoklamas usuldr. Bu usul nseim yntemine gre

antidemokratik, ancak ilerde aklayacamz merkez yoklamas usulne

gre ise daha demokratiktir.64 Demokratiktir nk netice itibariyle adaylar

bir seim sonucu belirlenmektedir. Antidemokratiktir nk bu defa aday

tespiti iin yaplan seimler snrl bir kitle tarafndan gerekletirilmektedir.Siyasal partiler tzklerinde bu aday belirleme yntemine kimlerin

katlabileceini nceden tespit ve ilan etmilerdir. Dier bir ifadeyle nseim

ynteminde partiye kaytl olan tm yeler seime katlabiliyorken; tekilat

63 Aday adaylar, mensup olduklar partinin program, byk kongresinin ve yetkili merkezorganlarnn kararlar ile partinin seim bildirisi dnda, milli, mahalli yahut mesleki aptaherhangi bir vaade bulunamazlar ve Trkeden baka bir dil ve yaz kullanamazlar. SiyasiPartiler Kanunu 43/3. maddesi. Bu yalnzca parti ii demokrasiye aykr deil ayn zamandauygulanmas mmkn olmayan anti demokratik ve anayasaya da aykr ifade zgrln

kstlayc bir hkmdr.64 Yank, s.147


44/97

37

yoklamasnda sisteminde sadece ilgili partinin tznde yazl yeler oy

kullanabileceklerdir.65 Bu ekilde parti iinde adeta bir snflamaya gidilerek

oy kullanmaya ehil bir kast oluturulmutur.

Elbette bu yntem ile aday adaylar snrl bir kitle tarafndan

belirlenmi olacaktr. Bu kitle de byk oranda partinin sekin ynetim

kadrosu tarafndan oluturulmaktadr. Bu ekilde belirlenecek olan aday

adaylar nseim yntemi gibi parti tabannn genel eilimini yanstmaktan

uzak olacaktr. Tekilat yoklamasna katlabilecek kiiler zaten partinin

arlkl olarak ynetici kitlesinden ya da ynetime yakn olan yelerden

olutuu iin aday adaylarn aslnda yine genel merkez ynetimi belirlemigibi olmaktadr. En azndan genel merkez ynetimine muhalif adaylarn

tekilat yoklamasndan olumlu bir sonula kmas epey zor gzkmektedir.

Uygulamada zaten yerel yneticiler gerek siyasi kariyerleri gerekse de

politik durular itibariyle genel merkezden emir ve talimat almadan hibir i

gerekletiremezken bamsz olarak bir aday tespiti yapmalar mmkn

gzkmemektedir. Delege sistemindeki arpklk tekilat yoklamasnda da

kendisini gstermektedir. Eer yerel bazda genel merkez ynetiminindestekledii adaylar tekilat yoklamasndan kamazlarsa o yerin ynetimi

genel merkez tarafndan derhal grevden alnmaktadr. Adeta tekilat eilim

konusunda yoklanmamakta; itaat etmeye zorlanmaktadr.

Her parti tekilat yoklamasna katlabilecek parti yelerini

tzklerinde ayrntl ve tahdidi olarak belirtmitir.66 Bu konuda Siyasi

65 Yank, s.147.66 AK PART TZ md 124.2: Tekilat yoklamas semenleri: Yoklamann yaplaca seimevresinde oturmakta olan ve parti yelii devam eden : a) Parti Kurucular, b) Eski Bakanve Milletvekilleri, c) Belediye, l ve le Eski Bakanlar, d) Yan Kurulu Eski l ve leBakanlar ile e) lin Partili Bakan ve Milletvekilleri, f) lin Parti Tekilat Kademeleri YnetimKurullar Bakanlar ile Ynetim Kurullarnn Asl yeleri, g) l Disiplin Kurulu Bakan ile Aslyeleri, h) Partili Belediye Bakanlar ve Belediye Meclisi yeleri, ) Partili l Genel Meclisiyeleri, i) Parti Yan Kurulularnn l ve le Ynetim Kurullar Bakanlar ile YnetimKurullarnn Asl yeleri, j) Parti yelii devam eden Ky ve Mahalle Muhtarlar, k) le ve lKongresi Asl Delegeleri, l) lin Byk Kongre Asl Delegeleri, m) Partinin tekilat yoklamastarihinden en az bir yl nce belirlenmi ve grevi devam etmekte olan Mahalle ve Ky

Temsilcileri ile, n) Ayrca Seim leri Ynetmeliinde tekilat yoklama semeni olarakbelirtilenler.


45/97

38

Partiler Kanunumuzda ne yazk ki ak bir dzenleme bulunmamaktadr. En

azndan belli bir yl kdemi getirtilerek eski yelerin hepsinin; ya da belli

grevlerde bulunmu kiilerin zorunlu olarak tekilat yoklamasna katlmasusul kanunumuzda yer alm olsayd; partilerin tekilat yoklamalarna

katlacaklar belirleme konusundaki snrsz takdir haklar biraz olsun

denetlenebilirdi. Bu denetim partilerin politika kabiliyetlerini daraltc deil

aksine geniletici ve katlm artrc olaca iin parti ii demokrasinin

tesisine olduka fayda salard.

CHP TZ md 58 : b) Aday yoklamas partide belli grevlere seilmi olan delegelerinkatlm ile yaplr. Aday yoklamasnda semen olacak parti grevlileri ve yeleri ynetmeliklebelirlenir. (SPK.42/6)ADAY BELRLEME YNETMEL Madde-62 TBMM yelii ve yerel ynetimler iin adaybelirlemeye ilikin hususlar ayr ayr ynetmeliklerle dzenlenir.Grld gibi Cumhuriyet Halk Partisinin Tznde tekilat yoklamasna kimlerinkatlabilecekleri ayrntl olarak belirlenmemi, bu husus ynetmeliklere braklmtr. Budurum fevkalade sakncaldr zira ynetmelikler genel merkez ynetimi tarafndan kolaylklahazrlanabilmekte, deitirilebilmektedir. Bylece her seim ncesi tekilat yoklamasnakimlerin katlacana karar verme yetkisi genel merkezde olmaktadr. Ancak tzk deiikliiiin kurultay gerektiinden tekilat yoklamasna kimlerin katlacann tzkte yer almas

daha demokratik bir uygulama olacaktr.MHP TZ md 85: Tekilt yoklamas il bakan, il ynetim kurulu asil yeleri, il disiplinkurulu bakan ile o il evresindeki ile bakanlarndan oluan kurul tarafndan yetkili ileseim kurulunun gzetiminde gizli oy ak tasnif esasna gre yaplr.DP TZ md 78: Bu semenler unlardr: Seim evresinde oturan ve yelikleri devameden, DP Kurucular, Eski Bakan ve Milletvekilleri, Eski ile ve il Bakanlar, Eski BelediyeBakanlar, evrenin partili bakan ve milletvekilleri, Parti ynetim kurulu bakanlar veyeleri, Parti disiplin kurulu bakan ve yeleri, Belde bakan ve ynetim kurulu yeleri, Partilil Genel Meclis yeleri Partili Belediye bakanlar ve belediye meclis yeleri, Partili ky vemahalle muhtarlar, Ky, mahalle ve beldelerin ile kongresi delegeleri, lelerin il kongresidelegeleri, llerin byk kongre delegeleri, Son milletvekili genel seiminde partinin iledeald oydan 4000 oy dldkten sonra, kalan oyun her bir 75 oyu iin bir kii olmak zere,seilecek aday tespit delegeleri.SP TZ md 51: Aday yoklamasna; seim ve evrelerine giren il ve ilelerin seilmikongre delegeleri, il ynetim ve disiplin kurulu bakan ve yeleri ile ile ynetim kurulubakan ve yeleri, o ilin Milletvekilleri, partili belediye bakanlar, belediye ve il genel meclisiyeleri semen olarak katlrlar.HYP TZZ md 108: Tekilat yoklamas semenleri, yoklamann yaplaca seimevresinde oturmakta olan ve parti yelii devam eden u saylanlardr: Parti kurucular, eskibakan ve milletvekilleri, belediye, il ve ile eski bakanlar, yan kurulu eski il ve ilebakanlar, ilin partili bakan ve milletvekilleri, ilin parti tekilat kademeleri ynetim kurullarbakanlar ile Ynetim Kurullarnn asl yeleri, l Disiplin Kurulu bakan ile asl yeleri,partili belediye bakanlar ve Belediye Meclisi yeleri, partili l Genel Meclisi yeleri, yankurulularn il ve ile bakanlar ile ynetim kurullarnn asl yeleri, parti yelii devam edenky ve mahalle muhtarlar, ile ve il kongresi asl delegeleri, ilin Byk Kongre asl delegeleri,Partinin tekilat yoklamas tarihinden en az bir yl nce belirlenmi ve grevi devam etmekteolan mahalle ve ky temsilcileri ile Seim leri Ynetmeliinde tekilat yoklama semeni

olarak belirtilenler.


46/97

39

Tekilat yoklamas seimleri de aynen nseim usulnde

olduu gibi Siyasi Partiler Kanununda yazl usullere gre serbest, eit, gizli

oy, ak tasnif ilkeleri erevesinde ve elbette l ve le Seim Kurullarnngzetim ve denetimi altnda gerekletirilecektir.

3. Merkez Yoklamas:

Siyasi partilerimizce olduka yaygn olarak tercih edilen bir

dier aday tespit yntemi ise merkez yoklamas ile aday tespitidir. Merkez

yoklamas yntemi doktrinde seim evrelerine gre aday ve liste

sralamalarnn dorudan parti merkezi tarafndan yaplmas eklindetanmlanmtr.67 Bu tanmdan da anlalaca zere merkez yoklamas usul

aday tespit yntemleri ierisinde en antidemokratik ve parti ii demokrasiye

en aykr yntemdir.

Merkez yoklamas yntemi en genel anlatm itibariyle seimde

kimlerin nereden aday gsterilecei kararnn herhangi bir seim ya da

yoklama usul ile deil sadece genel merkez ynetiminin tek tarafl ve tek

yanl iradesi ile karar verilmesi anlamna gelmektedir. Bu usul pratikte uekilde ilemektedir: Aday olmak isteyen kiiler ykl balar yaparak

adaylk bavurusunda bulunmakta, bunlar arasndan kimlerin aday

yaplacana ise genel bakan karar vermektedir. Burada genel bakan

karar vermektedir tabirini bilerek ve kasten kullanm bulunuyoruz zira her

ne kadar partiler tzklerinde merkez yoklamasna gre aday tespitinde

genel merkezde yer alan baz kurul ve organlara genel bakan ile birlikte

sz hakk vermi gibi grnse de pratik uygulamasnda bu kurullar genelbakana sonuna kadar bal ve ayn izgideki kiilerden olutuu iin aday

belirlenme iini genel bakan neredeyse tek bana gerekletirmekte,

tzklerde belirtilen kurullar bu srece hibir ekilde mdahil

edilmemektedir.68

67 Yank, s.147.68

Her parti tznde merkez yoklamasnda hangi genel merkez organlarnn karar vericimercii olduunu farkl olarak belirlemitir:


47/97

40

Parti genel bakannn tercihine kar klamamasnn eitli

sebepleri vardr. Evvela bu st kurullarda yer alan tm partililerin de adaylk

beklentileri vardr.69

Bu beklentiye parti merkez ynetiminin ve genelbakann gl olma istei dorultusundaki oligarik tutumu da

eklenmelidir.

Daha nce de belirttiimiz gibi parti ii demokrasi sadece

partilerin i ii deildir. lke ynetimini ve rejimi derinden etkilemektedir.

Merkez yoklamas ile belirlenen ve seilen adaylar genel bakana tam bir

biat iinde parlamentodaki yerlerini almakta; buradaki grev srelerini genel

bakann adeta birer glgesi eklinde ondan alacaklar talimatlardorultusunda parmak kaldrp indirmekle geirmektedirler. 70

Merkez yoklamas ile parlamentoya giren adaylar bir sonraki

seimde de ayn ekilde listede kendilerine yer bulmak abas iinde

girmektedirler. Bu istein karlanabilmesi iin genel merkez ile yldznn

AK PART TZ 124 MD: Merkez yoklamas usul, tzn 123. maddesine gre aday

adaylklar kabul edilenlerin, seim evrelerine gre aday ve liste sralamalarnn, dorudanMerkez Karar ve Ynetim Kurulu tarafndan yaplmasdr.CHP TZ 58 MD: Merkez yoklamasnda adaylar Parti Meclisi'nce saptanr.MHP TZ 84 MD: Bir seim evresinde parti tekilt bulunmamas, tek aday olmas,herhangi bir nedenle o seim evresinde n seim yaplmasnn mmkn olmadnn ileseim kurulu bakanlnca bildirilmesi veya yaplan n seimlerin yetkili seim kuruluncaiptal edilmesi hllerinde ve Merkez Ynetim Kurulunun lzum grd sair hllerde, partiadaylarnn Merkez Ynetim Kurulunca tespit edilmesi, merkez yoklamas olarak ifade edilir.Merkez yoklamas yaplacak seim evreleri Merkez Ynetim Kurulunca tespit edilir. MerkezYnetim Kurulu, btn seim evrelerinde merkez yoklamas karar alabilecei gibi, lzumgrd seim evrelerinde de merkez yoklamasna karar verebilir.DP TZ 78 MD: Merkez yoklamas iki ayr usulde yaplabilir.1.Genel dare Kurulunca gizlioyla yaplan aday tespit ve sralamasdr. 2.Aday tespit karma komisyonunca yaplan adaytespit ve sralamasdr. Her milletvekili genel ve ara seimleri ncesinden aday tespitleri iingerekli olan yasal sreler dikkate alnarak bir aday tespit karma komisyonu oluturulur. Adaytespit karma komisyonu: Parti yelii devam eden parti eski genel bakanlar, Tekilat veseim ileri genel bakan yardmclaryla genel sekreterden oluan kiilik komisyonu kuraile tespit edecei Demokrat Parti meclis grubuna mensup genel idare kurulu yesi olmayanalt milletvekili, il bakan ve ile bakanndan oluur. Kontenjan adaylar Genel dareKurulu tarafndan gizli oyla tespit edilir.69 TUNCAY, s.181.70 TUNCAY, s.182; 1983 seimlerinde ve 1987 seimlerinde Anavatan Partisinin de uyguladmerkez yoklamas sonucu oluan parlamentoda, kanunlarn tartlmas bir yana; neredeyseKHKlerle lkenin ynetildiini, bu dnemde tek adam ynetiminin hkim rol oynadngrmekteyiz. Aday adaylarnn diyet borcu deyecei genel bakan karsnda hr iradeleriniortaya koyabilmeleri mmkn deildir. Oysa meclisler, toplumun ortak zelliklerini, meclisbirleimi ile ortaya karabilmeli, hem kaliteli hem de toplumun btn tabakalarn

yanstabilmelidir. Temsil parti genel bakanna yakn olmaktan, oligarik kararmekanizmasndan ve kar ilikilerine dayanan yani merkez yoklamasndan gememelidir.


48/97

41

bark olmas ve parti iinde muhalif bir ses olunmamas birinci nceliktir.

Yasama dnemi iinde parti genel bakanna muhalif atlak seslerin bir

sonraki seimde zerlerinin izileceine kesin gzyle baklmaktadr. Bugemite byle olmutur; gelecekte de byle olacaktr.71

Son yllarda merkez yoklamas ile aday tespit yntemine en

byk tepki bizzat semenden ve sokaktan gelmektedir. nk bunun

zararn birinci elden semen ekmektedir. Blgesinde tannan, ulalabilir,

sorunlar bilen, sorunlar iin projeler reten adaylar yerine; genel merkeze

yakn ama blgeye uzak adaylarn listelerde kendilerine yer bulmasnn

skntsn en ok o blgenin semeni ekmektedir. O nedenledir ki eskidenpartilerin i ii olarak grld iin mdahale edilmeyen aday tespit

yntemlerine artk sokaktaki vatandatan dahi tepki gelmektedir. Hatta

semen bu usu

1982 anayasasi ve siyasi partiler kanunu na gore parti ici demokrasi democracy in political parties...

Documents