13883.pdf

TRK STANDARDITURKISH STANDARD

TS EN 196-1Mart 2002

ICS 91.100.10

1. Bask

MENTO DENEY METOTLARI- BLM 1: DAYANIM

Methods of testing cement-Part 1: Determination of strength

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya

kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz.

Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde

grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas) TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT! TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir.

TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10 TRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

n sz Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen EN 196-1 (1994) standard esas alnarak, TSE naat

Hazrlk Grubunca hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 11 Mart 2002 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir.

Bu standard ve TS EN 196-3n kabul ile TS 24 (1985) ve TS 819 (1988) iptal edilmitir.


NDEKLER

1 Kapsam ........................................................................................................................................... 1 2 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar .................................................................................. 1 3 Prensip ............................................................................................................................................ 2 4 Lboratuvar ve ekipman................................................................................................................ 2

4.1 Lboratuvar ............................................................................................................................... 2 4.2 Ekipman iin genel kurallar ....................................................................................................... 2 4.3 Deney elekleri ........................................................................................................................... 2 4.4 Kartrc ................................................................................................................................... 3 4.5 Kalplar ...................................................................................................................................... 3 4.6 Sarsma cihaz ........................................................................................................................... 7 4.7 Eilme dayanm cihaz ............................................................................................................. 7 4.8 Basn dayanm cihaz ............................................................................................................. 9 4.9 Basn dayanm cihaz iin krma bal................................................................................ 10

5 Har bileenleri............................................................................................................................. 11 5.1 Kum......................................................................................................................................... 11

5.1.1 Genel ............................................................................................................................... 11 5.1.2 CEN referans kumu ......................................................................................................... 11 5.1.3 CEN Standard kumu........................................................................................................ 11

5.2 imento................................................................................................................................... 11 5.3 Su............................................................................................................................................ 11

6 Har hazrlama.............................................................................................................................. 12 6.1 Harcn bileimi......................................................................................................................... 12 6.2 Harcn oluturulmas ............................................................................................................... 12 6.3 Harcn kartrlmas ................................................................................................................ 12

7 Deney numunelerinin hazrlanmas............................................................................................ 12 7.1 Numunelerin boyutu ................................................................................................................ 12 7.2 Kalplarn doldurulmas ........................................................................................................... 12

8 Deney numunelerinin deneye hazrlanmas (artlandrma) ..................................................... 12 8.1 Kalbn sklmesinden nceki ilemler ve bekletme .............................................................. 12 8.2 Kalplarn sklmesi ................................................................................................................ 13 8.3 Prizmalarn suda krlenmesi................................................................................................... 13 8.4 Dayanm deneyleri iin numunelerin yalar ........................................................................... 13

9 Numunelerin deneye tbi tutulmas ........................................................................................... 13 9.1 Deney ilemi............................................................................................................................ 14 9.2 Eilme dayanm ..................................................................................................................... 14 9.3 Basn dayanm ..................................................................................................................... 14

10 imento uygunluk deneyi ........................................................................................................ 15 10.1 Genel ................................................................................................................................... 15 10.2 Deney sonularnn ifade edilmesi ...................................................................................... 15 10.3 Deney sonularnn hesaplanmas ...................................................................................... 15 10.4 Sonu raporu ....................................................................................................................... 15 10.5 Metodun kesinliinin llmesi............................................................................................ 15 10.6 Uyarlk ................................................................................................................................. 15

11 Kum ve alternatif donanmn kabul deneyi ............................................................................ 15 11.1 Genel ................................................................................................................................... 15 11.2 Deney sonularnn ifade edilmesi ...................................................................................... 16 11.3 Deney sonularnn hesaplanmas ...................................................................................... 16 11.4 Deney metodunun kesinlii ................................................................................................. 16 11.5 Tekrarlanabilirlik .................................................................................................................. 16 11.6 CEN standard kumlar ......................................................................................................... 16

11.6.1 Kumun belgelendirme deneyi .......................................................................................... 16 11.6.2 Kum dorulama deneyi.................................................................................................... 16 11.6.3 CEN Standard kumunun belgelendirme deneyi metodu ................................................. 16 11.6.3.3 Karlatrma deneyinin her birinin uygulamas ........................................................... 17


11.6.3.4 Karlatrma deneyinin her birinin deerlendirilmesi .................................................. 17 11.6.3.5 Kabul kriteri dnda kalan deerlerin ilemleri ............................................................ 17 11.6.3.6 Kabul iin art............................................................................................................... 17 11.6.4 CEN standard kumu dorulama deneyi metodu.............................................................. 17 11.6.4.2 Kum imaltsnn aylk deneyi..................................................................................... 18

11.7 Alternatif sktrma cihaznn kabul deneyi ......................................................................... 18 11.7.1 Genel ............................................................................................................................... 18 11.7.2 Alternatif cihazn deneyi................................................................................................... 18 11.7.2.1 Kabul edilebilirlik kriteri................................................................................................. 18 11.7.2.2 Karlatrma deneyinin her birinin uygulamas ........................................................... 18 11.7.2.3 Karlatrma deneylerinin deerlendirilmesi ............................................................... 18 11.7.2.4 Kabul kriteri dnda kalan deerlerin ilemleri ............................................................ 19 11.7.2.5 Teklif edilen alternatif sktrma cihaznn kabul artlar ............................................. 19


1

imento deney metotlar - Blm 1: Dayanm tayini

1 Kapsam Bu standard, imento harcnn basn ve eilme dayanm tayini metodunu kapsar. Bu standard referans metotlar tarif eder ve bu standarda uygunluunun salanmas kouluyla dier alternatif metotlarn kullanlmasna da msaade eder (Madde 11). Uyumazlk durumunda dier alternatif metotlara baklmadan yalnz bu standardda tarif edilen referans metot kullanlr. Metot EN 197-1de tarif edilen imento tiplerine uygulanr. Dier imentolara priz balama srelerinden dolay uygulanmayabilir. 2 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin, dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin iersinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste halinde verilmitir. Tarih belirtilen atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yaplmas art ile uygulanr. Atf yaplan standard ve/veya dokmann tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardn en son basks kullanlr.

EN, ISO, IEC vb. Ad TS No1) Ad No (ngilizce) (Trke)

EN 197-1: 1992 Cement- Composition, specifications and conformity criteria- Part 1:Common Cements

TS EN 197-1 imento-Blm 1: Genel imentolar Bileim,zellikler ve Uygunluk Kriterleri

ISO 409-1 : 1982*) Metallic materials-Hardness test-Tables of Vickers hardness values for use in tests made on flat surfaces - Part 1: HV 5 to HV 100

TS 207 Vickers Sertlik Deneyi Metalik Malzemeler in

ISO 565: 1990 Test sieves- Wowen metal wire cloth, perforated metal plate and electroformed sheet-Nominal sizes of openings

TS 1225 Deney Elekleri - Elek Gz ve Delik Aklklarnn Nominal Byklkleri

ISO 1101: 1983 Technical drawings-Geometrical tolerancing-Tolerancing of form, orientation location and run-out - Generalities,definitions,symbols, indications on drawings

TS 1304 Teknik Resim - Geometrik Toleranslar, ekil, Konum ve Dnme Toleranslar - Birinci Blm: Genel, Semboller, Resimler zerinde Gstermeler

ISO 1302: 1992 Technical drawings - Method of indicating surface texture

TS 2040 Teknik Resim - Yzey Durumlarnn Gsterilmesi

ISO 2591: 1998 Test sieving - Part 1: Methods using test sieves of woven wire cloth and perforated metal plate

TS 3479 Elek Analizi - Genel Kurallar

ISO 3310 -1: 1990 Test sieves- Technical requirements and testing- Part 1 : Test sieves of metal wire cloth

TS 1227 Deney Elekleri - Teknik zellikler ve Deneyler - Ksm 1: Tel rgl Deney Elekleri

ISO 4200: 1991 Plain end steel tubes, welded and seamless- General tables of dimensions and masses per unit length

ISO 6507-1: 1982 Metallic materials- Hardness test-Vickers test-Part:1 HV 5 to HV 100

TS 207 Vickers Sertlik Deneyi - Metalik Malzemeler in

1) TSE Notu: Atf yaplan standardlarn TS numaras ve Trke ad 3. ve 4. kolonda verilmitir. *) TSE Notu: ISO 409-1 iptal edilmi, yerine ISO 6507-1 yrrle girmitir.


2

3 Prensip Bu metot (40 mm x 40 mm x 160 mm) olan prizmatik deney numunelerinin, basn dayanmlarn ve istee bal olarak eilme dayanmlarn tayin eder. Numuneler, ktlece 1 ksm imento, 3 ksm standard kum ile 0,50 su/imento oranndaki taze hartan hazrlanr. CEN Referans kumu (Madde 11) kullanlarak elde edilen imento dayanm sonularndan nemli lde farkllk gstermemesi artyla, deiik lkelerin standard kumlar kullanlabilir. Referans ilemde mekanik kartrma ile hazrlanan har, standard bir sarsma makinas kullanlarak, kalp iinde sktrlr. Referans sarsma makinas (Madde 11) ile elde edilen dayanm sonularndan nemli lde farkllk gstermemesi artyla alternatif sktrma makinas ve teknikleri kullanlabilir. Kalptaki numuneler, 24 saat rutubetli bir atmosferde muhafaza edilir, sonra kalptan karlan numuneler dayanm deneyine kadar su iinde bekletilir. stenilen sre sonunda numuneler muhafaza edildikleri sudan karlr ve eilme deneyinde krlarak ikiye ayrlan her paraya basn dayanm deneyi uygulanr. 4 Lboratuvar ve ekipman 4.1 Lboratuvar Deney numunelerinin hazrland lboratuvarn scakl (20 2) o C da tutulmal ve bal nemi en az % 50 olmaldr. Kalptaki numunelerin bekletildii rutubet odalar veya kabinlerin scakl srekli olarak (20 1)o C da tutulmal ve bal nemi en az % 90 olmaldr. Kr suyunun scakl (20 1 )o C da tutulmaldr. Lboratuvar scakl ile bal nemi ve kr suyunun scakl alma saatleri iinde gnde en az 1 defa kayt edilmelidir. Rutubet odas veya kabininin scakl ve bal nemi en az 4 saatte bir kayt edilmelidir. Scaklk aral verildiinde kontrollarn yapld istenen scaklk, verilen araln ortasndaki deerdir. 4.2 Ekipman iin genel kurallar izimlerde gsterilen toleranslar (ekil 1-3) deney srasnda ekipmann doru altrlabilmesi iin nemlidir. Dzenli olarak yaplan kontrol lmlerinde toleranslarn dna kldnda ekipman kullanlmamal, ayarlanmal veya tamir edilmelidir. Kontrol lm kaytlar muhafaza edilmelidir. Yeni ekipmann kabul lmleri toleranslarla belirlenmi olan kritik ebatlara zel dikkat gstererek bu standardda belirtildii lde ktle, hacim ve boyutlar kapsayacak ekilde yaplmaldr. Ekipmann yapld malzemenin sonular etkiledii durumlarda malzeme belirtilmeli ve zellikleri belirlenen bu malzeme kullanlmaldr. 4.3 Deney elekleri ISO 2591-1 ve ISO 3310-1e uygun elek telleri, ISO 565e gre izelge 1de (R 20 serisi) verilen ebatlarda olmaldr. izelge 1 - Deney eleklerinin gz akl

Kare gz akl mm 2,00 1,60 1,00 0,50 0,16 0,08


3

4.4 Kartrc Kartrc balca aadaki ksmlardan meydana gelmelidir. a) Genel olarak ekli ve boyutlar ekil 1de gsterilen, kapasitesi yaklak 5 L olan, kartrma ilemi

srasnda emniyetli bir kartrma salayacak ekilde tutturulabilen ve palete gre kabn yksekliinin ve bir dereceye kadar paletle arasndaki boluun ince bir ekilde ayarland paslanmaz elikten yaplm kartrc kab.

b) Genel olarak ekli, boyutlar ve toleranslar ekil 1de gsterilen, hz elektrik motoru ile kontrol edilebilen kartrc, kabnn ekseni etrafnda yrngesel dnerken kendi ekseni etrafnda dnebilen paslanmaz elikten yaplm bir palet. Dnme ynleri zt olmal ve her iki hz arasndaki oran tam say olmamaldr.

Birden fazla kartrc kullanldnda, kartrc kaplar ve paletleri daima birlikte kullanlmak zere bir takm oluturulmaldr. ekil 1de grlen kartrma kab ve palet arasndaki boluk dzenli olarak her ay kontrol edilmelidir. (3 1) mm olarak verilen boluk paletin bo kaba en yakn durumdaki halidir. Dorudan lmlerin zor olduu durumlarda basit tolerans lm cihazlar (kalnlk ler) kullanlr. Kartrc, har kartrlrken izelge 2 de verilen hzlarda altrlmaldr. izelge 2 - Paletin hzlar

Kendi ekseni etrafnda dnme hz dakika -1

Yrngesel dnme hz dakika -1

Dk hz Yksek hz

140 5 285 10

62 5 125 10

4.5 Kalplar Kalp, adet prizma biimli numunenin ayn anda hazrlanabilmesi iin, en kesiti 40 mm x 40 mm ve uzunluu 160 mm olan yatay blmden olumaldr. Uygun kalp boyut ve ekilleri, ekil 2de gsterilmitir. Kalp, et kalnl en az 10 mm olan elik levhadan yaplmaldr. yzeyler en az 200 HV sertliinde olmaldr ( ISO 409-1 ve ISO 6507-1 ) Not 1 - En az 400 Vickers sertlii tavsiye edilir. Kalp, kalplanm numunelerin hasar grmeden sklmesini salayacak ekilde imal edilmelidir. Her kalbn dkme elikten veya ilenmi elikten yaplm bir kalp taban olmaldr. Kalp birletirildiinde, paralar birbirine ve kalp tabanna salam ekilde tutturulmu, ekil deiikliine uramayacak ve szntya meydan vermiyecek ekilde olmaldr. Kalp taban sktrma cihaznn tablasna iyice temas etmeli ve ikincil titreim oluturmamak iin yeterince salam olmaldr. Kalbn doru ekilde birletirilmesini ve toleranslara uygunluunu salamak iin kalbn her parasna tantc bir iaret baslmaldr. Ayr kalplarn benzer paralar birbirine kartrlmamaldr.

Not 2 - Farkl imaltlarn mamlleri farkl olabileceinden kalplarn ve sarsma tablalarnn d

boyutlar ve ktlelerinin birbirlerine uyumluluu alc tarafndan salanmaldr. Birletirilmi kalp aadaki artlar salamaldr. a) Kalbn her blmnn i boyutlar ve toleranslar, simetrik olarak yerletirilmi drt lm esas

alnarak, aada belirtilen ekilde olmaldr. Uzunluk: (160 0,8) mm Genilik: (40,0 0,2) mm Derinlik : (40,1 0,1) mm

b) yan yzeylerin dzgnlk tolerans ( ISO 1101, Madde 14.2 ) 0,03 mm olmaldr. c) Yzeylerin taban yzeyine ve bitiik i yzeylerin birbirine gre diklik tolerans (ISO 1101, Madde

14.8) 0,2 mm olmaldr.


4

d) yzeylerin yzey dokusu (ISO 1302) N8den daha przl olmamaldr. Belirtilen toleranslarn herhangi biri aldnda kalplar deitirilmelidir. Kalplarn ktlesi Madde 4-6da verilen toplam ktle artn karlamaldr. Kullanma hazr temizlenmi ve birletirilmi kalp d birleim derzlerine szdrmazl salayacak madde kullanlmaldr. Kalbn i yzeylerine ince film tabakas halinde kalp ya uygulanmaldr. Kalplarn doldurulmasn kolaylatrmak iin skca yerletirilen ve dik kenarlar 20 ile 40 mm yksekliinde olan, metal kalp bal taklr. stten bakldnda kalp bal kalbn st yzeyi ile akmal, ancak ie doru 1 mmden fazla tamamaldr. Kalp balnn d kenarlar da kalp zerinde uygun ekilde yerlemi olmaldr. Harcn yaylmas ve syrlmas iin ekil 3te grld gibi 2 adet yayc ve 1 adet metal syrc kullanlmaldr.

ller mmdir

ekil 1 - Kap ve palet


5

ekil 2 - Tipik kalp

Testere hareketi ile syrma yn

ller mmdir.

160 0,8


6

ekil 3 - Tipik yayc ve syrc

ller mmdir.

(D -

5)

(D +

5)


7

4.6 Sarsma cihaz Sarsma cihaz (tipik tasarm ekil 4de gsterilen) aadaki artlar tamaldr. Cihaz, tablann merkezinden yaklak 800 mm uzaklktaki mile, iki adet hafif kolla salam ekilde balanm olan dikdrtgen bir tabladan ibarettir. Tablann alt yznn merkezinde d bkey yzeyli bir u bulunur. D bkey ucun altnda dz yzeyli kk bir durdurucu bulunmaldr. Durma pozisyonunda u ve durdurucunun temas noktasndan geen ortak eksen dey olmaldr. D bkey yzey, durdurucunun zerinde dururken, sarsma aletinin tablasnn st yzeyi yatay olmaldr, bylece 4 keden her birinin seviyesi, ortalama seviyeden 1 mmden fazla sapma gstermez. Tablann boyutlar, kalp taban plkasna eit veya daha byk olmal, st yzeyi talanm olmaldr. Kalp, sarsma tablasna bir balant vidas ile sk ekilde tutturulmaldr. Tablann toplam ktlesi, kollar, bo kalplar, kalp bal ve balant vidalar ile birlikte (20,0 0,5) kg olmaldr. Tablay mile balayan kollar salam olmal ve d ap ISO 4200de verilen 17 ile 22 mm aralnda seilmi olan yuvarlak borudan imal edilmelidir. Kollar arasndaki ara balant paras da dahil olmak zere, iki kolun toplam ktlesi (2,25 0,25) kg olmaldr. Mil yata bilya veya silindir tipinde olmal, kum ve tozun ieriye girmesine kar korunmaldr. Milin hareketinden kaynaklanan tablann merkezinin yatay yer deitirmesi, 1,0 mmden fazla olmamaldr. D bkey yzeyli u ve durdurucu en az 500 HV Vickers sertliinde sertletirilmi elikten imal edilmi olmaldr (ISO 409-1). D bkey ucun kavisi yaklak 0,01 mm-1 olmaldr. alma durumunda tabla eksantirik bir mil vastas ile yukarya kaldrlr ve d bkey u durdurucuya arpmadan nce tablann (15,0 0,3) mm ykseklikten serbest dmesi salanr. Eksantirik mil en az 400 HV Vickers sertliine sahip elikten imal edilmeli ve serbest dmesi daima (15,0 0,3) mm olacak ekilde imal edilmi olan bilyal yataa balanmaldr. Eksantirik mil klavuzu, eksantirik milde en az anma olacak ekilde imal edilmelidir. Eksantirik mil 250 Wlk bir elektrik motoru ile dili redktr zerinde saniyede bir devir olmak zere sabit hzda altrlr. Bir sarsma periyodunda tam olarak 60 vuru yapacak ekilde kontrol mekanizmas ve saya bulunmaldr. Kalplar, kollara gre kalp blmeleri uzunlamasna olacak ekilde ve eksantirik milin dnme eksenine dik olacak ekilde yerletirilmelidir. Kalbn pozisyonu uygun referans iaretler koymak suretiyle, ortadaki blmenin merkezi arpma noktasnn tam zerinde olacak ekilde ayarlanmaldr. Cihaz, ktlesi yaklak 600 kg, hacmi yaklak 0,25 m3 ve boyutlar kalp iin alma yksekliine gre verilen bir beton blok zerine salam ekilde monte edilmelidir. Beton blokun tabannn tamam sarsma etkisinden doacak harici titreimleri nleyen, uygun izolsyon verimine sahip elstik bir tabaka (mesel, doal kauuk) zerinde durmaldr. Cihaz, beton bloa elik civatalarla sabitletirilmeli ve cihazla beton arasna ince bir har tabakas dklerek titreimin etkisi nlenmelidir. 4.7 Eilme dayanm cihaz Eilme dayanm cihaz 10 kN ykleme kapasitesinde, (50 10) N/s ykleme hznda kullanlan lm aralnn stteki bete drtlk ksmnda kaydedilen yk %1,0 dorulukta olmaldr. Cihaz, birbirinden uzakl (100,0 0,5) mm olan, (10,0 0,5) mm apnda iki adet elik mesnet silindiri ile her ikisi arasna merkez olarak yerletirilen, ayn aptaki bir nc elik ykleme silindirin oluturduu eilme dzeneinden ibarettir. Bu silindirlerin uzunluu a 45 mm - 50 mm olmaldr. Ykleme dzenei ekil 5te gsterilmitir. Bu silindirin eksenlerinden geen dey dzlem birbirine paralel olmal, deney sresince paralel kalmal, deneye tbi tutulan numunenin ynne dik ve eit uzaklkta olmaldr. Mesnet silindirlerinin bir tanesi ve ykleme silindiri prizma zerinde ykn dzgn ekilde dalmn salayacak ve burulma gerilmesi meydana getirmeyecek ekilde hafife oynak olmaldr. Not - Eilme dayanm, basn dayanm cihaz ile de llebilir. Bu durumda da cihaz yukardaki

zelliklere sahip olmaldr.


8

ller mmdir.

1 U 2 Eksantrik mil 3 Durdurucu 4 Eksantrik mil klavuzu Not - Farkl imaltlarn mamlleri farkl olabileceinden kalplarn ve sarsma tablalarnn d boyutlar

ve ktlelerin birbirine uyumluluu alc tarafndan salanmaldr.

ekil 4 - Tipik sarsma cihaz


9

ller mmdir.

ekil 5 - Eilme dayanm tayini iin ykleme dzenei

4.8 Basn dayanm cihaz Deney cihaz deney iin uygun kapasitede (Not 1), (2400 200) N/s ykleme hznda kullanlan lm aralnn st bete drtlk ksmnda kaydedilen yk %1,0 dorulukta olmaldr. Numunenin krlma anndaki deerini makine boaltldktan sonra da gsterebilen cihaz olmaldr. lme cihaz zerindeki en byk yk gstergesi ibreli veya hafzal saysal olabilir. Elle altrlan makine kullanlyorsa yk artn kontrol edebilecek bir mekanizmas (ayar cihaz) olmaldr. Ykleme tablasnn dey ekseni cihazn dey ekseni ile akmal ve ykleme srasnda tablann hareket yn, cihazn dey ekseni dorultusunda olmaldr. Uygulanan kuvvetlerin bilekesi numunenin merkezinden gemelidir. Krma balnn alt plkasnn yzeyi cihazn eksenine dik olmal ve ykleme esnasnda dik kalmaldr. Cihazn st plkasnn kresel yuvasnn merkezi, cihazn st plkasnn alt yzeyinin dzlemi ile cihazn dey ekseninin kesim noktasnn zerinde ve 1 mm toleransl olmaldr. Cihazn st plkas numune ile temas ettiinde cihazn plkas serbest ekilde ayarlanabilmeli, fakat ykleme esnasnda alt ve st plkalarn birbirlerine olan konumlar sabit kalmaldr. Cihazn plkalar en az 600 HV Vickers sertliinde (ISO 409-1) sert elikten veya tercihen tungsten karbrden yaplmaldr. Bu plkalar en az 10 mm kalnlnda, (40,0 0,1) mm geniliinde ve (40,0 0,1) mm uzunluunda olmaldr. Numune ile temas eden tm yzeyin dzgnlk tolerans ISO 1101 Madde 14.2ye gre 0,01 mm olmaldr. Yzey dokusu ISO 1302ye gre N3den daha przsz ve N6dan daha przl olmamaldr. Alternatif olarak sert elikten veya tercihen tungsten karbrden veya sertletirilmi elikten yaplm ve en az 10 mm kalnlnda, zelliklere uyan iki yardmc levha kullanlabilir. Yardmc levhalar ykleme sisteminin ekseninine gre 0,5 mm dorulukla merkezlenmelidir. Cihazda kresel yuva yoksa veya kullanlamaz durumda ise veya bu kresel ap 120 mm den fazlaysa Madde 4.9da anlatlan krma bal kullanlmaldr. Not 1 - Cihaz iki veya daha fazla ykleme aralnda olmaldr. Dk araln en yksek deeri bir

sonraki yksek araln en yksek deerinin yaklak 1/5i olmaldr. Not 2 - Cihazn ykleme hznn ayarlanmas iin otomatik bir mekanizmas ve sonularn

kaydedilecei bir sistemi olmaldr. Not 3 - Cihazn kresel yata numune ile temasn kolaylatrmak iin yalanabilir, fakat deney

srasnda yklenirken plkann oynamasna da msaade edilmelidir. Yksek basn altnda etkili olan yalar uygun deildir.


10

Not 4 - Dey, alt, st kelimeleri allagelen dey eksenli makinalar iin verilmi terimlerdir. Bununla

birlikte ekseni dey olmayan, Madde 11.7deki deney ilemine uygun ve Madde 4.8in dier zelliklerini salayan cihazlar da kullanlabilir.

4.9 Basn dayanm cihaz iin krma bal Madde 4.8e gre krma bal (jig) kullanmak gerektiinde ekil 6da gsterilen krma bal, har numunesinin basn uygulanan yzeylerine yk iletecek ekilde, cihazn plkalar arasna konur. Krma balnda kullanlacak alt levha, cihazn alt plkas ile birletirilebilir. st krma plkas, yk aradaki kresel yuva vastas ile cihazn alt plkasndan alr. Bu yuva iinde bulunan para, krma bal ierisinde nemli lde srtnme meydana getirmeden dey olarak hareket etmelidir. Krma bal temiz tutulmaldr, kresel yuva numune ekline gre balangta kendini ayarlayabilecek ekilde oynak olmal, deney esnasnda da sabit kalmaldr. Krma bal kullanldnda Madde 4.8de belirlenen tm zellikler uygulanmaldr. Not 1 - Krma balnn kresel yuvas ykleme srasnda plkalarn hareketine sebebiyet

vermeyecek ekilde yalanabilir. Yksek basn altnda etkin olan yalar uygun deildir. Not 2 - Cihazn numune krldktan sonra otomatik olarak ilk konumuna dnmesi istenir.

1 Rulman yataklar 7 Krma balnn st yata 2 Kayabilen para 8 Numune 3 Geri dn yay 9 Alt plka 4 Cihazn geri dn yata 10 Krma balnn alt plkas 5 Cihazn st plkas 11 Cihazn alt plkas 6 Krma balnn kresel yata

ekil 6 - Basn dayanm iin tipik krma bal


11

5 Har bileenleri 5.1 Kum 5.1.1 Genel eitli kelerde imal edilen CEN standard kumu, bu standarda gre imentonun dayanmnn tayinininde kullanlr. EN 196-1 CEN Standard Kumu Madde 5.1.3de belirtilen gereklere uymaldr. Bu standarda gre retilen CEN Standard kumunun uygunluu bu alanda yetkili olan Milli Standard Organizasyonu tarafndan beyan edilmelidir. Milli Standard Kuruluu EN 196-1 CEN Standard Kumunun mteakip retimlerinin srekli olarak bu standarda gre kontrol edilmesini salamaldr. CEN Standard kumu, zelliklerinin tam olarak tespitindeki glklerden dolay belgelendirme ve kalite kontrol deneyleri srasnda, Madde 5.1.2de 2) belirtilen CEN Referans kumuna gre standardize edilmelidir. 5.1.2 CEN referans kumu CEN referans kumu, tercihan yuvarlak tanecikli ve silisyum dioksit miktar en az % 98 olan doal silis kumu olmaldr. Tanecik byklk dalm izelge 3te verilen limitler arasnda olmaldr. izelge 3 - CEN Referans kumunun tanecik bykl dalm

Kare gz akl mm Kmlatif elekte kalan % 2,00 1,60 1,00 0,50 0,16 0,08

0 7 5 33 5 67 5 87 5 99 1

Kumun elek analizi temsil numune zerinde yaplr. Eleme ilemine, her elekten geen kum miktar 0,5 g /dakika dan az oluncaya kadar devam edilir. Temsil kum numunesinin, 105o C - 110o Cda 2 saat kurutulduktan sonra tayin edilen rutubet oran % 0,2den az olmal ve kurutulmu numunenin ktlesinin yzdesi cinsinden belirtilmelidir. 5.1.3 CEN Standard kumu CEN standard kumu, Madde 5.1.2 de belirtilen tanecik dalm ve rutubet miktarna uymaldr. malt srasnda bu tayinler en az gnde bir defa yaplmaldr. CEN standard kumunun CEN Referans kumuna edeer performans gstermesi iin bu zellikler yeterli deildir. Bu edeerlik standard kumla referans kumu karlatrmay ieren bir belgelendirme deney program ile teyid edilmelidir. Bu program ile ilgili hesaplama Madde 11.6da gsterilmitir. CEN standard kumu her tanecik byklne gre ayr ayr veya nceden kartrlm deneye hazr halde (1350 5) glk plstik torbalar iinde teslim edilebilir, torbalarn imaltnda kullanlan malzeme dayanm deneyi sonularn etkilememelidir. 5.2 imento Deneye tbi tutulacak imento numunesi alnmasndan sonra deney iin 24 saatten fazla bekletilecekse, tamamyla dolu olarak, hava geirimsiz ve imento ile reaksiyona girmeyecek malzemeden yaplm bir kapta saklanmaldr. 5.3 Su Referans deneyler iin damtk su kullanlmaldr. Dier deneyler iin ime suyu kullanlabilir. 2) CEN Referans Kumu ile ilgili bilgi, DIN Burggrafenstrasse 6, D-1000 Berlin 30, GERMANY

adresinden temin edilebilir.


12

6 Har hazrlama 6.1 Harcn bileimi Oranlar ktlece bir ksm imento (Madde 5.2) ksm standard kum (Madde 5.1) ve ksm su (Madde 5.3) (su/imento oran 0,50) eklinde olmaldr. deney prizmasna yetecek her takm iin her karm (450 2) g imento, (1350 5) g kum ve (225 1) g sudan ibaret olmaldr. 6.2 Harcn oluturulmas imento, kum, su ve cihazlar lboratuvar scaklnda olmaldr (Madde 4.1). Tartmlar 1 g dorulukta terazi ile yaplr. Not - Su, 225 mllik otomatik pipet ile eklenirse, pipet 1 mL dorulukta olmaldr. 6.3 Harcn kartrlmas Her har karm kartrc ile (Madde 4.4) mekanik olarak kartrlmaldr. Kartrc alr durumda iken: a) Kartrma kabna su konulur ve imento eklenir, b) Kartrc derhal dk hzda altrlmaya balanr (izelge 2) ve 30 s3) sonra, kum, 30 s iinde

srekli olarak ilve edilir. Kullanlan farkl boyuttaki kum, hazr karm halinde deil de ayr ayr ynlar halindeyse, her boyuttan gerekli miktar en irisinden balamak suretiyle birbirini takip eden miktarlarda kaba ilve edilir. Kartrc yksek hza ayarlanr (izelge 2) ve kartrmaya 30 s daha devam edilir,

c) Kartrc, 1 dakika 30 saniye sonra durdurulur. lk 15 s lastik syrc ile kabn eperlerine ve tabanna yapan har syrlr ve kabn ortasna toplanr,

d) Kartrmaya yksek hzda 60 s daha devam edilir. Farkl kartrma aamalarnn ayarlanmas 1 s ierisinde olmaldr.

7 Deney numunelerinin hazrlanmas 7.1 Numunelerin boyutu Deney numuneleri (40 mm 40 mm 160 mm ) lik prizma eklinde olmaldr. 7.2 Kalplarn doldurulmas Harcn hazrlanmasn mteakip kalplar hemen doldurulmaldr.Kalp ve kalp bal sarsma tablasna skca tutturulur. Uygun bir kakla kartrma kabndan dorudan bir veya bir ka defada, iki har tabakasndan ilki (her biri 300 g olmak zere) her kalp blmne doldurulur. Har tabakas , byk yayc ile, (ekil 3) kenarlarndan dik pozisyonda tutularak ve kalp balyla temas halinde olmak zere, kalbn her blmesinde bir kez olmak zere ileri geri hareket ettirilerek dzgn ekilde yaylr. Sonra bu birinci tabaka 60 sarsma ile sktrlr. kinci tabaka har kalba doldurulur ve kk yayc ile (ekil 3) bu tabaka da dzeltilir ve ikinci 60 sarsma ile sktrlr. Kalp itina ile sarsma tablasndan kaldrlr ve kalp bal karlr. Harcn fazlas derhal hemen hemen dik tutulan bir metal mastarla (ekil 3) syrlr ve her yne doru bir kere enine testere hareketi (ekil 2 ) ile ekmek suretiyle yava yava hareket ettirilir. Prizmalarn yzeyi, ayn mastar hemen hemen dz tutularak dzletirilir. Prizmalar ve sarsma tablasna gre konumlarn tanmlamak amacyla kalplar etiketlenir veya iaretlenir.

8 Deney numunelerinin deneye hazrlanmas (artlandrma) 8.1 Kalbn sklmesinden nceki ilemler ve bekletme Syrma ileminin sonucu olarak kalp kenarlarnda kalan har silinmelidir. Kalbn zeri 210 mm 185 mm lsnde 6 mm kalnlnda cam plka ile rtlr. Ayn boyutta elik veya geirimsiz baka malzemeden yaplm plkalar da kullanlabilir. 3) Bu ilemlerin kontrol ve zamanlamalar iin otomatik aletler kullanlabilir.


13

Not: Cam plka kullanlyorsa emniyet iin kenarlar yuvarlatlmaldr. zeri plka ile kapatlm, uygun ekilde iaretlenmi kalplar geciktirilmeden yatay olarak rutubet odasna veya kabinine (Madde 4.1) konulur. Rutubetli hava kalbn her tarafna ulaabilmelidir. Kalplar birbirinin stne konmamaldr. Her kalp muhafaza edildii yerden sklmek zere uygun zamanda alnmaldr. 8.2 Kalplarn sklmesi Kalplar itinayla sklmelidir 4). 24 saatlik deney iin, numune deneyden en fazla 20 dakika nce kalptan karlmaldr 5). 24 saatten daha byk yalardaki deney iin, numune kalba yerletirildikten sonraki (20 - 24) saat arasnda kalptan karlr 5). Not - Har 24 saatte hasar riski olmakszn kalptan sklebilecek dayanm kazanmamsa kalp

skme 24 saat geciktirilebilir. Kalp skmedeki gecikme deney raporunda belirtilmelidir.

24 saatlik (veya gecikmi kalp skm nedeniyle 48 saatlik) deney iin seilen kalptan karlm numune deneye tbi tutulana kadar slak bezle sarlarak bekletilir. Suda kr uygulanacak numuneler daha sonra tanmlanabilmeleri iin, suya dayankl mrekkeple veya kalemle uygun ekilde iaretlenirler. 8.3 Prizmalarn suda krlenmesi aretlenmi prizmalar geciktirilmeden (20 1)o C da su bulunan kaba (Madde 4.1) uygun ekilde yatay veya dey olarak daldrlr. Yatay olarak konuyorsa, dkm esnasnda ste gelen yzeyler bekletilme srasnda da ste gelmelidir. Numuneler, paslalanmaz zgaralarn zerine, su prizmann btn yzeyleri ile temas edebilecek ekilde ayr ayr yerletirilmelidir. Numuneler arasndaki boluk veya numunelerin st yzeyindeki suyun derinlii hibir zaman 5 mmden az olmamaldr. Not - Tahta zgaralar uygun deildir. Sadece benzer kimyasal bileime sahip imentolardan yaplm prizmalar ayn kaplarda muhafaza edilmelidir. Kaplarn ilk doldurulmasnda veya gerektiinde sabit seviyeyi muhafaza etmek iin yaplan ilvelerde eme suyu kullanlr. Prizma saklanmas srasnda, suyun tamam deitirilmez. Belli bir yata (24 saat veya gecikmeli 48 saatlik kalptan karmann dnda) denenmesi gereken prizma deneyden en fazla 15 dakika nce karlmaldr. Deney uygulanacak yzeylerinde tortu varsa temizlenmelidir. Deney numuneleri deney uygulanncaya kadar slak bir bezle sarlmaldr. 8.4 Dayanm deneyleri iin numunelerin yalar Numunelerin yalar deneyin banda imento ve suyun kartrld andan itibaren hesaplanr. Farkl yalardaki dayanm deneyleri aadaki limitler iinde yaplr:

24 saat 15 dakika

48 saat 30 dakika

72 saat 45 dakika

7 gn 2 saat

28 gn 8 saat

9 Numunelerin deneye tbi tutulmas 4) Plstik veya kauuk eki veya bu i iin yaplan zel aletler kalp skmede kullanlr. 5) Kartrma, sktrma ilemlerinin ve harcn hava muhtevasnn kontrolu iin kalptan kan her deney numunesinin tartlmas tavsiye edilir


14

9.1 Deney ilemi Eilme dayanmn bulmak iin Madde 4.7de belirtilen cihaz ile tek noktadan (merkezi) ykleme metodu kullanlr. Eilme dayanm deneyi sonucunda elde edilen 40 mm 40 mm lik alana sahip yarm prizmalarn kalplanm yan yzeylerine ykleme yaplmak suretiyle deney yaplr. Eilme dayanm deeri istenmiyorsa, bu deney atlanabilir. Bu durumda basn dayanm deneyleri, prizmalar zarar verici gerilmeye maruz brakmayacak ekilde, uygun olarak ikiye blnm yarm prizmalar zerinde yaplr. 9.2 Eilme dayanm Prizma Madde 4.7 de verilen deney cihazna yan yzeylerden biri zerine ve uzunluuna ekseni mesnet silindirlerinin eksenine dik olacak ekilde mesnet silindirleri zerine yerletirilir. Yk, ykleyici silindir vastas ile prizmann kar yan yznden dik olarak uygulanr ve dzgn olarak (50 10) N/s hznda olacak ekilde prizma numune krlncaya kadar artrlr. ki paraya blnm olan yarm prizmalar basn dayanm deneyine kadar slak bir bezle sarlarak muhafaza edilir . Eilme dayanm Rf, N/mm2 olarak aadaki eitlikten hesaplanr.

3f

f bl x F x 1,5 R =

Burada; Rf : Eilme dayanm, (Newton/mm2 ) b : Prizmann kare kesitinin kenar uzunluu (mm ), Ff : Prizmann krld anda ortasna uygulanan kuvvet (Newton), l : Mesnet silindirleri arasndaki uzaklk ( mm ) dr. 9.3 Basn dayanm Her yarm prizma Madde 4.8 ve Madde 4.9da belirtilen cihaz kullanlarak yan yzeylerinden yklemek suretiyle deneye tbi tutulur. Yarm prizmalar, cihazn plkalar arasna 0,5 mmden fazla tamyacak ekilde merkezlenerek ve prizmann arka yz plkadan veya yardmc plkalardan 10 mm taacak ekilde uzunlamasna yerletirilir. Yk (2400 200) N/s hzda olmak zere dzgn ekilde, prizma krlana kadar artrlr. Yk artnn elle yapld durumda, krlma yknn deerine yaklalnca, yk hznn azalmas nedeniyle ayar yaplmas gerekir. Basn dayanm Rc , aadaki eitlikten hesaplanr:

1600F R cc =

Burada; Rc : Basn dayanm (N/mm2 ), Fc : Krlmadaki en byk yk (N), 1600 : Plkalarn veya yardmc plkalarn ( 40 mm 40 mm ) alan ( mm2 ) dr.


15

10 imento uygunluk deneyi 10.1 Genel Basn dayanm tayini metodunun balca iki uygulamas vardr ; bunlar uygunluk deneyi ve kabul deneyidir. Bu madde, imentonun belirli bir basn dayanmna uyup uymad kararnn verildii yntem olan uygunluk deneyini anlatmaktadr. Kabul deneyi Madde 11de anlatlmtr. 10.2 Deney sonularnn ifade edilmesi Basn dayanm deneyinin sonucu, 3 prizmalk takmdan tayin edilen 6 adet sonucun aritmetik ortalamas olarak ifade edilir. 6 adet sonu ierisinde biri ortalamadan %10 dan fazla farkllk gsterirse bu sonu atlr ve geri kalan 5 sonucun ortalamas alnr. 5 sonutan biri bunlarn ortalamasndan %10dan fazla fark gsterirse bu takma ait sonular iptal edilir. 10.3 Deney sonularnn hesaplanmas Yarm prizmalardan tayin edilen ve 0,1 N/mm2 yaklamla ifade edilen tek tek btn dayanm sonularnn ortalamas Madde 10 .2ye gre en yakn 0,1 N/mm2 ye yuvarlatlarak ifade edilir. 10.4 Sonu raporu Tek tek btn sonular kaydedilir. Hesaplanan ortalama deer ve varsa Madde 10.2 ye gre hesaba katlmayan sonu raporda belirtilir. 10.5 Metodun kesinliinin llmesi Metodun kesinlii tekrarlanabilirlik (Maddde 11.5) ve uyarllk (Madde 10.6) ile llr. Uygunluk deneyi iin deney metodunun hassasiyeti uyarllk ile llr. Kabul deneyi ve retim konrol amalar iin deney metodunun hassasiyeti tekrarlanabilirlik ile llr. 10.6 Uyarlk Basn dayanm deneyine ait metodun uyarl, farkl lboratuvarlarda alan farkl kiiler, farkl donanm, farkl orijinli standard kum ile farkl zamanlarda deneye tbi tutulan hemen hemen zde imento numunelerinden elde edilen deney sonularna ait hatann miktar olarak ifadesidir. 28 gnlk dayanmda, yukarda belirtilen artlar altnda tecrbe kazanm lboratuvarlar arasndaki uyarlk, deiim katsays cinsinden ifade edildiinde % 6 dan az olmas beklenir. Buna gre farkl lboratuvarlarda deneye tbi tutulmu ilgili iki deney sonucunun arasndaki farkn % 15ten az olmas beklenir (% 95 ihtimalle). 11 Kum ve alternatif donanmn kabul deneyi 11.1 Genel Madde 3te belirtildii zere bu standard erevesinde imentonun analizi, her yerde bulunabilen, tek bir deney kumuna dayandrlamaz. Bu sebeple CEN standard kumu olarak tanmlanacak baka deney kumlarnn da kullanlabilir olmas bir gerekliliktir. Bu standard benzer ekilde fakat baka bir sebepten deney lboratuvarnn belirli bir tip sktrma cihaznn kullanlmasn gerektirmez. Alternatif malzemeler ve ekipman terimi bunun iin kullanlmtr. Bu alternatifler standardn gerektirdii snrlamalar iinde olmak zere seme serbestlii tanr. Sonu olarak bu standardn temel zelliklerinden biri uygunluk deneyinden elde edilen dayanm sonularn nemli lde etkilememesi iin belirlenmi referans malzemeler ve ekipmann kullanmnn bir deney programna tbi tutulmasdr. Kabul deneyi program; teklif edilen yeni alternatifin standardn gerekleri ile uyum ierisinde olduunu gsteren belgelendirme deneyini ve belgelendirme deneyine tbi tutulmu alternatifin standardla uygunluk ierisinde olduunu gsteren dorulama deneyini ierir.


16

ki nemli alternatif kum ve sktrma cihaz olduundan, bunlarn deneyleri kabul deneyinin genel prensiplerinin aklamas olarak srasyla Madde 11.6 ve Madde 11.7 de tanmlanmtr. 11.2 Deney sonularnn ifade edilmesi Deney sonular bir takmn 3 prizmasnda yaplm alt basn dayanm tayininin aritmetik ortalamas olarak ifade edilir. 11.3 Deney sonularnn hesaplanmas Deney sonular Madde 10.3e uygun olarak hesaplanr. 11.4 Deney metodunun kesinlii Kabul deneyi ve retimin kontrol amac iin yaplan deney metodunun hassasiyeti tekrarlanabilirlikle llr. (Uyarllk iin Madde 10.6) 11.5 Tekrarlanabilirlik Basn dayanm deneyine ait metodun tekrarlanabilirlii bir lboratuvarda bir imentonun hemen hemen zde numuneleriyle, hemen hemen zde koullarda (ayn kii, ayn donanm, ayn kum, ksa zaman aral vb) elde edilen deney sonularna ait hatann miktar olarak ifadesidir. 28 gnlk basn dayanmnda yukarda belirtilen artlar altnda, tecrbeli lboratuvarlar arasndaki tekrarlanabilirlik, deiim katsays cinsinden ifade edildiinde % 1 ile %3 arasnda olmas beklenebilir. 11.6 CEN standard kumlar 11.6.1 Kumun belgelendirme deneyi Bu standarda uygun olarak kullanlacak kum, belgelendirilmeli ve CEN standard kumu, EN 196-1 eklinde ifade edilmelidir. Belgelendirme deneyi iin teklif edilen yeni CEN standard kumunun balang retim periyodu boyunca (en az aylk) uygunluunu ispatlamas gerekir. (ilve olarak, kalitenin uzun vadede dzenliliini salamak iin yllk dorulama deneyi gereklidir, Madde 11.6.2). Belgelendirme deneyi Madde 11.6.3 de belirtildii gibi, teklif edilen CEN standard kumunu CEN referans kumuyla karlatrmak iin standardize edilmi bir prosedre dayanr. Belgelendirme deneyi 28 gnlk yata yaplan basn dayanm deneyine dayanr ve uygun mill standardizasyon kurumu tarafndan bu amala tayin edilen deney lboratuvarlarnda gerekletirilir. Onaylanm deney lboratuvarlar, farkl lkelerde retilen CEN standard kumlarnn zelliklerinin uluslararas kabul kriterlerine gre karlatrlabilir olmasn salamak iin, uluslar aras ibirlii ierisinde olmal ve lboratuvarlar aras deney programlarnda yer almaldrlar. 6) 11.6.2 Kum dorulama deneyi Belgenin yllk yenilenmesi iin istenen dorulama deneyi prosedr, onaylanm bir deney lboratuvar tarafndan yaplan rastgele seilmi kum numunesinin yllk deneyi ve kum imaltsnn kendi kalite kontrol deney kaytlarnn belgelendirme kuruluu tarafndan muayenesini ierir. Dorulama deneyi program Madde 11.6.4 te anlatlan belgelendirme deneyi ile ayn prensiplere dayanr. Kum imaltsnn kalite kontrol deneyleri, imaltnn kendi lboratuvarnda veya bir servis lboratuvarnda dzenli olarak yaplr (srekli retim sz konusu olduunda her ay). En az yllk kalite konrol deney sonularnn kaytlar dorulama prosedrnnn bir paras olarak muayene iin belgelendirme kuruluuna verilebilmelidir. 11.6.3 CEN Standard kumunun belgelendirme deneyi metodu 6) Bu programdaki gerekler gelecekteki belgelendirme plnnn bir blmn oluturacaktr.


17

11.6.3.1 Genel En az aylk ilk retim periyodu boyunca, belgelendirme kuruluu tarafndan belgelendirme deneyi iin, CEN standard kumu olarak belgelendirilmesi istenen kumdan, bamsz kum numunesi alnr. Belgelendirme kuruluu tarafndan bu ama iin seilmi farkl imentodan her biri kullanlarak bu kumun her biriyle CEN referans kumuyla karlatrma deneyi yaplr. 28 gnlk srede yaplan bu karlatrma deneylerinden her birinin sonucu kabul edilebilirlik snrlar iinde olursa sz konusu kum CEN standard kumu olarak kabul edilir. 11.6.3.2 Kabul kriteri Bu standard, uzun vadede 28 gnlk basn dayanmnda CEN referans kumuyla elde edilen sonutan % 5 farkl olursa en az % 95 ihtimalle red edilir eklinde bir kabul kriterine dayanr. 11.6.3.3 Karlatrma deneyinin her birinin uygulamas Bu amala seilmi imento numuneleri kullanlarak birinde CEN referans kumu dierinde teklif edilen CEN standard kumu kullanlmak zere 20 ift har karm takm hazrlanr. Bu standard erevesinde her iftteki iki karm, geliigzel srayla pe pee hazrlanr. 28 gnlk kr uygulamasndan sonra karm takmlarnn bir iftinin 6 prizmas basn dayanm deneyine tbi tutulur ve her kumun deney sonucu; x teklif edilen CEN standard kumu, y CEN referans standard kumu olmak zere Madde 10.3e gre hesaplanr. 11.6.3.4 Karlatrma deneyinin her birinin deerlendirilmesi Aadaki parametreler hesaplanr: a) CEN referans kumuyla hazrlanm 20 karm takmn ortalama basn dayanm (y ) ; b) Teklif edilen CEN standard kumuyla hazrlanm 20 takmn ortalama basn dayanm (x ) ;

y)y - x( 100 D =

D, iaret dikkate alnmakszn en yakn 0,1e yuvarlatlarak deerlendirilir. 11.6.3.5 Kabul kriteri dnda kalan deerlerin ilemleri Kabul kriteri dnda kalan farkllk beklendii zaman,aadaki parametreler hesaplanr: a) Deney sonlar ile oluturulan her deer ifti arasndaki cebirsel fark (d= x-y ) b) 20 farkn ortalama deeri (d = x - y ) c) 20 farkn standard sapmas (s) d) 3s deeri e) d nin en yksek deeri (denok ) ve d arasndaki ve dnin en dk deeri (denaz) ile d arasndaki

aritmetik fark. Bu farklardan biri 3s den byk ise, o deer (denok ya da denaz) deerlendirmeye alnmaz ve hesaplamalar kalan 19 deer ile tekrarlanr.

11.6.3.6 Kabul iin art Madde 11.6.3.4 e gre hesaplanan Dnin deerinden herbiri 5 den kk ise teklif edilen CEN standard kumu belgelendirme iin uygun kabul edilir. D nin bir veya birden fazla deeri 5 veya 5den byk olmas durumunda bu kum uygun kabul edilmez. 11.6.4 CEN standard kumu dorulama deneyi metodu 11.6.4.1 Belgelendirme kuruluunun yllk deneyi Belgelendirme kuruluu tarafndan Madde 11.6.2ye gre rastgele alnan tek kum numunesi Madde 11.6.3 te anlatlan genel ileme uyarak, bu ama iin belgelendirme kuruluu tarafndan seilen bir imentoyla beraber deneye tbi tutulur. Madde 11.6.3.4 e gre hesaplanan D deeri 5den az ise, numunenin dorulama deneyi gereklerine uyduu kabul edilir.


18

D deeri 5 veya 5den byk ise, rastgele numune daha alnr ve Madde 11.6.3 de anlatlan komple belgelendirme deneyi ilemine uygun olarak deneye tbi tutulur. 11.6.4.2 Kum imaltsnn aylk deneyi Kum imalts tarafndan aynen Madde 11.6.4.1 de belirtilen dorulama deneyinde olduu gibi fakat belgelendirme kuruluu tarafndan seilen bir imento kullanlarak ay boyunca retilen kumdan rastgele seilen bir numune ve belgelendirme deneyi yaplm bir CEN standard kumu ile en az on karlatrma ile aylk deney yaplr. Madde 11.6.3.4 deki gibi hesaplananan D deeri 12 adet sral aylk karlatrma deney serisinde iki kereden fazla 2,5 den byk karsa, belgelendirme kuruluu haberdar edilir rastgele alnm 3 numune zerinde Madde 11.6.3e gre komple belgelendirme deneyi yaplr. 11.7 Alternatif sktrma cihaznn kabul deneyi 11.7.1 Genel Alternatif sktrma cihaz ile ilgili kabul deneyi istendiinde, belgelendirme kuruluu ticari olarak mevcut 3 cihaz semelidir. Bu 3 cihaz belgelendirme kuruluu tarafndan Madde 4.6 daki zellikleri salayan referans sktrma cihaz bulunan belgelendirilmi deney lboratuvarna yerletirilir. Deneyi yaplacak cihazn aadaki dokmanlar bulunmaldr: a) Sktrma cihaznn (tasarm ve yapsnn ) tam teknik tarifi, b) Bakm talimat , c) Doru almasn temin etmek iin yaplan kontrollerin listesi, d) Teklif edilen sktrma prosedrnn tam tarifi, Belgelendirme kuruluu deneye tbi tutulacak cihazn zelliklerini nceden tariflenen zellikleriyle dikkatlice karlatrmaldr. Tayin edilen deney lboratuvar belgelendirme kuruluu tarafndan bu ama iin seilen imentodan her cihaz iin ayr birini ve CEN referans kumunu kullanarak karlatrma deneyi uygulamaldr. karlatrma deneyinin her birinin sonucu alternatif cihazn kabul ynnde netice verirse, teklif edilen sktrma cihaz alternatif olarak kabul edilebilir . 11.7.2 Alternatif cihazn deneyi 11.7.2.1 Kabul edilebilirlik kriteri Bu standard; bir sktrma yntemi kullanan bir cihaz, uzun vadede bu standardda anlatlan metotla elde edilenden %5 civarnda deien 28 gnlk dayanm farkna sahipse en az %95 olaslkla kabul edilemez eklinde bir kabul kriterine dayanr 11.7.2.2 Karlatrma deneyinin her birinin uygulamas Bu amala seilen imentolardan 20 ift karm harc numune takm hazrlanr ve bir karmn sktrlmasnda teklif edilen alternatif sktrma ilemi, dier karmda da standard ilem uygulanr. Her iftin iki karm gelii gzel bir sra takip edilerek, biri dierinin hemen ardndan hazrlanr. Sktrmadan sonra prizmalarn bakm bu standardn erevesinde yaplr. 28 gnlk kr uygulanmasndan sonra karmlarn bir iftinin 6 prizmas da basn dayanm deneyine tbi tutulur. Her sktrma deneyi iin deney sonular Madde 11.3e gre, teklif edilen alternatif sktrma yntemine ait olan sonu x ve standard sarsma tablasna ait olan sonu y olmak zere hesaplanr. 11.7.2.3 Karlatrma deneylerinin deerlendirilmesi Aadaki parametreler hesaplanr: a) Standard cihazla hazrlanan 20 karmn ortalama basn dayanm deeri (y ). b) Teklif edilen alternatif sktrma cihazyla hazrlanan 20 karmn ortalama basn dayanm (x).

y)y - x( 100 D =

D, iaret dikkate alnmakszn en yakn 0,1e yuvarlatlarak deerlendirilir.


19

11.7.2.4 Kabul kriteri dnda kalan deerlerin ilemleri Kabul kriterleri dnda kalan deerlerin ilemleri Madde 11.6.3.5e uygun olarak yaplr. 11.7.2.5 Teklif edilen alternatif sktrma cihaznn kabul artlar Madde 11.7.2.3 e gre hesaplanan 3 D deerinin her biri 5,0 ten kkse bu alternatif cihaz kabul edilebilir olarak alnr. Bu durumda cihazn teknik tarifi Madde 4.6 ya ve sktrma ilemi tarifi Madde 7.2 ye ek olarak kabul edilir. Hesaplanan D deerinin bir veya birden fazla deeri 5e eit veya bykse alternatif cihaz kabul edilmez.

13883.pdf

Documents

yannda yer alan say

trk standardna uygun

cen tarafndan kabul

zamanla ortaya kacak

kalite sistem belgesi

reticinin beyann ifade

bask mento deney metotlari

garanti sz konusu deildir