¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ -...

1

¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÎÑËÛÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ

Óëààíáààòàð õîò2015


ÕªÄªËÌªÐÈÉÍ ßÀÌÕªÄªËÌªÐ ÝÐÕËÝËÒÈÉÍ ¯ÉË×ÈËÃÝÝ, ÑÓÄÀËÃÀÀ, ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÒªÂ

2

ÕªÄªËÌªÐ ÝÐÕËÝËÒÈÉÍ ¯ÉË×ÈËÃÝÝ, ÑÓÄÀËÃÀÀ, ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÒªÂ

Õÿíàñàí: Áîäëîãî àðãà ç¿éí çºâëºë, Äýä çàõèðàë Ñ.×îéíîðîâ

Õýâëýëä áýëòãýñýí:

Ø.Àççàÿà Õºäºëìºðèéí ñóäàëãààíû ãàçðûí ìýðãýæèëòýíÑ.×óëóóíöýöýã Õºäºëìºðèéí ñóäàëãààíû ãàçðûí àõëàõ ìýðãýæèëòýí

Áîëîâñðóóëñàí:

Ø.Àççàÿà Õºäºëìºðèéí ñóäàëãààíû ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

3


ªÌÍªÕ ¯Ã

Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóé áîëîí ò¿¿íòýé õîëáîãäîõ õàðèëöàà íü Ìîíãîë Óëñûí “Õºäºëìºðèéí òóõàé”, “Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí òóõàé õóóëü”-ààð çîõèöóóëàãääàã. 2008 îíä ìàíàé îðîíä “ÕÀÁÝÀ-í òóõàé õóóëü” áàòëàãäàõ õ¿ðòýë ÕÀÁÝÀ-í àñóóäàë “Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëü”-ààð çîõèöóóëàãäàæ èðñýí þì.

Íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí îð÷èí òýëæ ºðãºæèõèéí õýðýýð óóë óóðõàé, áàðèëãà, ýð÷èì õ¿÷ çýðýã ýðñäýë ºíäºðòýé ñàëáàðóóä õºãæèõ íºõöºë á¿ðäýæ, ýíý ÷èãëýëèéí àæèëëàõ õ¿÷íèé òîî çàõ çýýëèéí æàìààð ºñºí íýìýãäñýýð áàéíà. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí àñóóäàë ñºõºãäºæ, Ìîíãîë õ¿íèé àìü íàñ, ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ íü ÀÀÍÁ-óóäûí íèéãìèéí õàðèóöëàãûí ãîë àñóóäàë áîëîí õóðöààð òàâèãäàæ áàéãàà þì. ÕÀÁÝÀ-í ò¿âøèí íü ¿éëäâýðëýëèéí áîëîí àæëûí áàéðíû îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýñ á¿ðäýõ áºãººä ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé áàéäàëä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ, ýð¿¿ë ìýíä, àìü íàñ, áèå ñýòãýëýýðýý õîõèðñîí àæèëëàã÷äûí íºõºí òºëáºðèéí àñóóäëûã ñóäëàí øèéäâýðëýõ, èíãýõäýý áóñàä îðíû òóðøëàãûã àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãà óðãàí ãàð÷ áàéíà.

Ýíýõ¿¿ øèíæèëãýýíèé àæèëä ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîõèîëäëûí òîî, ò¿¿íä ºðòñºí õ¿ì¿¿ñèéí ìýäýýëëèéã õýä õýäýí ¿ç¿¿ëýëòýýð õàðóóëæ, íºõºí òºëáºðèéí îëîí òàëò àñóóäëûã ººð óëñ îðíóóäòàé õàðüöóóëàí øèíæëýí ä¿ãíýæ, ýíý ÷èãëýëèéí òîãòîëöîîã èë¿¿ áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òàëààð ñàíàë, çºâëºìæ áîëîâñðóóëàõûã õè÷ýýí àæèëëàëàà. Óã àæèëä ÌÕÅÃ-ûí òîîí ìýäýýëýë, ÍÄÅÃ-ûí ìýäýýëëèéí ñàí, áóñàä óëñ îðíû ñòàòèñòèê ¿ç¿¿ëýëò áîëîí Ìîíãîë Óëñûí “Õºäºëìºðèéí òóõàé” õóóëü, “Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé òýòãýâýð òýòãýìæ òºëáºðèéí òóõàé” õóóëü, áóñàä óëñ îðíû õóóëü, ä¿ðýì ýíý ÷èãëýëýýð ãàðãàñàí ñóäàëãàà, òàéëàí çýðýã ýõ ñóðâàëæóóäûã àøèãëàâ. Íýìæ òýìäýãëýõýä ýíý øèíæèëãýýíèé àæèë ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷èí, õóðö õîðäëîãûã ñóäëàí á¿ðòãýõ ä¿ðýì áîëîí ÕÀÁÝÀ-í òóõàé õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí õýëýëö¿¿ëýã ÿâàãäàæ áàéãàà ÷óõàë öàã ¿åòýé äàâõöàí ãàð÷ áàéãààãààðàà à÷ õîëáîãäîëòîé þì.

Òà á¿õýíä áèäíèé øèíæëýí áýëòãýñýí ýíýõ¿¿ àæèëòàé õîëáîîòîé àëèâàà ñàíàë, çºâëºìæ áàéõ àâààñ Õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ¿éë÷èëãýý, ñóäàëãàà, ìýäýýëëèéí ¿íäýñíèé òºâèéí [email protected] öàõèì õàÿãààð èð¿¿ëíý ¿¿.

ÇÀÕÈÐÀË Ã.ÁÈËÝÃÑÀÉÕÀÍ

4


ÀÃÓÓËÃÀ

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÑÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ 4

Õ¯ÑÍÝÃÒÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ 5

ÇÓÐÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ 5

ÎÉËÃÎËÒ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒ 6

ÕÓÐÀÀÍÃÓÉ 8

ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ 10

¯íäýñëýë 10

Çîðèëãî 10

¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÎÑËÛÍ ÒªËªÂ ÁÀÉÄÀË /Ìîíãîë óëñ/ 11

¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÎÑËÛÍ ÍªÕªÍ ÒªËÁªÐ /Óëñ îðíóóäûí/ 22

Ä¯ÃÍÝËÒ 30

ÑÀÍÀË, ÇªÂËªÌÆ 33

ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÀÒÅÐÈÀË 34

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÑÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

ÇÃ Çàñãèéí Ãàçàð

ÕÀÁÝÀ Õºäºëìºðèéí Àþóëã¿é Áàéäàë, Ýð¿¿ë Àõóé

¯Î ¯éëäâýðëýëèéí Îñîë

ÌØª Ìýðãýæëýýñ Øàëòãààëàõ ªâ÷èí

ÕÕ Õóðö Õîðäëîãî

¯ÑÕ ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Õîðîî

ÕÑÈ Õºäºëìºðèéí Ñóäàëãààíû Èíñòèòóò

ÀÀÍÁ Àæ Àõóéí Íýãæ Áàéãóóëëàãà

ÝÇ¯À Ýäèéí Çàñãèéí ¯éë Àæèëëàãàà

ÌÕÅÃ Ìýðãýæëèéí Õÿíàëòûí Åðºíõèé Ãàçàð

ÍÄÅÃ Íèéãìèéí Äààòãàëûí Åðºíõèé Ãàçàð

5


Õ¯ÑÍÝÃÒÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

Õ¿ñíýãò 1. ¯éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî, ñàëáàðààð, õ¿éñýýð 14

Õ¿ñíýãò 2. ¯éäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî, ñàëáàðààð, îíîîð 18

Õ¿ñíýãò 3. ¯éëäâýðëýëèéí îñëûí íºõºí òºëáºðèéí õîëáîãäîõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áóñàä óëñ îðíóóäòàé õàðüöóóëñàí õàðüöóóëàëò 24

Õ¿ñíýãò 4. ¯ÎÌØª-íèé äààòãàëûí ñàíãààñ òàõèð äóòóóãèéí òýòãýâýð àâàã÷èä 27

ÇÓÐÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

Çóðàã 1. Íèéò ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîî, îíîîð 12

Çóðàã 2. Á¿ëýã îñëûí òîî, îíîîð 12

Çóðàã 3. Íèéò ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî, õ¿éñýýð 13

Çóðàã 4. ¯éëäâýðëýëèéí îñëûí òîî, ÝÇ¯À-íû ñàëáàðóóä, îíîîð 14

Çóðàã 5. Ñàëáàðóóäûí ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéí òîî õóâèàð / 2010 îí / 16

Çóðàã 6. Íèéò ñàëáàðóóäûí ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéí òîî, îñëûí õýëáýð, îíîîð 16

Çóðàã 7. Îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî, îíîîð /ßïîí óëñ/ 17

Çóðàã 8. ¯éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî, ñàëáàðààð /2010 îí/ 18

Çóðàã 9. Íèéò ñàëáàðóóäûí ¯Î-îîñ áîëæ òàõèð äóòóó áîëñîí àæèëëàã÷äûí òîî, îíîîð 19

Çóðàã 10. Íèéò ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí øàëòãààí, îíîîð 19

Çóðàã 11. ¯éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòºãñäèéí òîî, àæèëëàñàí æèëýýð, îíîîð 20

Çóðàã 12. ¯éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòºãñäèéí òîî, íàñíû á¿ëãýýð 21

Çóðàã 13. Áàðèëãûí ñàëáàðò ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî, íàñíû á¿ëãýýð, îíîîð 21

Çóðàã 14. Àæèë÷äûí ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí íºõºí òºëáºð øèíýýð àâàã÷äûí òîî, îíîîð /ßïîí/ 28

6


ÎÉËÃÎËÒ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒ

Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóé

Õºäºëìºðëºõ ÿâöàä õ¿íèé àæèëëàõ ÷àäâàð, ýð¿¿ë ìýíäèéã õýâýýð õàäãàëàõ, ýð¿¿ë, àþóëã¿é íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí íèéãýì, ýäèéí çàñàã, çîõèîí áàéãóóëàëò, òåõíèê, òåõíîëîãè, àðèóí öýâýð, ýð¿¿ë àõóéí àðãà õýìæýý àâàõ, ýì÷ëýõ, ñóâèëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, ýðñäýëýýñ õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààã õýëíý.

Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë

Õºäºëìºðëºõ ÿâöàä õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, õºäºëìºðëºõ ÷àäâàðò ¿éëäâýðëýëèéí àþóëòàé, õîðòîé õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëëèéí ò¿âøèí íü ýð¿¿ë àõóéí çºâøººðºãäñºí õýìæýýíýýñ õýòðýýã¿é áàéõûã õýëíý.

Õºäºëìºðèéí ýð¿¿ë àõóé

Õºäºëìºðëºõ ÿâöàä õèìè, ôèçèê, áèîëîãèéí õ¿÷èí ç¿éëýýñ øàëòãààëàí õ¿íèé áèå ìàõáîäü, ìýäðýë ñýòãýõ¿éä ººð÷ëºëò îðæ ºâ÷ëºõ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà ò¿ð áîëîí á¿ðýí àëäàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõýä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãààã

Õºäºëìºðèéí íºõöºë

Õºäºëìºðëºõ ÿâöàä õ¿íèé àæèëëàõ ÷àäâàð, ýð¿¿ë ìýíäýä äàãíàñàí áóþó õàìññàí áàéäëààð íºëººëºõ àæëûí áàéðíû áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí îð÷íûã õýëäýã.

¯éëäâýðëýëèéí õîðòîé õ¿÷èí ç¿éë

Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä íºëººëæ ºâ÷ë¿¿ëýõ, ñýòãýõ¿éä ººð÷ëºëò îðóóëàõ, õºäºëìºðëºõ ÷àäâàðûã áóóðóóëàõ, ìýðãýæëèéí ºâ÷èí áèé áîëãîõ óðøèã á¿õèé ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëèéã õýëíý.

¯éëäâýðëýëèéí àþóëòàé õ¿÷èí ç¿éë

Àæëûí ýýëæèéí õóãàöààíä õóðö õîðäëîãî, ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä õ¿ðãýõ, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, àìü íàñàíä àþóë ó÷ðóóëàõ õ¿÷èí ç¿éëèéã õýëíý.

Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é íºõöºë

Àæèëòàíä íºëººëºõ ¿éëäâýðëýëèéí õîðòîé áà àþóëòàé õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëëèéí ò¿âøèí íü õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäëûí òîãòîîñîí õýì õýìæýýíýýñ õýòðýýã¿é áàéõûã õýëíý.

7


¯éëäâýðëýëèéí òîíîã òºõººðºìæèéí àþóëã¿é áàéäàë

Çóðàã òºñºë, òåõíèêèéí áàðèìò áè÷èãò çààñàí íºõöëèéí äàãóó òîíîã òºõººðºìæèéã àæèëëóóëàõàä õºäºëìºðèéí àþóëã¿é àæèëëàãààíû øààðäëàãà õàíãàñàí áàéõûã õýëíý.

Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí ñòàíäàðò

Õºäºëìºðèéí íºõöºë, àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí òàëààð ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ òîãòîîñîí õýì õýìæýýã õýëíý.

¯éëäâýðëýëèéí îñîë

Àæèëòàí àæèë îëãîã÷îîñ ºãñºí õºäºëìºðëºõ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ ÿâöàä ¿éëäâýðëýëèéí áîëîí ò¿¿íòýé àäèëòãàõ àþóëòàé õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººíä ºðòºæ ýð¿¿ë ìýíäýýð õîõèðîõ, àìü íàñàà àëäàõûã õýëíý.

Àæèëòàé õîëáîãäñîí îñîë

Àæèë îëãîã÷îîñ ºãñºí ¿¿ðýã äààëãàâàðòàé øóóä õîëáîãäîëã¿é áîëîâ÷ òóõàéí àæèëòíû àæèë õºäºëìºðòýé ÿìàð íýãýí áàéäëààð õîëáîãäñîí îñëûã õýëíý.

Àõóéí îñîë

Àæèë, õºäºëìºðëºõ ¿¿ðýãòýé îãò õîëáîãäîëã¿é, àõóéí áîëîí áóñàä íºõöºëä ãàðñàí îñëûã õýëíý.

Á¿ëýã îñîë

¯éëäâýðëýëèéí íýã àþóëòàé õ¿÷èí ç¿éëä õî¸ð, ò¿¿íýýñ äýýø õ¿í ºðòñºí áàéâàë á¿ëýã îñîë ãýíý.

Ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷èí

Õºäºëìºðëºõ ÿâöàä ¿éëäâýðëýëèéí õîðòîé õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëëººñ øàëòãààëàí àæèëòíû áèå ìàõáîäîä ¿¿ññýí ºâ÷íèéã õýëíý.

Õîðäëîãî

Õèìèéí õîðò, öàöðàã áîëîí áèîëîãèéí èäýâõò áîäèñ çýðýã ãàäíû áèåò õ¿íèé áèå ìàõáîäîä ÿíç á¿ðèéí çàìààð íàâòðýí îðæ ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿¿ëýõ, ºâ÷ë¿¿ëýõèéã õýëíý.

Õóðö õîðäëîãî

Õóðö, öî÷ìîã õýëáýðýýð áîãèíî õóãàöààíä õîðäîæ ýð¿¿ë ìýíäýýð õîõèðîõ, àìü íàñàà àëäàõàä õ¿ðãýäýã.

Àðõàã õîðäëîãî

Áàãà áàãààð õîðäîæ ÿâààíäàà ºâ÷èí ýìãýã ¿¿ñýõýä õ¿ðãýäýã.

8


ÕÓÐÀÀÍÃÓÉ

Øèíæèëãýýíèé àæëûí çîðèëãî íü Ìîíãîë Óëñûí õýìæýýíä ãàð÷ áàéãàà ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîîí ìýäýýëýëä øèíæèëãýý õèéí, ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí íºõºí òºëáºðèéí òîãòîëöîîã áóñàä îðíóóäòàé õàðüöóóëàí òîäîðõîéëæ, ¿éäâýðëýëèéí îñëûí íºõºí òºëáºðèéí òîãòîëöîîã èë¿¿ áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òàëààð ñàíàë, çºâëºìæ áîëîâñðóóëàõàä îðøèíî. Áèä ÌÕÅÃ-ûí ¿éäâýðëýëèéí îñëûí òîîí ìýäýýëëèéí ñàíä ¿íäýñëýí ¯Î-ûí òîî áîëîí îñîëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéí òîîã îëîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð çàäëàí õàðóóëæ, çàðèì ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ßïîí óëñûí ñòàòèñòèê òîîí ìýäýýëýëä õàðüöóóëàõûí ñàöóó ÍÄÅÃ-ûí ìýäýýëëèéí ñàíã àøèãëàñàí áºãººä ¯Î-ûí íºõºí òºëáºðèéí òàëààðõ õîëáîãäîõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áóñàä óëñ îðíóóäòàé õàðüöóóëàí ä¿ãíýëò, ñàíàë çºâëºìæ áîëîâñðóóëëàà.

ÕÀÁÝÀ-í àñóóäàë íü çºâõºí Ìîíãîë Óëñàä òºäèéã¿é äýëõèéí íèéòýä òóëãàìäàæ áóé íèéòëýã àñóóäàë þì. ÕÀÁÝÀ-í ò¿âøèí íü îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààðàõ áºãººä òýð òóñìàà ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé áàéäàëä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ, ýð¿¿ë ìýíä, àìü íàñ, áèå ñýòãýëýýðýý õîõèðñîí àæèëëàã÷äûí íºõºí òºëáºðèéí àñóóäëûã ñóäëàí øèéäâýðëýõ, áóñàä îðíóóäûí òóðøëàãûã àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãà òóëãàð÷ áàéíà.

Óëñûí õýìæýýíä íèéò ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîõèîëäëûí òîîã 1986 îíîîñ 2014 îí õ¿ðòýëõ áàéäëààð õàðâàë áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà ÷ ñ¿¿ëèéí äºðâºí æèëä ºñºõ õàíäëàãàòàé áàéíà. Ñ¿¿ëèéí 10 æèëä íèéòäýý 4150 ¿éëäâýðëýëèéí îñîë ãàðñàí áàéíà. ̄ ¿íýýñ á¿ëýã îñëûí òîîã ñ¿¿ëèéí àðâàí æèëèéí áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë 2006 îíä õàìãèéí èõ áîëñîí áºãººä 2008 îíîîñ õîéø áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà. Õàðèí 2003-2013 îíóóäàä íèéòäýý 3414 ýðýãòýé àæèëëàã÷èä, 1254 ýìýãòýé àæèëëàã÷èä /ýðýãòýé àæèëëàã÷äààñ 2,4 äàõèí áàãà/ ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí áàéíà. ÝÇ¯À-û ñàëáàðààð ñ¿¿ëèéí 7 æèëèéí áàéäëààð àâ÷ ¿çýõýä ìàíàé óëñûí õóâüä ÕÀÀ-í ñàëáàðò òîõèîëäîõ ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî õàðüöàíãóé áàãà áàéñàí áîë óóë óóðõàé, áàðèëãà, çàì òýýâðèéí ñàëáàðûí õóâüä íýëýýí äýýã¿¿ð áàéð ñóóðèéã ýçýëæ áàéíà. ßïîí óëñûí õóâüä áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýð, áàðèëãûí ñàëáàð äàõü ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî ºíäºð áàéãàà áºãººä äàëàéí òýýâýð, çàì òýýâýð, óóë óóðõàéí ñàëáàðò áàãà õóâèéã ýçýëæ áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéí îñëûí øàëòãààíûã ñ¿¿ëèéí àðâàí æèëèéí áàéäëààð õàðâàë äèéëýíõ îíóóäàä îñëûí ãîë øàëòãààí óíàëò, íóðàëò áàéñàí áîë çàðèì îíóóäàä

9


áóñàä øàëòãààíóóä ºíäºð õóâèéã ýçëýõýýñ ãàäíà àþóëã¿é àæèëëàõ àðãà áàðèëä õàíãàëòã¿é ñóðàëöñíààñ îñîë ãàðàõ ¿íäñýí øàëòãààí áîëæ áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòºãñäèéã àæëûí òóðøëàãààð àíãèëàí àâ÷ ¿çýõäýý ñ¿¿ëèéí 10 æèëèéí áàéäëààð õàðüöóóëàí õàðàõàä 2006 îíîîñ õîéø 5 õ¿ðòýë æèë àæèëëàñàí õ¿ì¿¿ñ îñîëä èõ ºðòºæ íýìýãäýõ õàíäëàãà àæèãëàãäñàí. Õàðèí ýñðýãýýðýý àæëûí òóðøëàãàòàé áóþó 15-ààñ äýýø æèë àæèëëàñàí õ¿ì¿¿ñ 10 æèëèéí ºìíº îñîëä ºðòºõ íü äàâàìãàéëäàã áàéñàí áîë ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà. Ìºí 18-35 íàñíû àæèëëàã÷èä îñîëä ºðòºõ íü 2005 îíîîñ õîéø äàâàìãàéëàõ õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéíà.

¯Î-ûí íºõºí òºëáºðèéí àñóóäëûã áóñàä îðíóóäòàé õàðüöóóëàõàä ßïîí, Õÿòàä óëñóóäûí õóâüä òîãòîëöîî çàðèì òàëààðàà îéðîëöîî õýäèé ÷ áóñàä îðíóóäûí íºõºí òºëáºðèéí õýìæýý, áîäîõ àðãà÷ëàë, ãýìòëèéí çýðýã òîãòîîõ çýðãýýð ÿëãààòàé òàëóóä áàéíà. Õàðèí îñëûí äààòãàëûí òîãòîëöîîíû çîõèîí áàéãóóëàëòûí õóâüä ìàíàé óëñ ñàëàíãèä, áîäëîãûí õóâüä íýãäìýë áóñ òîãòîëöîîòîé áàéãàà áîë áóñàä îðíóóäûí õóâüä íýã ãàçàð òºâëºðñºí íýãäìýë áàéíà. Ìºí ¯Î-ûí íºõºí òºëáºðèéí òºðºë, õýëáýðèéí õóâüä áóñàä îðíóóäòàé îéðîëöîî òàëóóä áèé ÷ çàðèì îðíóóäûí õóâüä ÿëãààòàé óÿí õàòàí ñàéøààëòàé òàëóóä áàéíà. ¯Î-ûí íºõºí òºëáºðèéã íýõýìæëýõ, ãîìäîë áàðàãäóóëàõ õóãàöàà óëñ îðîí á¿ðò õàðèëöàí àäèëã¿é ººð ººð áàéíà.

10


ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ

¯íäýñëýë

Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóé íü ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé ÿâöàä òåõíèê, òåõíîëîãèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ øàëòãààëàí àæèëòíû ýð¿¿ë ìýíäýä õèìè, ôèçèê, áèîëîãèéí áîëîí áèå ñýòãýõ¿éä ººð÷ëºëò îðæ õºäºëìºðèéí ÷àäâàð áóóðàõ, ºâ÷ëºõ, îñîëä îðîõîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõýä ÷èãëýñýí íèéãýì, ýäèéí çàñàã, òåõíèê òåõíîëîãè, çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýýíèé öîãö þì. Ìîíãîë Óëñûí “Õºäºëìºðèéí òóõàé”, “Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí òóõàé õóóëü”-ààð õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí õàðèëöààã çîõèöóóëæ áàéíà. Ìîíãîë Óëñàä Óóë óóðõàé, áàðèëãà, ýð÷èì õ¿÷ çýðýã ýðñäýë ºíäºðòýé ñàëáàðóóä õºãæèõ íºõöºë á¿ðäýæ áàéãààòàé õîëáîîòîé ýíý ñàëáàðò àæèëëàõ õ¿÷ ºðãºí õ¿ðýýòýéãýýð íýìýãäýæ áàéãàà ºíºº ¿åä õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí àñóóäàë ìîíãîë õ¿íèé àìü íàñ, ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé ÀÀÍÁ-óóäûí íèéãìèéí õàðèóöëàãûí ãîë àñóóäàë áîëæ õóðöààð òàâèãäàæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí çºâõºí àæèë îëãîã÷ òºäèéã¿é àæèëòíû àæèëäàà õàíäàõ èòãýë, ñýòãýë, òóõàéí àæèëòíóóäûí óð ÷àäâàð, ìýäëýã, ñàõèëãà äýã æóðàì, àæëûí áàéðíû ñî¸ë õàíäëàãà çýðýã íü àæëûí áàéðàíä àþóëã¿é àæèëëàõ ãîë øàëãóóð áîëæ áàéíà. ÕÀÁÝÀ-í ò¿âøèí íü ¿éëäâýðëýëèéí áîëîí àæëûí áàéðíû ýð¿¿ë àõóéí íºõöºë, çîõèîí áàéãóóëàëò, ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí ÷àíàð, àøèãëàæ áàéãàà òåõíèê, òåõíîëîãèéí øèíæ ÷àíàð, àæèëòíû ñýòãýë ç¿é ôèçèîëîãèéí îíöëîã çýðýã îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààðàõ áºãººä ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé áàéäàëä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ, ýð¿¿ë ìýíä, àìü íàñ, áèå ñýòãýëýýðýý õîõèðñîí àæèëëàã÷äûí íºõºí òºëáºðèéí àñóóäëûã ñóäëàí øèéäâýðëýõ, áóñàä îðíóóäûí òóðøëàãûã àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãà òóëãàð÷ áàéíà.

Çîðèëãî

Ìîíãîë Óëñûí õýìæýýíä ãàð÷ áàéãàà ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîîí ìýäýýëýëä øèíæèëãýý õèéí, ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí íºõºí òºëáºðèéí òîãòîëöîîã áóñàä îðíóóäòàé õàðüöóóëàí øèíæèëæ, ¿éäâýðëýëèéí îñëûí íºõºí òºëáºðèéí òîãòîëöîîã èë¿¿ áîëîâñðîíãóé áîëãîõ òàëààð ñàíàë, çºâëºìæ áîëîâñðóóëàõàä îðøèíî.

11


¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÎÑËÛÍ ÒªËªÂ ÁÀÉÄÀË /Ìîíãîë Óëñ/

Ìîíãîë Óëñàä õºäºëìºðèéí õàðèëöààã çîõèöóóëàõ õóóëü, òîãòîîìæ àíõ á¿ðýëäýí òîãòñîí òýð ¿åýñ õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí àñóóäàë àëáàí ¸ñîîð òàâèãäàæ õºãæèæ ýõýëæýý. 2008 îíä ÕÀÁÝÀ-í òóõàé õóóëü áàòëàãäàí ìºðäºãäºõ õ¿ðòýë ÕÀÁÝÀ-í àñóóäëûã õºäºëìºðèéí õóóëèàð çîõèöóóëñààð èðñýí áèëýý. 1940-1990 îí íü õºäºëìºð õàìãààëàë, àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí ñàëáàðûí õºãæëèéí ÷óõàë ¿å áàéñàí áºãººä öààøäûí õºãæèë äýâøëèéí ñóóðü íü áîëñîí þì. Åðýí îí ãàðñààð ìàíàé îðîí òºäèéã¿é äýëõèé äàõèíû ÕÀÁÝÀ-í ñàëáàð ººð÷ëºãäºí øèíý÷ëýãäýæ îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ õàìòûí àæèëëàãàà ºðãºæèí òýëñýí áèëýý. ÕÀÁÝÀ-í àñóóäàë íü õàìòûí ãýðýý, õàìòûí õýëýëöýýðýýð çîõèöóóëàõ ÷óõàë õàðèëöààíû íýã áºãººä “Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëèéí õýðýãæèëòèéí ñóäàëãàà”, ”Õàìòûí ãýðýý, õàìòûí õýëýëöýýðèéí òºëºâ áàéäàë, õýðýãæèëòèéí ñóäàëãàà”, “Í¿¿ðñíèé ñàëáàðûí ÕÀÁÝÀ-í òºëºâ áàéäëûí ñóäàëãàà” çýðýã ÕÑÈ-ýýñ (õóó÷íààð) õèéãäñýí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã¿¿äýýñ ÕÀÁÝÀ-í àñóóäàëä àæèë îëãîã÷ ÿìàð à÷ õîëáîãäîë ºãäºã òàëààð õàðæ áîëíî.

¯éëäâýðëýëèéí, áàéãàëèéí áîëîí áóñàä ÿìàð íýãýí àþóëòàé õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººíä ºðòºæ ãýìòýõ, ýð¿¿ë ìýíäýýð õîõèðîõûã îñîë ãýíý. Îñîë ÿìàð íºõöºë áàéäàëä ãàðñíààñ õàìààð÷ ¿éëäâýðëýëèéí, àæèëòàé õîëáîãäñîí, àõóéí îñîë ãýæ àíãèëäàã. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õ¿íä ¿éëäâýð, ãåîëîãè, óóë óóðõàé, áàðèëãà, çàì òýýâýð, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðóóä ýð÷èìòýé öýöýãëýí õºãæèõèéí õèðýýð òóõàéí ñàëáàðóóäàä àæèëëàõ àæèëëàã÷äûí òîî èõýñ÷ ¿¿íòýé õîëáîîòîéãîîð ÕÀÁÝÀ-í àñóóäàë òýð äóíäàà ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí àñóóäàë õóðöààð òàâèãäàæ áàéíà.

Áèä ýíýõ¿¿ á¿ëýãò Ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí åðºíõèé ãàçðûí ìýäýýëëèéí ñàí áîëîí áóñàä óëñûí ñòàòèñòèê ìýäýýëëèéã àøèãëàëàà.

12


Çóðàã 1. Íèéò ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîî, îíîîð (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

Íèéò ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîõèîëäëûí òîîã 1986 îíîîñ 2014 îí õ¿ðòýëõ áàéäëààð õàðâàë åðºíõèéäºº áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà ÷ ñ¿¿ëèéí äºðâºí æèëä òîãòâîðòîé ºñºõ õàíäëàãà ðóó ÷èãëýñýí áàéíà. 1996, 2008 îíóóäàä ¿éëäâýðëýëèéí îñîë õàìãèéí èõ òîõèîëäîæ áàéñàí áîë 2009, 2010 îíóóäàä õàðüöàíãóé áàãà áàéãààã õàðæ áîëíî. Ñ¿¿ëèéí 10 æèëä íèéòäýý 4150 ¿éëäâýðëýëèéí îñîë ãàðñàí áàéíà.

¯¿íýýñ á¿ëýã îñëûí òîîã ñ¿¿ëèéí àðâàí æèëèéí áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë /Çóðàã 2/ 2006 îíä õàìãèéí èõ á¿ëýã îñîë áîëñîí áºãººä 2008 îíîîñ õîéø áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà.

Çóðàã 2. Á¿ëýã îñëûí òîî, îíîîð (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

0

10

16

31

13

27

16 15

15 14 12

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Бүлэг ослын тоо

13


Çóðàã 3. Íèéò ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî, õ¿éñýýð (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

2003

381

173

255

111

293

167

294

85

151104 92

112 111

520

306 306 319 313

254

171

0

150

2004 2005 2006 2007

Ýðýãòýé Ýìýãòýé

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ñ¿¿ëèéí 10 æèëèéí ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîõèîëäëûí òîîã îñîëä ºðòñºí àæèëëàã÷äûí õ¿éñýýð àâ÷ ¿çâýë ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä ýðýãòýé àæèëëàã÷èä èë¿¿ ºðòñºí áàéíà. Ýíý íü “Æåíäýðèéí øèíæèëãýý”-íä äóðüäñàí÷ëàí íèéò àæèëëàã÷äàä ýðýãòýé àæèëëàã÷äûí ýçëýõ õóâü ºíäºð áàéãààòàé õîëáîí ¿çýæ áîëîõ þì. ßëàíãóÿà óóë óóðõàé, áàðèëãà, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðò îñîë èë¿¿òýé ãàð÷ áàéãààã òóõàéí ñàëáàðóóäàä ýðýãòýé àæèëëàã÷èä èë¿¿ ºíäºð õóâüòàé àæèëëàæ áàéãààòàé õîëáîí òàéëáàðëàæ áîëîõ þì. 2003 îíä ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä çºâõºí ýðýãòýé àæèëëàã÷èä ºðòñºí áàéãààã îíöëîí õàðæ áîëîõîîð áàéíà. Õàðèí ýìýãòýé àæèëëàã÷äûí õóâüä õýäèéãýýð ýð÷¿¿äýýñ îñîëä áàãà ºðòñºí áàéãàà áîëîâ÷ 2013 îíä ýìýãòýé÷¿¿ä ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä õàìãèéí èõýýð ºðòæýý. Ýíý íü îñëûí á¿ðòãýë, ìýäýýëýëòýé õîëáîîòîé áàéæ áîëîõ þì. Õàðèí 2003-2013 îíóóäàä íèéòäýý 3414 ýðýãòýé àæèëëàã÷èä, 1254 ýìýãòýé àæèëëàã÷èä /ýðýãòýé àæèëëàã÷äààñ 2,4 äàõèí áàãà/ ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí áàéíà.

14


Çóðàã 4. ¯éëäâýðëýëèéí îñëûí òîî, ÝÇ¯À-íû ñàëáàðóóä, îíîîð (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

0

100

2008

28 15

77

54

32

3611

44

25

70 79

37

211731

31

42

85

19 22

76

65

29

48

16

34

27

8387

37

301734

26

69

75

14 22

60

39

32

49

19

47

32

94

60

39

191435

26

65

67

22

95

123

50

38

212224

78

2009 2010 2011 2012 2013 2014

200

300

400

500

Ýð÷èì õ¿÷ Óóë óóðõàé Õºäºº àæ àõóé Áàðèëãà

Õºíãºí õ¿íñ Çàì òýýâýð õîëáîî Õóäàëäàà ¿éë÷èëãýý Áîëîâñðîë

Ýð¿¿ë ìýíë Áóñàä

¯éëäâýðëýëèéí îñëûí òîõèîëäëûí òîîã ñ¿¿ëèéí äîëîîí æèëèéí áàéäëààð ñàëáàðààð àâ÷ ¿çýõýä õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà. ÕÀÀ-í ñàëáàðò òîõèîëäîõ ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîî õàðüöàíãóé áàãà áàéäàã áîë óóë óóðõàé, áàðèëãûí ñàëáàðûí õóâüä îñëûí òîî äàâàìãàéëæ áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. 2012-2014 îíóóäàä óóë óóðõàéí ñàëáàðò íèéò 202, áàðèëãûí ñàëáàðò 173 ¿éëäâýðëýëèéí îñîë á¿ðòãýãäæýý. Çºâõºí 2012 îíû õóâüä àâ÷ ¿çâýë óóë óóðõàéí ñàëáàðûí àæèëëàã÷äûí òîî áàðèëãûí ñàëáàðûí àæèëëàã÷äûí òîîíîîñ 12,5 ìÿíãààð áàãà áàéãàà áîëîâ÷ òóõàéí ñàëáàðò íèéò àæèëëàã÷äàä ýçëýõ ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí õóâü íü 0,16% áóþó áàðèëãûí ñàëáàðûí òóõàéí ¿ç¿¿ëýëòýýñ 0,05%-ààð ºíäºð áàéíà.

Õ¿ñíýãò 1. ¯éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî, ñàëáàðààð, õ¿éñýýð

Ñàëáàð Õ¿éñ Îí

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ýð÷èì õ¿÷Ýð 27 16 21 23 13 24

Ýì 3 1 1 2 1 1

Óóë óóðõàéÝð 116 77 89 75 89 54

Ýì 7 4 9 5 2 10

Õºäºº àæ àõóéÝð 2 0 1 1 1 9

Ýì 0 2 1 2 0 3

15


ÁàðèëãàÝð 126 51 47 64 65 36

Ýì 23 4 5 8 7 5

Õºíãºí õ¿íñÝð 41 25 16 19 16 15

Ýì 23 7 15 10 10 17

Çàì òýýâýð õîëáîî

Ýð 43 26 25 43 22 30

Ýì 14 28 8 8 13 19

Õóäàëäàà ¿éë÷èëãýý

Ýð 34 7 12 5 13 14

Ýì 13 5 3 11 5 5

ÁîëîâñðîëÝð 18 31 11 17 14 9

Ýì 19 14 10 21 16 39

Ýð¿¿ë ìýíäÝð 11 7 24 12 18 8

Ýì 21 18 17 16 20 25

ÁóñàäÝð 102 66 60 61 62 55

Ýì 28 21 23 29 37 47

2008-2013 îíóóäàä ãàðñàí ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîõèîëäëûí òîîã ñàëáàð, õ¿éñýýð àíãèëàí õàðâàë èõýâ÷ëýí ýðýãòýé àæèëòàí ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòºõ íü ýëáýã áàéñàí áîë ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîëûí ñàëáàðò ýìýãòýé àæèëòàí èë¿¿òýé ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòñºí áàéíà. Ýíý íü òóñ ñàëáàðóóäàä ýìýãòýé àæèëëàã÷äûí òîî ºíäºð áàéãààòàé õîëáîîòîé þì.

Çóðàã 5-ä 2010 îíä íèéò ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéí òîîã ñàëáàðóóäààð /ýçëýõ õóâü/ Ìîíãîë, ßïîí óëñûã õàðüöóóëàí ãàðãàëàà. 2 óëñûí ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàðóóäûí àíãèëàë ººð ººð ó÷ðààñ èæèë òºñººòýé õàðüöóóëàõóéö áîëãîõûí òóëä Ìîíãîë óëñûí çàðèì ñàëáàðóóäûã áàãöëàí àíãèëñàí ãýäãèéã ýíä õýëýõ õýðýãòýé.

ßïîí óëñûí õºäºëìºð ýðõýëæ áàéãàà õ¿í àìä ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòñºí õ¿ì¿¿ñèéí òîîã õàðüöóóëàõàä 0,18%-èéã ýçýëæ áàéãàà áîë Ìîíãîë óëñûí õóâüä 0,04% áàéíà. Ìºí Ñîëîíãîñ óëñûí õóâüä 2014 îíû áàéäëààð òóõàéí æèëä íèéò 90,909 õ¿í îñîëä îðñîí áºãººä íèéò õºäºëìºð ýðõýëæ áàéãàà õ¿íèé òîîíä õàðüöóóëàõàä 0,53% áàéãàà íü íýëýýí ºíäºð ¿ç¿¿ëýëò þì. Ýíý íü îñëûã ìýäýýëýõ, á¿ðòãýõ íü õàíãàëòã¿é áàéãààòàé õîëáîæ áîëîõ þì.

Õàðèí ñàëáàðààð àâ÷ ¿çâýë ìàíàé óëñûí õóâüä íèéò îñîëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéí èõýíõ õóâèéã óóë óóðõàéí ñàëáàðûí ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî ýçýëæ áàéãàà áîë ßïîí óëñûí õóâüä ýñðýãýýðýý óóë óóðõàéí ñàëáàð õàìãèéí áàãà õóâèéã ýçýëæ áàéãàà áîë áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðò ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéí ýçëýõ

16


õóâü ºíäºð áàéíà. Ýíý íü 2 óëñûí ýäèéí çàñãèéí îíöëîãòîé õîëáîîòîé. Áàðèëãûí ñàëáàðûí õóâüä ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé ýçëýõ õóâü õî¸ð óëñûí õóâüä îéðîëöîî áàéíà. Ìîíãîë, ßïîí óëñàä áóñàä ãýñýí àíãèëàëûí ñàëáàðóóäàä ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéí õóâü ºíäºð áàéãàà íü îéðîëöîî áàéíà. Áóñàä ñàëáàðóóäàä áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíä, õºíãºí õ¿íñ çýðýã ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðóóäûã áàãòààäàã.

Çóðàã 5. Ñàëáàðóóäûí ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéí òîî õóâèàð /2010 îí/

27%

14%

9% 6% 4% 1%

40%

Уул уурхай

Барилга

Зам тээвэр холбоо Эрчим хүч

Худалдаа үйлчилгээ Хөдөө аж ахуй Бусад

398

0.3% 19.9%

14.0%

0.2% 2.0%

21.4%

42.3%

Уул уурхай

Барилга

Зам тээвэр

Далайн тээвэр

Ойн аж ахуй

Боловсруулах аж үйлдвэр

Бусад

107,759

Ìîíãîë ßïîí

Çóðàã 6. Íèéò ñàëáàðóóäûí ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéí òîî, îñëûí õýëáýð, îíîîð (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

50 64

54

20030

50 68

139 159

134 1

68

158

88

153

138 162

268

241

181

175

80

141 1

77

75

142

87

165

172

164

210

214

81

178

116

215

100

150

200

250

300

2004 2005 2006 2007

Àìü íàñàà àëäñàí Õ¿íä Õºíãºí 2 per Mov. Avg. (Àìü íàñàà àëäñàí)

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Äýýðõ çóðãààñ ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéã îñëûí õýëáýð¿¿äýýð áîëîí îíîîð õàðâàë õàðèëöàí àäèëã¿é áàéãàà áà õºíãºí õýëáýðèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî 2003-2005, 2010-2012 îíóóäàä, õ¿íä õýëáýðèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî 2006-2009, 2013 îíóóäàä íèéò îñëûí äèéëýíõèéã ýçýëæ áàéíà. Õàðàìñàëòàé íü 2008 îíä íèéò îñîë äàõü àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî ºíäºð áàéíà. 2008 îíîîñ õîéø áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà ÷ äîðâèòîé áàãàñàõã¿é áàéíà. Ñ¿¿ëèéí 10 æèëä íèéò 913 õ¿í ¿éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí áàéíà.

17


Çóðàã 7. Îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî, îíîîð /ßïîí óëñ/ (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

1989

24

19

25

50

24

89

23

54

23

01

24

14

23

63

20

78

18

44

19

92

18

89

17

90

16

58

16

28

16

20

15

14

14

72

13

57

12

68

10

75

22

45

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996

Àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

ßïîí Óëñûí á¿õ ñàëáàðò ãàðñàí ¿éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîîã ñ¿¿ëèéí 21 æèëèéí áàéäëààð Ýð¿¿ë ìýíä, õºäºëìºð, íèéãìèéí õàìãààëëûí ÿàìíû Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäëûí õýëòñèéí ñóäàëãààãààð ãàðãàñàí áàéíà. Ýíäýýñ îñëûí áàéäàë áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéíà. Õàðèí ìàíàé óëñòàé õàðüöóóëàí õàðâàë ßïîíä àìü ¿ðýãäñýí õ¿íèé òîî ìàø èõ áàéãàà áà íèéò õ¿í àì áîëîí õºäºëìºð ýðõýëæ áóé õ¿í àìûí òîî ìàíàé îðíîîñ õýä äàõèí èõ ó÷ðààñ òîîíû õóâüä õàðüöóóëàõàä ºðººñãºë þì. Õàðèí Ìîíãîë Óëñûí íèéò õºäºëìºð ýðõýëæ áóé õ¿í àìûí òîîíä àìü ¿ðýãäñýí õ¿ì¿¿ñèéí òîîã õàðüöóóëâàë 0,008% áàéãàà áîë ßïîí óëñûí õóâüä 0,002% áàéíà. Ýíý íü Ìîíãîë Óëñ íèéò àìü ¿ðýãäñýí õ¿ì¿¿ñèéí òîîãîîð ìàø áàãà õàðàãäàæ áàéãàà õýäèé ÷ õºäºëìºð ýðõýëæ áóé õ¿ì¿¿ñò õàðüöóóëáàë ßïîí Óëñààñ áàãà çýðýã ºíäºð áàéíà. Ìºí ßïîíä îñëûí òîî áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà áà ìàíàé óëñûí õóâüä õýëáýëçýëòýé áóþó 2013 îíä àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî 10 æèëèéí ºìíºõ îñëûí òîîòîé àäèë ò¿âøèíä áàéíà.

18


Õ¿ñíýãò 2. ¯éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî, ñàëáàðààð, îíîîð (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

ÑàëáàðÎí /àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ýð÷èì õ¿÷ 5 1 5 3 4 3

Óóë óóðõàé 42 23 18 31 33 14

Õºäºº àæ àõóé 0 0 1 2 0 0

Áàðèëãà 63 12 21 25 28 14

Õºíãºí õ¿íñ 9 1 4 0 1 1

Çàì, òýýâýð, õîëáîî

13 2 6 5 2 8


6 2 5 0 0 1

Áîëîâñðîë 3 3 1 1 2 2

Ýð¿¿ë ìýíä 5 0 6 1 2 3

Áóñàä 16 10 13 7 15 5

Íèéò 162 54 80 75 87 51

¯éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí àæèëëàã÷äûã ñàëáàðààð, îíîîð õàðüöóóëàí õàðâàë 2008 îíä õàìãèéí èõ îñîë ãàðñàí áàéäàã. Òýð äóíäàà áàðèëãà, óóë óóðõàéí ñàëáàðò õàìãèéí èõ îñîë ãàðñàí áà áóñàä îíóóäàä ÷ ìºí àäèë òóñ ñàëáàðóóäàä îñëûí òîî ºíäºð áàéíà. Ýíý íü áàðèëãà, óóë óóðõàéí ñàëáàðûí ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãàà ýð÷èìòýé õºãæèæ áóé ìàíàé óëñûí õóâüä ìàø òààã¿é ¿ç¿¿ëýëò áºãººä óã ñàëáàðóóäûí ÕÀÁÝÀ-í àñóóäàë íýí òóëãàìäàæ áàéãààã áàòëàí õàðóóëæ áàéíà.

Çóðàã 8. ¯éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî, ñàëáàðààð /2010 îí/ (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

26%

23% 8%

6% 6%

1%

30%

Барилга

Уул уурхай

Зам тээвэр холбоо

Эрчим хүч

Худалдаа үйлчилгээ

Хөдөө аж ахуй

Бусад

80

30.5%

17.7% 12.9%

4.9%

1.8% 0.4% 0.4%

31.3%

Барилга

Боловсруулах аж үйлдвэр Газрын тээвэр


Зам тээвэр

Уул уурхай


1195

26%

23% 8%

6% 6%

1%

30%

Барилга

Уул уурхай

Зам тээвэр холбоо

Эрчим хүч

Худалдаа үйлчилгээ

Хөдөө аж ахуй

Бусад

80

30.5%

17.7% 12.9%

4.9%

1.8% 0.4% 0.4%

31.3%

Барилга

Боловсруулах аж үйлдвэр Газрын тээвэр


Зам тээвэр

Уул уурхай


1195

Ìîíãîë ßïîí

Äýýðõ çóðàãò 2010 îíä ãàðñàí ¿éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ íèéò àìü

19


íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîîã ñàëáàðóóäààð Ìîíãîë, ßïîí 2 óëñûã õàðüöóóëàí õàðóóëëàà. ̄ ¿íýýñ õàðàõàä ìàíàé óëñûí õóâüä áàðèëãà, óóë óóðõàéí áîëîí áóñàä ñàëáàðóóäûí àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé ýçëýõ õóâü ºíäºð áàéãàà áà ßïîí Óëñàä ÕÀÁÝÀ-í õýëñòèéí ñóäàëãààãààð áóñàä ñàëáàðóóä, áàðèëãà, áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí àìü ¿ðýãäñýí õ¿íèé òîî ºíäºð õóâèéã ýçýëæ áàéíà.

Çóðàã 9. Íèéò ñàëáàðóóäûí ̄ Î-îîñ áîëæ òàõèð äóòóó áîëñîí àæèëëàã÷äûí òîî, îíîîð (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

135

37 44 40 35

210

2008 2009 2010 2011 2012 2013

тахир дутуу болсон

Íèéò ñàëáàðóóäûí õóâüä ¿éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ òàõèð äóòóó áîëñîí àæèëëàã÷äûí òîîã 2008-2013 îí õ¿ðòýëõ áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë íèéò 501 àæèëëàã÷èä áà 2008 îíîîñ õîéø áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéñàí ÷ 2013 îíä õàìãèéí èõ òîîíû àæèëëàã÷èä òàõèð äóòóó áîëæ áèå ìàõáîäü, ñýòãýë ñàíààíû õîõèðîë àìññàí áàéíà.

Çóðàã 10. Íèéò ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí øàëòãààí, îíîîð (Õýìæèõ íýãæ: Õóâü)

2008

29%

5%

7%

9%

18%

18%

2%

28%

20%

3%5%

7%

12%

2%

23%

28%

9%1%8%

9%

19%

2%

24%

23% 24%18%

17%

3%

3%

11%

2%

41%

5%

19%

17%

3%

11%

4%

15%

2%

29%

7%4%3%7%

17%

1%

38%

13%

1%3%6%

15%

5%

34%

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Áóñàä Àæëûí õóâöàñ

Òýýâðèéí õýðýãñëèéí ýâäðýë ãýìòýë Óíàëò íóðàëò

Àþóëã¿é àæèëëàõ àðãà áàðèëä õàãàëòã¿é ñóðàëöñàí

Òåõíîëîãèéí ïðîöåññ çºð÷ñºí

Òîíîã òºõººðºìæèéí ýâäðýë ãýìòýë ªðãºõ ìåõàíèçìèéí ýâäðýë ãýìòýë

20


¯éëäâýðëýëèéí îñëûí øàëòãààíûã ñ¿¿ëèéí àðâàí æèëèéí áàéäëààð õàðâàë 2004, 2006, 2008-2010 îíóóäàä îñëûí ãîë øàëòãààí óíàëò, íóðàëò áàéñàí áîë çàðèì îíóóäàä áóñàä øàëòãààíóóä ºíäºð õóâèéã ýçëýõýýñ ãàäíà àþóëã¿é àæèëëàõ àðãà áàðèëä õàíãàëòã¿é ñóðàëöñàíààñ îñîë ãàðàõ ¿íäñýí øàëòãààí áîëæ áàéíà.

Çóðàã 11. ¯éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòºãñäèéí òîî, àæèëëàñàí æèëýýð, îíîîð (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

142

171

129

260

167

155

187

165

118 89

107

141

240

138 136

121

143

109

171

105

141

111 124

0

50

100

150

200

250

300

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

5 хүртэл жил 5-15 жил 15-аас дээш жил

¯éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòºãñäèéã àæëûí òóðøëàãààð àíãèëàí àâ÷ ¿çýõäýý ñ¿¿ëèéí 10 æèëèéí áàéäëààð õàðüöóóëàõàä 2004, 2005 îíä 5 õ¿ðòýë æèë àæèëëàñàí õ¿ì¿¿ñ îñîëä áàãà ºðòºæ áàéñàí áîë 2006 îíîîñ õîéø íýìýãäýõ õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéíà. ¯¿íèéã òóõàéí áàéãóóëëàãàä áàãà õóãàöààíä àæèëëàñàí, òóõàéí àæèë ìýðãýæèëäýý äàäëàãàæààã¿é àæëûí òóðøëàãà áàãà õ¿ì¿¿ñ äèéëýíõäýý îñîëä ºðòºæ áàéãààòàé õîëáîí òàéëáàðëàæ áîëîõ þì. Õàðèí ýñðýãýýðýý àæëûí òóðøëàãàòàé îëîí æèë àæèëëàñàí õ¿ì¿¿ñ 10 æèëèéí ºìíº îñîëä ºðòºõ íü èõ áàéñàí áîë ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà.

21


Çóðàã 12. ¯éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòºãñäèéí òîî, íàñíû á¿ëãýýð

(Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

2 15 1 14 21 7 2 3 1

162 137

187

254 202

363

220 206 224 235

198

217 171

182 192 156

301

190 192 205 186

226

0

100

200

300

400

500

600

700

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

18 нас хүртэл 18-35 нас 35-аас дээш

¯éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòºãñäèéã íàñíû á¿ëãýýð àâ÷ ¿çýõäýý ñ¿¿ëèéí 10 æèëýýð õàðüöóóëàí ãàðãàñíûã äýýðõ çóðàãò ¿ç¿¿ëëýý. ¯¿íýýñ õàðàõàä îñîëä ºðòñºí àæèëëàã÷äûí 18 õ¿ðòýëõ íàñíû àæèëëàã÷èä áàãà ºðòñºí áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Ýíý íü 18 íàñ õ¿ðòýëõ íàñíû àæèëëàã÷èä íèéò àæèëëàã÷äûí äîòîð ýçëýõ õóâü áàãà áàéãààòàé õîëáîæ áîëîõ þì. Õàðèí 18-35 íàñíû àæèëëàã÷èä îñîëä ºðòºõ íü 2003, 2004 îíóóäàä áàãà áàéñàí áà 2005 îíîîñ õîéø íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé áàéíà.

Çóðàã 13. Áàðèëãûí ñàëáàðò ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî, íàñíû á¿ëãýýð, îíîîð (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

0

20

40

60

80

100

120

140

160

18 íàñ õ¿ðòýë 18-35 íàñ 35-ààñ äýýø

2008

53

95

2009

29

26

2010

2725

2011

47

23

2012

48

22

2013

21

20

221

¯éëäâýðëýëèéí îñîëä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéã íàñíû á¿ëãýýð àâ÷ ¿çýõäýý áàðèëãûí ñàëáàðûã îíöëîí õàðõàä îñîëä ºðòºãñäèéí äèéëýíõèéã 18-35 íàñíû õ¿ì¿¿ñ ýçýëæ áàéíà.

22


¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ ÎÑËÛÍ ÍªÕªÍ ÒªËÁªÐ /Óëñ îðíóóäûí/

Çàõ çýýë, àðä÷èëñàí õºãæëèéí çàìûã ñîíãîñîí èõýíõ óëñ îðíóóä îñîë ºâ÷ëºëººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çîðèëòûã íýí òýðã¿¿íä òàâüæ, ýðñäýë ãàðñàí ¿åä äààòãóóëàã÷èéíõàà õºäºëìºðèéí ÷àäâàðûã õàìãèéí áîãèíî õóãàöààíä íºõºí ñýðãýýæ àæèëä íü îðóóëàõûã ¿éë àæèëàãààíû ¿íäñýí çàð÷èì áîëãîäîã. Óã çàð÷èì íü õºäºëìºðèéí ¿íäýñíèé áîäëîãîòîé íÿãò óÿëäñàí, äààòãóóëàã÷èéíõàà ñýòãýë õàíàìæèä íèéöñýí äààòãàëûí ÷àíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í, ìýðãýøñýí ¿éë÷èëãýý, òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ ÷àäàâõè, ¿éë àæèëëàãàà, ñàíõ¿¿ íü äààòãóóëàã÷èääàà èë òîä, íýýëòòýé, òýäíèé õàðàà, õÿíàëòàä áàéäàã, á¿õ ò¿âøèíäýý òàéëàãíàäàã, òºðººñ èðãýíýý õàìãààëàõ áîäëîãûí õ¿ðýýíä õàìòðàí àæèëëàäàã, õàðèëöàí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîòîé, ººðèéãºº ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýä îðøèæ áàéíà.

Ìàíàé óëñûí õóâüä “Õºäºëìºðèéí òóõàé”, “Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé òýòãýâýð òýòãýìæ òºëáºðèéí òóõàé” çýðýã õóóëèóäààð ̄ Î-ûí íºõºí òºëáºð, ò¿¿íòýé õîëáîãäîõ õàðèëöààã çîõèöóóëäàã áàéíà.

1995 îíîîñ ìºðäºãäºæ ýõýëñýí “Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé òýòãýâýð òýòãýìæ òºëáºðèéí òóõàé” õóóëüä çààñíû äàãóó ¯Î, ÌØª-èé äààòãàëä äààòãóóëàã÷èä íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ òýòãýâýð, òýòãýìæ òîãòîîæ îëãîõ, òºëáºð ºãºõòýé õîëáîãäñîí õàðèëöààã çîõèöóóëäàã áàéíà. 2015-2016 îíû Õºäºëìºð íèéãìèéí çºâøëèéí ãóðâàí òàëò ¿íäýñíèé õýëýëöýýðò òóñ õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõààð òóñãàñàí áºãººä ýíý õ¿ðýýíä îñîë, ºâ÷ëºëººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, îñîë ºâ÷ëºëä ºðòñºí õ¿ì¿¿ñò íºõºí ñýðãýýëò õèéõ, õîõèðîëûã áàðàãäóóëàõ ÷èãëýëýýð äààòãóóëàã÷äàä ¿ç¿¿ëýõ òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý, äààòãàëûí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã îíîâ÷òîé, ÷àíàðòàé áîëãîõ, ýíý ÷èãëýë¿¿äýýð äààòãàëûí áàéãóóëëàãûí ÷èã ¿¿ðýã, óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí çàð÷ìûã òîäîðõîé áîëãîõ çýðýã àñóóäëóóäûã àâ÷ ¿çýõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çñýí áàéíà.

“Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëü”-èéí 97 äóãààð ç¿éëä ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, õóðö õîðäëîãîä ºðòñºí, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí àæèëòàí áîëîí ýäãýýð øàëòãààíààð íàñ áàðñàí àæèëòíû àð ãýðò ó÷èðñàí õîõèðëûã íºõºõ çîðèëãîîð ¯Î, ÌØª-èé äààòãàëä äààòãóóëñàí ýñýõèéã ¿ë õàðãàëçàí àæèë îëãîã÷ íü çîõèõ õýìæýýíèé íºõºí òºëáºðèéã îëãîõîîð çààñàí áàéäàã áà íºõºí òºëáºð îëãîõ íü õîõèðîã÷ íèéãìèéí äààòãàëûí

23


áîëîí áóñàä õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó òýòãýâýð, òýòãýìæ àâàõàä íºëººëºõã¿é.

Óëñ îðîí á¿ð ººðèéí ýäèéí çàñãèéí îíöëîã, õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èí, òîãòîëöîîíîîñ õàìààð÷ íºõºí òºëáºðèéí àñóóäëûã õóóëü òîãòîîìæäîî ÿíç á¿ðýýð òóñãàñàí áàéäàã. Ìàíàé óëñûí õóâüä íºõºí òºëáºðèéí ýõ ¿¿ñâýð íü Àæèë îëãîã÷èéí òºëºõ øèìòãýë /äààòãóóëàã÷ààñ/, ÀÀÍÁ-ààñ /äààòãóóëñàí ýñýõèéã ¿ë õàðãàëçàí àæèë îëãîã÷îîñ / ºãºõ íºõºí òºëáºðººñ á¿ðäýæ áàéíà. Ýíý íü çàðèì îðíû ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí íºõºí òºëáºðèéí ¿íäñýí òîãòîëöîîòîé îéðîëöîî áàéíà. Ýíý á¿ëýãò áóñàä óëñ îðíóóäûí ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí íºõºí òºëáºðèéí áóþó äààòãàëûí òîãòîëöîî, õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èí, ¿éë àæèëëàãàà, îñëûí äààòãàëûí àðãà õýëáýð, òýòãýìæèéí õýìæýý çýðãèéã ººðèéí îðíû òîãòîëöîîòîé õàðüöóóëàõûã çîðüëîî.

24


Õ¿ñ

íýã

ò 3.

¯éëä

âýðëý

ëèéí î

ñëû

í í

ºõº

í ò

ºëá

ºð

èé

í õ

îëá

îãä

îõ

¿ç¿¿

ëýëò

¿¿äè

éã

áóñ

àä ó

ëñ î

ðí

óóäò

àé õ

àðüö

óóëñ

àí

õàðüö

óóëà

ëò

№Õ

àðüö

óóëà

õ ¿ç

¿¿ëý

ëò¿¿

äÌ

îí

ãîë

Õÿò

àäß

ïî

íÑ

îëî

íãî

ñÀ

íãë

èÀ

âñòð

àëè

1

Õóó

ëü ý

ðõ

ç¿é

í ñ

èñò

åì /

çîõè

öóó

ëàãä

àõ

õóóë

èóä

/

- Õºäº

ëìºðèéí

òóõà

é

õóóë

ü - Õ

ÀÁÝ

À-í

òó

õàé

õóóë

ü /2

008/

- Íèéãì

èéí

äààò

ãàëû

í

ñàíãà

àñ îëã

îõ

¯Î

,ÌØ

ª-

èé

òýòã

ýâýð

, òý

òãýì

æ,

òºëá

ºðèéí ò

óõàé

õóó

ëü

- Ìýð

ãýæ

ëèéí

îñë

ûí

äààò

ãàëû

í

òóõà

é

õóóë

ü,

ò¿¿í

èé æ

óðàì

- Õºäº

ëìºðèéí

òóõà

é

õóóë

ü- À

æèë

ìýð

ãýæ

ëèéí

ºâ÷

íººñ

óðüä

÷èëà

í

ñýðãè

éëý

õ, ý

ì÷ë

ýõ ò

óõàé

õó

óëü

- Õºäº

ëìºðèéí õ

óóëü

- Õº

äº

ëì

ºð

èé

í

ñòàí

äàðòû

í

òóõà

é

õóóë

ü /1

947/

- Àæ

èë÷

äûí

îñë

ûí

íºõº

í

îëã

îâð

ûí ò

óõàé

õóó

ëü

- ̄éëä

âýðëý

ëèéí

îñë

ûí

íºõº

í

îëã

îâî

ðû

í

òóõà

é

õóóë

èéã

õýðýã

æ¿¿

ëýõ

òîãò

îîë

- Õº

äº

ëì

ºð

èé

í

ñòàí

äàðòû

í

òóõà

é

õóóë

ü /1

953/

- ̄éëä

âýðëý

ëèéí

îñë

ûí

äààò

ãàëû

í

òóõà

é

õóóë

ü /

IAC

I/

- Íèéãì

èéí

õà

ìãà

àëëû

í

àêò

/1998/

- Íèéãì

èéí

õàì

ãààë

ëûí

íºõº

í

òºëá

ºð

áîëî

í

îëã

îõ

òóõà

é à

êò /1

992/

- Íèéãì

èéí

õàì

ãààë

ëûí

çîõè

öóó

ëàëò

ûí ò

óõàé

àêò

/1

992/

- Àæ

èë÷

äûí

íºõº

í

òºëá

ºðèéí à

êò /1987/

- Àæ

ëûí

áàé

ðàí

äàõü

îñî

ë

ãýì

òëèéí

ìåí

åæì

åíò

- Àæ

èë÷

äûí

íºõº

í

òºëá

ºðèéí àê

ò /1

998/

2

Îñë

ûí

íº

õºí

òº

ëáº

ðè

éí

¿í

äñýí

¿é

ë àæ

èëë

àãàà

íû

çî

õèî

í

áàé

ãóóë

àëò

Ñàë

àíãè

ä, á

îäë

îãû

í õ

óâüä

íýã

äìýë

áóñ

/ò

óñ

òóñä

àà

÷èãë

ýëèéí ÿ

àìäà

ä/

Íýã

ãàç

àð ò

ºâë

ºðñº

í.

Íýã

ãàç

àð ò

ºâë

ºðñº

í.

Íýã

ãàç

àð ò

ºâë

ºðñº

í.

Íýã

ãàç

àð ò

ºâë

ºðñº

í.

Íýã

äìýë

óä

èðäë

àãàà

ð

õàíãà

äàã.

3Í

ºõº

í

òºëá

ºð

èé

í

íýð

øè

ë

¯Î

, Ì

Øª

-èé

òýòã

ýâýð

òý

òãýì

æÀ

æèë

ìýð

ãýæ

ëèéí î

ñëû

í

äààò

ãàë

Õºäº

ëìºðèéí

îñë

ûí

íºõº

í ò

ºëá

ºð

¯éëä

âýðëý

ëèéí

îñë

ûí

äààò

ãàë

¯éëä

âýðèéí

îñë

ûí

ñèñò

åìèéí í

ºõº

í î

ëãîâî

ðÀ

æèë÷

íû

íºõº

í î

ëãîâî

ð

4Î

ñëû

í

äààò

ãàëû

í

õýëá

ýð

- Àëá

àí æ

óðì

ûí

- Ñàé

í ä

óðû

í

- Àëá

àí

æóð

ìû

í

/àæ

èë

îëã

îã÷

äà

íãà

àðàà

äà

àòãó

óëàõ

¸ñò

îé/

- Àëá

àí

æóð

ìû

í

/àæ

èë

îëã

îã÷

äà

íãà

àðàà

äà

àòãó

óëàõ

¸ñò

îé/

- Àëá

àí æ

óðì

ûí

- Àëá

àí æ

óðì

ûí /¿í

äýñí

èé

äààò

ãàëä

çà

àâàë

äà

àòãó

óëàõ

¸ñò

îé/

- Àëá

àí

æóð

ìû

í

/Õóâ

èéí

äààò

ãàëû

í

êîì

ïàí

èä/

5Í

ºõº

í ò

ºëá

ºð

òî

ãòî

îõ

àðãà

÷ëàë

/¿

íäý

ñëýë

/

Õºäº

ëìºðèéí

÷àäâ

àð

àëäà

ëòû

í õ

óâü

õýì

æýý

ãýýð

õº

äºëì

ºðèéí

õºëñ

íèé

áîëî

í

ò¿¿í

òýé

àäèëò

ãàõ

õýì

æýý

íèé

îðëî

ãîîð

íºõº

í ò

ºëá

ºðèéã

îëã

îíî.

Íºõº

í

òºëá

ºðèéí

õóâü

íü

ñàëá

àð

á¿ð

äý

ýð

òýäã

ýýðèéí

ýðñä

ëèéí

õýì

æýý

íýý

ñ õà

ìàà

ðíà.

Õºäº

ëìºðèéí

îñë

ûí

çýðãý

ýñ

õàì

ààð÷

òóõà

éí

àæèëò

íû

ñ¿¿

ëèéí 3

ñàð

ûí

öàë

èíãè

éí

äóíäà

æèéã

òîõè

ðîõ

ºäð

¿¿äý

ä ¿ð

æ¿¿

ëýí ò

îãò

îîíî.

¯éëä

âýðëý

ëèéí

îñë

ûí

íºõº

í

òºëá

ºðèéã

òóõà

éí

àæèë÷

íû

äó

íäà

æ

öàë

èíä

¿íäý

ñëýí

òî

îöîæ

îëã

îíî.

¯éëä

âýðëý

ëèéí

îñë

ûí

14

òºðëè

éí çý

ðýã

ëýë

áàé

äàã.

/Ñ

àëáàð

á¿ð

ò ººð º

ºð/

Ãýì

òëèéí

çýðãý

ýð

õóâü

òî

ãòîîí

òîõè

ðîõ

íºõº

í

òºëá

ºðèéã

îëã

îíî.

/ýäè

éí

çàñã

èéí ¿

éë

àæèëë

àãàà

íû

ñà

ëáàð

á¿ð

ò ººð º

ºð/

Ãýì

òëèéí

õý

ìæ

ýý

çýðãý

ýñ

õàì

ààð÷

äóíäà

æ

öàë

èíãà

àñ

õóâü

òî

ãòîîí

òîõè

ðîõ

íºõº

í ò

ºëá

ºðèéã

îëã

îíî.

6

Íº

õºí

òº

ëáº

ð

/òýò

ãýì

æ/-

èé

í à

ñóóä

àëä

õÿí

àëò

òàâü

äàã

áàé

ãóóë

ëàãà

- ÌÕ

ÅÃ- Õ

ºäº

ëìºðèéí

ßàì

/¯

íäý

ñíèé õ

îðîî/

- Ýì

íýë

ýã,

õºäº

ëìºðèéí

ìàã

àäëà

õ êî

ìèññ

- Õºäº

ëìºðèéí

ýð¿¿

ë ì

ýíä

ñóäë

àëû

í ò

ºâ

Íèéãì

èéí

õàì

ãààë

àë

õºäº

ëìºðèéí

ÿàì

, õý

ðýã

æ¿¿

ëýã÷

àãå

íòë

àã

Õºäº

ëìºðèéí

ñòàí

äàðò

õÿíàë

ò ø

àëãà

ëòû

í ã

àçàð

Õºäº

ëìºð

íèéãì

èéí

õàëà

ìæ

èéí ã

àçàð

Áàð

íñë

åãèéí

1 ¯

éëä

âýðèéí

îñë

ûí í

ºõº

í

òºëá

ºðèéí

òºâ

“W

ork

cove

r N

SW”

2

áàé

ãóóë

ëàãà

1 А

нгли

улс

ын

үйлд

вэрл

элий

н ос

лын

нөхө

н тө

лбөр

ийн

үндэ

сний

төв

байг

уулл

ага

- w

ww

.gov

.uk

2 А

встр

али

улсы

н үй

лдвэ

рлэл

ийн

ослы

н нө

хөн

төлб

өрий

н тө

в ба

йгуу

ллаг

а -

ww

w.fo

m.a

c.uk

/wp-

cont

ent/

uplo

ads/

mob

reps

i.doc

25


7Î

ñîëä

ºð

òºãñ

ºä

õààí

à õà

íäà

õ âý

Òóõà

éí À

ÀÍ

Á-û

í àþ

óëã¿

é

áàé

äëû

í

êîì

èññ

/à

ëáàí

áóñ

îðîí ò

îîíû

/ Ì

ÕÅÃ

Õ

àðüÿ

à ä¿

¿ðãè

éí

ýð¿¿

ë ì

ýíäè

éí í

ýãäý

ë

Õýð

ýãæ

¿¿ëý

ã÷ à

ãåíòë

àãò

Òóõà

éí

ÀÀ

ÍÁ

Óëñ

ûí

ýìíýë

ýã/õ

óâèéí

ýìíýë

ýã/

Õºäº

ëìºðèéí õ

ýëòñ

¿¿ä

Õºäº

ëìºðèéí

ñòàí

äàðò

õÿíàë

ò ø

àëãà

ëòû

í ã

àçàð

Õºäº

ëìºð

íèéãì

èéí

õàëà

ìæ

èéí ã

àçàð

òÁàð

íñë

åãèéí

¯éëä

âýðèéí

îñë

ûí

íºõº

í

òºëá

ºðèéí

òºâä

“W

ork

cove

r N

SW”

áàé

ãóóë

ëàãà

ä

8Í

ºõº

í

òºëá

ºð

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

- Àæ

èë

îëã

îã÷

èéí

òºëº

õ ø

èì

òãýë

/äà

àòãó

óëàã

÷ààñ

/- À

ÀÍ

Á-à

àñ

/äàà

òãóó

ëñàí

ýñ

ýõèéã

¿ë

õàðãà

ëçàí

àæ

èë

îëã

îã÷

îîñ

/

Àæ

èë

îëã

îã÷

èéí ò

ºëº

õ õó

ðàà

ìæ

/äà

àòãó

óëàã

÷ààñ

/- À

æèë

îëã

îã÷

èéí

òºëº

õ õó

ðàà

ìæ

/äà

àòãó

óëàã

÷ààñ

/- Ç

Ã-û

í

õºðºíãº

/íýã

óä

ààãè

éí ò

ýòãý

ìæ

/

- Àæ

èë

îëã

îã÷

èéí

òºëº

õ õó

ðàà

ìæ

/äà

àòãó

óëàã

÷ààñ

/- Ç

Ã-û

í õ

ºðºíãº

Àæ

èë

îëã

îã÷

èéí

òºëº

õ õó

ðàà

ìæ

/äà

àòãó

óëàã

÷ààñ

/À

æèë

îëã

îã÷

èéí

òºëº

õ õó

ðàà

ìæ

/äà

àòãó

óëàã

÷ààñ

/

9Ä

ààòã

óóëñ

íàà

ð

àâàõ

òýò

ãýâý

ð,

òýòã

ýìæ

¿¿ä

- Òàõ

èð ä

óòóó

ãèéí ò

ýòãý

âýð

- Òýæ

ýýã÷

ýý

àëäñ

àíû

òý

òãýâ

ýð- Õ

ºäº

ëìºðèéí ÷

àäâà

ð ò

vð

àëäñ

àíû

òýò

ãýì

æ- Õ

ºäº

ëìºðèéí

÷àäâ

àð

íºõº

í

ñýðãý

ýõòý

é

õîëá

îãä

ñîí ò

ºëá

ºð

- Òýò

ãýâð

èéí

äààò

ãàëû

í

øèì

òãýë

- ̄

Î,

ÌØ

ª-º

ºñ

óðüä

÷èëà

í

ñýðãè

éëý

õ àð

ãà

õýì

æýý

íèé ç

àðäà

ë- Ä

àà

òã

óó

ëà

ã÷

èé

ã ñó

âèëà

õàä

íîãä

îõ

òóñë

àìæ

vé

ë÷èëã

ýýíèé

õóâü

ñàõ

çàðäà

ë çý

ðãè

éã

àâàõ

ýðõò

ýé

- Ýì

÷èëã

ýý

ñóâè

ëãàà

íû

òý

òãýì

æ- Ò

¿ð ç

óóðû

í º

äºëì

ºðèéí

÷àäâ

àð

àëäà

ëòû

í

òýòã

ýìæ

- Òàõ

èð ä

óòóó

ãèéí ò

ýòãý

ìæ

- Àð

ãýðò

íü

îëã

îõ

òýòã

ýìæ

, îðø

óóëã

ûí

çàðäà

ë

- Ýì

÷èëã

ýýíèé

òºëá

ºð

/íºõº

í î

ëãîâî

ð/

- Àæ

èëë

àõ

áîëî

ìæ

ã¿é

¿åèéí

öàë

èí

/ýäã

ýðýõ

ýýñ

øàë

òãàà

ëàí à

æèëã

¿é á

àéõ

õóãà

öàà

íä/

- Öàë

èí

áîëî

í

îñë

ûí

çýðãý

ýñ

õàì

ààðàí

îëã

îõ

íºõº

í

òºëá

ºð

/¯¿í

ä òý

æýý

ã÷ýý

àë

äñàí

û,

õºäº

ëìºðèéí

÷àäâ

àð

àëäñ

àíû

íºõº

í

òºëá

ºð,

îðø

óóëã

ûí ç

àðäà

ë/

- Ýì

÷èëã

ýý

ñóâè

ëãàà

íû

òý

òãýì

æ- Ò

¿ð ç

óóðû

í º

äºëì

ºðèéí

÷àäâ

àð à

ëäàë

òûí ò

ýòãý

ìæ

- Îñî

ë ãý

ìòý

ë,

ºâ÷

íèé

íºõº

í

îëã

îâî

ð

îëã

îõ

òýòã

ýâýð

- Òàõ

èð ä

óòóó

ãèéí ò

ýòãý

ìæ

- Àñð

àã÷è

éí ò

ýòãý

ìæ

- Àæ

èëä

àà

ýðãý

í

îðîõî

ä òó

ñëàõ

òýò

ãýì

æ- À

ð ã

ýðò

íü

îëã

îõ

òýòã

ýìæ

, îðø

óóëã

ûí ç

àðäà

ë

¯íäý

ñíèé ä

ààòã

àëû

í ö

îãö

áàé

äëàà

ð

îëî

í

òºðëè

éí

íºõº

í ò

ºëá

ºð à

âäàã

. - /

¯éëä

âýðëý

ëèéí

îñî

ë ãý

ìòë

èéí ò

ýòãý

ìæ

- Àæ

ëûí

áàé

ðàí

äà

õü

ãýì

òëèéí ò

ýòãý

ìæ

- Àñð

àí õ

àìãà

àëàõ

òýò

ãýì

æ- Ò

ýòãý

âýðèéí

íàñ

íû

òý

òãýì

æ ã

ýõ ì

ýò.../

- 7 õ

îíîã

á¿ð

èéí ì

ºíãº

í

òýòã

ýìæ

- Ýì

÷èëã

ýý,

¿éë÷

èëã

ýýíèé

çàðäà

ë- Ì

ýðãý

æëè

éí

íºõº

í

ñýðãý

ýõ ¿

éë÷

èëã

ýý- Ò

¿ðãý

í

òóñë

àìæ

èéí

¿éë÷

èëã

ýý- Ý

ìíýë

ãèéí ý

ì÷è

ëãýý

- Ýì

÷èëã

ýý

¿éë÷

èëã

ýý

àâàõ

äàà

çàðöóó

ëñàí

çà

ìû

í ç

àðäà

ë- Õ

ºäº

ëìºðèéí

÷àäâ

àð

àëäà

ëòû

í í

èéò

òºëá

ºð

- ªâä

ºëò

ø

àíàë

àëû

í

òºëá

ºð

Ìºí

äàðàà

õ òº

ëáºð¿¿

äèéã

àâàõ

áîëî

ìæ

òîé.

- Ìýð

ãýæ

ëýýð

ýý

äàõè

í

áîëî

âñðîõ,

ñó

ðãà

ëòàí

ä õà

ìðàã

äàõ

- Àæ

ëûí

òóñë

àìæ

, òº

íºã

òºõº

ºðºì

æººð

õàíãà

ãäàõ

- Àæ

èëä

àà ä

àäëà

ãàæ

èõ

10Í

ýõýì

æëý

ë ãà

ðãà

õ õó

ãàö

àà

Äàà

òãóó

ëàã÷

òà

õèð

äóòó

ó áîëñ

îí,

íàñ

áàð

ñíàà

ñ õî

éø

14 õ

îíîãè

éí,

õýðýâ

õ¿

íäý

òãýõ

ø

àëòã

ààíòà

é

áàé

ñàí á

îë

Ç ñà

ðû

í ä

îòî

ð

Àëá

àí

áàé

ãóóë

ëàãà

ä îñî

ë,

ºâ÷

èí

ãàðñí

ààñ

õîéø

30 õ

îíîãè

éí ä

îòî

ð,

àæèëò

àí 1

æèëè

éí ä

îòî

ð

Òîäî

ðõî

é

õóãà

öàà

çà

àäàã

ã¿é.

Àëá

àí á

àéãó

óëëà

ãàä

îñî

ë,

ºâ÷

èí

ãàðñí

ààñ

õîéø

30

õîíîãè

éí ä

îòî

ð

Àëá

àí

áàé

ãóóë

ëàãà

ä îñî

ë ãà

ðñí

ààñ

õîéø

60

õîíîãè

éí ä

îòî

ð

Àëá

àí

áàé

ãóóë

ëàãà

ä î

ñîë

ãàð

ñíàà

ñ 7

õîíîãè

éí

äîòî

ð

àæ

èë

îëã

îã÷

ì

ýäýã

äýõ

¸ñòî

é.

26


11Ãî

ìäî

ë á

àðàã

äóóë

àõ

õóãà

öàà

Íèéãì

èéí

äààò

ãàëû

í

áàé

ãóóë

ëàãà

òý

òãýâ

ýð

òîãò

îîõ

àñóó

äëû

ã ºðãº

äºë,

õî

ëáîãä

îõ

áàð

èì

ò áè÷ã

èéã

õ¿ëý

ýæ

àâñí

ààñ

õîéø

30 õî

íîãè

éí äî

òîð

øèéäâ

ýðëý

íý.

Õýð

ýãæ

¿¿ëý

ã÷

àãåí

òëàã

õî

ëáîãä

îõ

áàð

èì

ò áè÷ã

èéã

õ¿ëý

ýæ

àâñí

ààñ

60

õîíîãè

éí

äîòî

ð

øèéäâ

ýðëý

íý.

Ãýì

òëèéí

çýðãý

ýñ

áóþ

ó õ¿

íä

õºíãº

íººñ

øàë

òãàà

ëæ

30-9

0

õîíîãè

éí

äîòî

ð

øèéäâ

ýðëý

íý.

Õîëá

îãä

îõ

áàé

ãóóë

ëàãà

ì

ýäýã

äýë

õ¿ë

ýýí à

âñíàà

ñ 7

õî

íîãè

éí

äîòî

ð

øèéäâ

ýðëý

íý.

Õîëá

îãä

îõ

áàé

ãóóë

ëàãà

ì

ýäýã

äýë

õ¿ë

ýýí à

âñíàà

ñ 7

õî

íîãè

éí

äîòî

ð

øèéäâ

ýðëý

íý.

12Òý

òãýì

æè

éí

äýý

ä õý

ìæ

ýý

- Õºäº

ëìºðèéí

÷àäâ

àðàà

30,

ò¿¿í

ýýñ

äýýø

õóâ

èàð

àë

äàæ

òàõ

èð ä

óòóó

áîëñ

îí

áîë

ÇÃ-à

àñ

òîãò

îîñî

í

ÕÕ

ÄÕ

-èé

75

õóâè

àñ

áàã

àã¿é

áàé

íà.

- Õ

ºäº

ëìºðèéí

÷àäâ

àðàà

71

õóâè

àñ

äýýø

àë

äñàí

àæ

èëò

àíä

18

ñàðû

í

öàë

èíãè

éí

äóíäà

æòà

é

òýíöýõ

õýì

æýý

íèé í

ºõº

í

òºëá

ºðèéã

íýã

áà

ò¿¿í

ýýñ

äýýø

óäà

à îëã

îíî.

7

õîíîãè

éí

öàë

èíã

/óë

ñûí

äóíäà

æ/

300%

íýì

ýãä¿

¿ëæ

24

ñàðàà

ð

îëã

îíî.

- Ñ

¿¿ëè

éí

3

ñàðû

í

öàë

èíãè

éí ä

óíäà

æèéã

503

ºäð

ººð /

ãýì

òëèéí I

çýð

ýã/

áîäî

æ î

ëãîíî

- 3,4

20,0

00

èåí

èéã

ÇÃ-

ààñ

/íýã

óäà

àãèéí ì

ºíãº

í

òýòã

ýìæ

/

Òó

õàéí àæ

èë÷

íû

äó

íäà

æ

öàë

èíä

¿íäý

ñëýí

òî

îöîæ

îëã

îõä

îî

ñàëá

àð

áîëî

í

äààò

ãàëû

í

òºðëº

ºñ

øàë

òãàà

ëæ

ÿí

ç á¿ð

òî

ãòîîãä

äîã.

Ãýì

òëèéí

çýðýã

95-

100%

áîë

õºäº

ëìºðèéí

õºëñ

íèé 1

00%

-òàé

òýí

öýõ

õý

ìæ

ýýíèé

Ãîì

äîë,

ãý

ìòë

èéí

òºðºë,

õý

ëáýð

çý

ðãý

ýñ

øàë

òãàà

ëàí

ìºíãº

í

òýòã

ýìæ

îëã

îíî.

/ îéðîëö

îîãî

îð

67,5

00

ôóí

ò ñò

åðëè

íã

/

13Òý

òãýì

æè

éí

äî

îä

õýì

æýý

- Õºäº

ëìºðèéí

÷àäâ

àðàà

1Î

õ¿ð

òýë

õóâè

àð à

ëäñà

í

áîë

ÕÕ

ÄÕ

-èé 1

Î õ

óâü,

- Õºäº

ëìºðèéí

÷àäâ

àðàà

30

õóâü

õ¿

ðòý

ë àë

äñàí

àæ

èëò

àíä

5

ñàðû

í

öàë

èíãè

éí

äóíäà

æòà

é

òýíöýõ

õýì

æýý

íèé í

ºõº

í

òºëá

ºðèéã

íýã

áà

ò¿¿í

ýýñ

äýýø

óäà

à

7

õîíîãè

éí

äóíäà

æ

öàë

èíãè

éí 6

0%

-èéã

- Ñ¿¿

ëèéí

3

ñàðû

í

öàë

èíãè

éí ä

óíäà

æèéã

53

ºäð

ººð

/ãýì

òëèéí

XIV

çý

ðýã

/ áîäî

æ î

ëãîíî

- 80,0

00

èåí

èéã

ÇÃ-à

àñ

/íýã

óä

ààãè

éí

ìºíãº

í

òýòã

ýìæ

/

Òóõà

éí

àæèë÷

íû

äó

íäà

æ

öàë

èíä

¿íäý

ñëýí

òî

îöîæ

îëã

îõä

îî

ñàëá

àð

áîëî

í

äààò

ãàëû

í

òºðºëº

ºñ

øàë

òãàà

ëæ

ÿí

ç á¿ð

òî

ãòîîãä

äîã.

Ãýì

òëèéí

çýðýã

14-

24%

áîë

õºäº

ëìºðèéí

õºëñ

íèé

20%

-òàé

òý

íöýõ

õý

ìæ

ýýíèé

Ãîì

äîë,

ãý

ìòë

èéí

òºðºë,

õý

ëáýð

çý

ðãý

ýñ

øàë

òãàà

ëàí

ìºíãº

í

òýòã

ýìæ

îëã

îíî.

/îéðîëö

îîãî

îð

22,2

00

ôóí

ò ñò

åðëè

íã/

14À

ìü

íàñ

àà

àëäñ

àí

òîõè

îëä

îëä

Òýæ

ýýã÷

ýý

àëäñ

àíû

òý

òãýâ

ðèéã

íàñ

áàð

ñàí

äààò

ãóóë

àã÷è

éí à

â÷ á

àéñà

í

õºäº

ëìºðèéí

õºëñ

, ò¿

¿íòý

é à

äèëò

ãàõ

îðëî

ãîîñ

õóâü

õýì

æýý

ãýýð

òîãò

îîíî.

/ò¿¿

íèé à

ñðàì

æèä

áàé

ñàí

ãýð á¿ë

èéí õº

äºëì

ºðèéí

÷àäâ

àðã¿

é

ãèø

¿¿äè

éí

òîîíîîñ

õàì

ààðàí

/

Îðø

óóëã

ûí

çàðäà

ë,

íàñ

áàð

ñíû

òýò

ãýì

æèéã

óëñû

í

äóíäà

æ

öàë

èí,

ò¿¿í

òýé

àäèëò

ãàõ

îðëî

ãîîñ

õóâü

õý

ìæ

ýýãý

ýð ò

îãò

îíî.

Íºõº

í

îëã

îâð

ûí

õýì

æýý

ã òó

õàéí

àæèëò

íû

íýã

ºäð

èéí

öàë

èíòà

é

òýíöýõ

õý

ìæ

ýýíèé

ìºíãè

éã

òîõè

ðîõ

àíãè

ëàëû

í

ºäð

¿¿äý

ýð á

îäî

æ î

ëãîäî

ã.

/ò¿¿

íèé à

ñðàì

æèä

áàé

ñàí

ãýð á¿ë

èéí õº

äºëì

ºðèéí

÷àäâ

àðã¿

é

ãèø

¿¿äè

éí

òîîíîîñ

õàì

ààðàí

/. Ç

Ã-àà

ñ 3,0

00,0

00 è

åíèéã

îëã

îäî

ã.

/íýã

óäà

àãèéí/

¯éëä

âýðëý

ëèéí

îñë

îîð

àìü

íàñ

àà

àëäñ

àí

òîõè

îëä

îëä

àð

ãý

ðò

íü

íºõº

í î

ëãîâî

ðû

í õ

ýìæ

ýýã

òóõà

éí

àæèë÷

íû

íýã

ºäð

èéí

àæëû

í

õºëñ

èéã

1300

ºäð

ººð

äóíäà

æëà

í

òîîöîæ

òî

ãòîîäî

ã.

Ýíý

íºõº

í

îëã

îâð

îîñ

ãàäí

à áàñ

120

ºäð

èéí

öàë

èíã

îðø

óóëã

ûí

çàðäà

ëä

çîðèóë

æ î

ëãîíî.

27


Ìîíãîë Óëñàä “Õºäºëìºðèéí òóõàé”, Íèéãìèéí äààòãàëûí áàãö õóóëü òýð òóñìàà “Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé òýòãýâýð òýòãýìæ òºëáºðèéí òóõàé” çýðýã õóóëèàð ¯Î, ÌØª-èé òýòãýâýð òýòãýìæ /íºõºí òºëáºð/-òýé õîëáîãäîõ õàðèëöààã çîõèöóóëäàãûã áèä äýýð äóðüäñàí áèëýý.

¯ÎÌØª-íèé äààòãàëûí ñàíãààñ òàõèð äóòóóãèéí òýòãýâýð àâàã÷äûí òàëààð ÍÄÅÃ-ûí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ ¿çýõýä: 2012 îíû áàéäëààð ¯ÎÌØª-íèé äààòãàëûí ñàíãààñ òàõèð äóòóóãèéí òýòãýâýð àâ÷ áóé íèéò 5438 èðãýäèéí 1346 íü áóþó 24.7 õóâü íü ¿éëäâýðëýëèéí îñëîîð òýòãýâýð àâ÷ áàéãàà áîë, 4093 íü áóþó 75.3 õóâü íü ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé óëìààñ òàõèð äóòóóãèéí òýòãýâýð àâ÷ áàéíà.

Õ¿ñíýãò 4. ¯ÎÌØª-íèé äààòãàëûí ñàíãààñ òàõèð äóòóóãèéí òýòãýâýð àâàã÷èä

ä/ä ÎíÍèéò òàõèð

äóòóóãèéí òýòãýâýð àâ÷ áóé õ¿íèé òîî

¯Î-îîð òýòãýâýð àâ÷ áóé õ¿í

ÌØª-íººð òýòãýâýð àâ÷ áóé õ¿í

Òîî Õóâü Òîî Õóâü

1 1995 îíîîñ ºìíº 1060 426 31.6 634 15.5

2 1995-2004 2676 426 31.6 2250 55.0

3 2005-2009 1431 340 25.2 1091 26.7

4 2010-2012 271 154 11.4 117 2.8

Íèéò ä¿í 5438 1346 100 4092 100

Òóñ ñàíãààñ òýòãýâýð àâ÷ áóé íèéò õ¿ì¿¿ñèéí 19.5 õóâü íü 1995 îíîîñ ºìíº, 49.2 õóâü íü 1995-2004 îíä, 26.3 õóâü íü 2005-2009 îíä, 5 õóâü íü 2010-2012 îíä òóñ òóñ òýòãýâýð òýòãýìæ òîãòîîëãîñîí áàéíà. Íèéò òýòãýâýð àâàã÷äûí 75,5 õóâü áóþó 4107 íü 1995-2009 îíä òýòãýâýð òîãòîîëãîñîí áàéíà. 1995-2009 îíä æèëä äóíäæààð 274 èðãýí øèíýýð òýòãýâýð òîãòîîëãîæ áàéæýý.

2010-2012 îíä 271 èðãýí òàõèð äóòóóãèéí òýòãýâýð òîãòîîëãîñîí íü íèéò òýòãýâýð àâàã÷äûí 5 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. 2010-2012 îíä æèëä äóíäæààð 90 îð÷èì èðãýí øèíýýð òýòãýâýð òîãòîîëãîñîí íü 1995-2009 îíä òîãòîîëãîæ áàéñàí òýòãýâýð àâàã÷äûí äóíäæààñ 3 äàõèí áàãàñ÷ýý. Òóñ ñàíãààñ òàõèð äóòóóãèéí òýòãýâýð àâàã÷äûã õ¿éñèéí õóâüä àâ÷ ¿çâýë: 5438 òýòãýâýð àâàã÷èéí 3994 áóþó 73.4 õóâü íü ýðýãòýé, 1444 áóþó 26.6 õóâü íü ýìýãòýé áàéíà. 2005-2012 îíóóäàä ¯Î-îîð òýòãýâýð àâ÷ áóé íèéò 494 õ¿í áàéñàí áîë òóñ îíóóäàä íèéò 2791 õ¿í õ¿íä áîëîí õºíãºí õýëáýðèéí ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòñíèéã äýýð äóðüäñàí áèëýý. Ýíý ¿ç¿¿ëýëòýýñ õàðàõàä îñîëä îðñîí ãýæ á¿ðòãýãäñýí õ¿íèé òîîíîîñ ¿éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ òýòãýâýð /íºõºí òºëáºð/ àâ÷ áóé õ¿ì¿¿ñ 5,6

28


äàõèí áàãà áàéíà. ¯¿íä ìýðãýæëèéí áóñ àæèëòíóóä òîãòâîð ñóóðüøèëòàé àæèëëàäàãã¿é, õóóëü ýðõ ç¿éí õ¿ðýýí äýõ áàðèìò áè÷ãèéí á¿ðä¿¿ëýëò õàíãàëòã¿é, òýòãýâýð àâàõ òîãòîëöîîíû øàò äàìæëàãààñ àæèëòàí øàíòðàõ, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæ õàíãàëòã¿é ãýõ ìýò ñóäëàãäñàí áîëîí ñóäëàãäààã¿é îëîí õ¿÷èí ç¿éë íºëººëæ áàéíà.

Çóðàã 14. Àæèë÷äûí ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí íºõºí òºëáºð øèíýýð àâàã÷äûí òîî, îíîîð /ßïîí/ (Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

1989

76

5.3

28

74

5.6

58

71

4.2

38

64

8.0

81

62

4.8

61

61

3.0

03

60

7.1

25

60

0.0

06

57

6.6

64

55

5.4

52

55

4.5

64

54

9.9

63

52

9.1

39

54

2.6

06

55

1.0

89

55

1.6

63

55

1.1

18

55

2.3

31

54

3.1

28

48

0.0

35

64

5.1

57

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996

Àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

ßïîí Óëñûí õóâüä æèë òóòàì øèíýýð ¯Î-ûí íºõºí òºëáºð àâàã÷äûí òîîã ãàðãàñàíûã õàðâàë æèë èðýõ òóñàì ýíý òîî áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà. ¯¿íèéã ººðèéí óëñòàé õàðüöóóëáàë ìàíàé óëñûí õóâüä 2005-2009 îíóóäàä íèéò 340 õ¿í áºãººä æèëä äóíäæààð 68 õ¿í ¯Î-îîð òýòãýâýð àâ÷ áàéãàà áîë ßïîíä òóñ îíóóäàä íèéò 2,678,275 õ¿í ¯Î-ûí íºõºí òºëáºð àâñàí áàéíà. Íºõºí òºëáºð àâàã÷äûã õºäºëìºð ýðõýëæ áóé õ¿íèé òîîíä õàðüöóóëáàë ßïîíä 0,9 õóâü, Ìîíãîëä 0,007 õóâü áàéíà. Ýíý íü ßïîí Óëñûí õóâüä íºõºí òºëáºð àâàã÷äûí òîîãîîð Ìîíãîëîîñ õýä äàõèí èõ áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Ãýâ÷ ýíý òîî áîë òèéì ÷ áàòòàé ýõ ñóðâàëæ áîëæ ÷àäàõã¿é þì. Ó÷èð íü Ìîíãîë Óëñûí õóâüä æèëä ¯Î-ûí òýòãýâýð àâàã÷äûí òîîã äóíäàæëàí ãàðãàñàí. Ìºí ò¿¿í÷ëýí ßïîí Óëñûí õóâüä íºõºí òºëáºðèéí òîãòîëöîî õàðüöàíãóé áîëîâñðîíãóé, èðãýäèéí õàíäëàãà, ìýäëýã çºâ áàéæ áîëîõ þì.

2012 îíû áàéäëààð ¯ÎÌØª-íèé äààòãàëûí ñàíãààñ òýæýýã÷ýý àëäñàíû òýòãýâýð àâàã÷äûí òàëààð ÍÄÅÃ-ûí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ õàðâàë: ¯ÎÌØª-íèé äààòãàëûí ñàíãààñ òýæýýã÷ýý àëäñàíû òýòãýâýð àâ÷ áóé 686 òýòãýâýð àâàã÷èéí 385 íü áóþó 56.1 õóâü íü ¿éëäâýðëýëèéí îñëîîð, 301 íü áóþó 43.9 õóâü íü ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé óëìààñ íàñ áàðñàí äààòãóóëàã÷èä áàéíà. Òóñ ñàíãààñ òýòãýâýð àâ÷ áóé íèéò õ¿ì¿¿ñèéí 13.0

29


õóâü /89/ íü 1995 îíîîñ ºìíº, 27.4 õóâü /188/ íü 1995-2004 îíä, 33.1 õóâü /227/ íü 2005-2009 îíä, 26.5 õóâü /182/ íü 2010-2012 îíä òóñ òóñ òîãòîîãäñîí áàéíà. Íèéò òýæýýã÷ýý àëäñàíû òýòãýâðèéí 60.5 õóâü áóþó 415 íü 1995-2009 îíä òýòãýâýð òîãòîîëãîñîí áºãººä ¿¿íèé 56.1 õóâü áóþó 233 íü ¯éëäâýðëýëèéí îñëîîð àìü íàñàà àëäñàí äààòãóóëàã÷èéí àð ãýðò òîãòîîí îëãîñîí òýòãýâýð áàéíà. Òóñ îíóóäàä ¿éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ àìü íàñààà àëäñàí õ¿íèé òîî 974 áàéñíûã ºìíºõ á¿ëýãò äóðüäñàí. ¯¿íýýñ õàðàõàä îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé á¿ðòãýãäñýí òîîíîîñ òýòãýâýð àâ÷ áàéãàà õ¿íèé òîî 4,18 äàõèí áàãà áàéíà. ¯¿íèé øàëòãààí íü ìýðãýæëèéí áóñ àæèëòíóóä òîãòâîð ñóóðüøèëòàé àæèëëàäàãã¿é, õóóëü ýðõ ç¿éí õ¿ðýýí äýõ áàðèìò áè÷ãèéí á¿ðä¿¿ëýëò õàíãàëòã¿é, òýòãýâýð àâàõ òîãòîëöîîíû øàò äàìæëàãààñ àæèëòíû àð ãýðèéí ãèø¿¿ä øàíòðàõ, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæ õàíãàëòã¿é ãýõ ìýò ñóäëàãäñàí áîëîí ñóäëàãäààã¿é îëîí õ¿÷èí ç¿éë áàéæ áîëîõ þì.

Õàðèí 1995-2009 îíä æèëä äóíäæààð 15 èðãýí ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí óëìààñ íàñ áàðæ àð ãýðò íü òýæýýã÷ýý àëäñàíû òýòãýâýð òîãòîîãäîæ áàéñàí áîë 2010-2012 îíä æèëä äóíäæààð 31 èðãýí íàñ áàðæ òýæýýã÷ýý àëäñàíû òýòãýâýð òîãòîîëãîñîí áàéíà.

Òóñ ñàíãààñ íèéò òýæýýã÷ýý àëäñàíû òýòãýâýð àâàã÷äûã õ¿éñèéí õóâüä àâ÷ ¿çâýë: 686 òýòãýâýð àâàã÷èéí 114 áóþó 31.7 õóâü íü ýðýãòýé, 571 áóþó 83.3 õóâü íü ýìýãòýé áàéíà.

30


Ä¯ÃÍÝËÒ

Ìîíãîë Óëñûí õóâüä Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí òàëààð õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èí á¿ðäñýí ãýæ ä¿ãíýæ áîëîõ õýäèé ÷ “Í¿¿ðñíèé ñàëáàðûí ÕÀÁÝÀ-í òºëºâ áàéäëûí ñóäàëãàà”-ààð ÕÀÁÝÀ-í ä¿ðýì, æóðàì áàòëàãäñàí öàãààñàà õîéø ñàéæðóóëàëò õèéãäýýã¿é, îð÷èí ¿åèéí òåõíèê, òåõíîëîãèéí îíöëîã, õ¿÷èí ÷àäàëä íèéöýõã¿é, õîöðîãäñîí, ÕÀÁÝÀ-í 130 ãàðóé íèéòëýã ñòàíäàðò áàéãàà áîëîâ÷ 97 õóâüä ñòàíäàðòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, òåõíèê õýðýãñýëòýé õàðüöàõ, îñëîîñ ñýðãèéëýõ õàíäëàãûã ººð÷ëºõ, ÕÀÁÝÀ-í àæëûí óÿëäàà õîëáîî, õàìòûí àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéãàà ä¿ãíýëò ãàðñàí áàéäàã. “Õàìòûí ãýðýý, õàìòûí õýëýëöýýðèéí òºëºâ áàéäàë, õýðýãæèëòèéí ñóäàëãàà”-íä Ñ¿¿ëèéí 2 æèëèéí õóãàöààíä ÕÕ, ÌØª, ¯éëäâýðëýëèéí îñîë ãàð÷ áàéñàí ýñýõèéã àæèë îëãîã÷îîñ òîäðóóëàõàä ÀÀÍÁ-ûí àæèëëàã÷äûí òîîíû á¿ëýã áóþó ÀÀÍÁ-ûí ¿éë àæèëëàãàà ºðãºæèí òýëæ, òîìðîõ òóñàì òîõèîëäëûí òîîíû õóâü èõýñ÷ áàéñàí áàéíà.

¯éëäâýðëýëèéí îñëûã ñóäëàí á¿ðòãýõ àñóóäëûã ÕÀÁÝÀ-í òóõàé õóóëü, ̄ Î, ÌØª, ÕÕ-ûã ñóäëàí á¿ðòãýõ ä¿ðìýýð çîõèöóóëäàã ÷ ìàíàé îðíû õóâüä áóñàä îðíóóäòàé õàðüöóóëàõàä ñóäàëæ, á¿ðòãýõ, ìýäýýëýõ àñóóäàë ó÷èð äóòàãäàëòàé áàéñààð áàéíà. Áèä Ìîíãîë Óëñàä ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí á¿ðòãýãäñýí òîõèîëäëûí òîî, îñîëä îðñîí õ¿íèé òîî, ¯Î-ûí íºõºí òºëáºðèéí àñóóäëûã áóñàä îðíóóäòàé õàðüöóóëàí ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãºõèéã õè÷ýýñýí. ¯Î-ûí òîîí ìýäýýëýë íü òºäèéëºí õàíãàëòòàé áóñ þì. ¯éëäâýðëýëèéí îñëûí òîîã ìàø îëîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð õàðóóëàõûã çîðüñîí áà òîõèîëäëûí òîî öàã õóãàöààíû õóâüä áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà õýäèé ÷ ¿éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿íèé òîî òºäèéëºí áóóðàõã¿é áàéíà. ÝÇ¯À-û ñàëáàðóóäààð àâ÷ ¿çâýë ÕÀÀ-í ñàëáàðò òîõèîëäîõ ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîî õàðüöàíãóé áàãà, óóë óóðõàé, áàðèëãûí ñàëáàðûí õóâüä ¯Î-ûí òîî ñ¿¿ëèéí äîëîîí æèëèéí áàéäëààð ÿìàãò ºíäºð áàéíà. Õàðèí ßïîí Óëñûí ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí òîîã õàðâàë /2010 îí/ áîëîâñðóóëàõ àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð, áàðèëãûí ñàëáàðò ¿éëäâýðëýëèéí îñîë èõ òîõèîëäîæ áàéñàí áîë ìàíàé óëñûí õóâüä óóë óóðõàé, áàðèëãûí ñàëáàðò èë¿¿ òîõèîëäîæ áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿ì¿¿ñèéí òîîã õàðüöóóëáàë Ìîíãîë Óëñ íèéò àìü íàñàà àëäñàí õ¿ì¿¿ñèéí òîîãîîð ìàø áàãà õàðàãäàæ áàéãàà õýäèé ÷ õºäºëìºð ýðõýëæ áóé õ¿ì¿¿ñò ýçëýõ õóâèàð àâ÷ ¿çâýë ßïîí Óëñààñ áàãà çýðýã ºíäºð áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéí îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿ì¿¿ñèéí òîîã ñàëáàðààð õàðàõàä ìºí ë áàðèëãà, óóë óóðõàéí ñàëáàð äàâàìãàéëæ áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéí îñëûí øàëòãààíûã ñ¿¿ëèéí àðâàí

31


æèëèéí áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë 2004, 2006, 2008-2010 îíóóäàä îñëûí ãîë øàëòãààí óíàëò, íóðàëò áàéñàí áîë çàðèì îíóóäàä áóñàä øàëòãààíóóä ºíäºð õóâèéã ýçýëæ áàéíà. Ìºí àþóëã¿é àæèëëàõ àðãà áàðèëä õàíãàëòã¿é ñóðàëöñíààñ îñîë ãàðàõ ¿íäñýí øàëòãààí áîëæ áàéíà. ¯Î-ä îðñîí õ¿ì¿¿ñèéã àæëûí òóðøëàãààð àâ÷ ¿çýõýä 2004, 2005 îíä 5 õ¿ðòýë æèë àæèëëàñàí õ¿ì¿¿ñ îñîëä áàãà ºðòºæ áàéñàí áîë 2006 îíîîñ õîéø èõñýõ õàíäëàãàòàé áàéíà. Ìºí íèéò ¯Î-ä ºðòºãñäèéã íàñíû á¿ëãýýð àâ÷ ¿çýõýä 18-35 íàñíû àæèëëàã÷èä îñîëä îðîõ íü 2005 îíîîñ õîéø íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé áàéíà. 18 íàñ õ¿ðòýëõ íàñíû àæèëëàã÷èä ¯Î-ä õàðüöàíãóé áàãà ºðòñºí áàéãàà íü òóõàéí íàñíû àæèëëàã÷èä íèéò õºäºëìºð ýðõëýã÷äèéí äîòîð áàãà õóâèéã ýçýëæ áàéãààòàé õîëáîîòîé.

Ìàíàé óëñûí õóâüä “Õºäºëìºðèéí òóõàé”, “Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ ¿éëäâýðëýëèéí îñîë, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé òýòãýâýð òýòãýìæ òºëáºðèéí òóõàé” çýðýã õóóëèóä áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ ä¿ðýì, æóðàì, çààâðààð ¯Î-ûí íºõºí òºëáºð, ò¿¿íòýé õîëáîãäîõ á¿õèé ë õàðèëöààã çîõèöóóëäàã.

Ìîíãîë Óëñûí ¯Î-ûí íºõºí òºëáºðèéí òàëààð áóñàä îðíóóäòàé õàðüöóóëàõàä ßïîí, Õÿòàä óëñóóäòàé òîãòîëöîîíû çàðèì ¿ç¿¿ëýëòýýð îéðîëöîî õýäèé ÷ íºõºí òºëáºðèéí õýìæýý, áîäîõ àðãà÷ëàë çýðãýýð ÿëãààòàé òàëóóä áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéí îñëûí äààòãàëûí òîãòîëöîîíû çîõèîí áàéãóóëàëòûí õóâüä ìàíàé óëñ ñàëàíãèä, áîäëîãûí õóâüä íýãäìýë áóñ /òóñ òóñäàà ÷èãëýëèéí ÿàìäàä/áàéãàà áîë áóñàä îðíóóäûí õóâüä íýãäìýë, íýã ãàçàðò òºâëºð¿¿ëñýí áàéíà. Ìºí òýòãýìæèéí òºðºë õýëáýðýýð îéðîëöîî òàëóóä áàéãàà ÷ áóñàä îðíóóäààñ Ñîëîíãîñ, Àâñòðàëè, Àíãëè çýðýã îðíóóäàä àñðàí õàìãààëàõ/àñðàã÷èéí/, ìýðãýæëèéí íºõºí ñýðãýýõ ¿éë÷èëãýý,ò¿ðãýí òóñëàìæèéí ¿éë÷èëãýý, ìýðãýæëýýðýý äàõèí áîëîâñðîõ, ñóðãàëòàíä õàìðàãäàõ, àæëûí òóñëàìæ, òîíîã òºõººðºìæººð õàíãàãäàõ çýðýã íºõºí òºëáºð¿¿äèéã äààòãàëûí áàéãóóëëàãààñàà àâ÷ áîëäîã áàéíà. ¯Î-ûí íºõºí òºëáºðèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí õóâüä Ìîíãîë óëñ íü àæèë îëãîã÷èéí òºëºõ øèìòãýë áóþó õóðààìæ /äààòãóóëàã÷/, ÀÀÍÁ-ààñ /äààòãóóëñàí ýñýõèéã ¿ë õàìààðàí õºäºëìºðèéí õóóëèéí 97-ð ç¿éë/ á¿ðäýæ áàéíà. Õàðèí Õÿòàä, Àíãëè, Àâñòðàëè óëñóóäûí õóâüä çºâõºí àæèë îëãîã÷èéí òºëºõ õóðààìæ /äààòãóóëàã÷/-ààñ á¿ðääýã áîë ßïîí, Ñîëîíãîñ óëñûí õóâüä àæèë îëãîã÷èéí òºëºõ õóðààìæ /äààòãóóëàã÷/-ààñ ãàäíà äààòãóóëñàí ýñýõýýñ ¿ë õàìààðàí çàñãèéí ãàçðààñ íýã óäààãèéí òýòãýìæ ºãäºã áàéíà. ¯Î-ûí íºõºí òºëáºðèéã íýõýìæëýõ, ãîìäîë áàðàãäóóëàõ õóãàöàà óëñ îðîí á¿ðò õàðèëöàí àäèëã¿é ººð ººð áàéíà.

32


ÍÄÅÃ-ûí òîîí ìýäýýëëýýñ õàðàõàä ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí óëìààñ õîõèð÷ òàõèð äóòóóãèéí òýòãýìæ áîëîí òýæýýã÷ýý àëäñàíû òýòãýìæ àâ÷ áàéãàà õ¿íèé òîî òóõàéí îíóóäàä ¿éëäâýðëýëèéí îñîëä ºðòñºí áîëîí îñëîîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí õ¿ì¿¿ñèéí òîîíîîñ õýä äàõèí áàãà áàéíà. ¯¿íä ìýðãýæëèéí áóñ àæèëòíóóä òîãòâîð ñóóðüøèëòàé àæèëëàäàãã¿é, õóóëü ýðõ ç¿éí õ¿ðýýí äýõ áàðèìò áè÷ãèéí á¿ðä¿¿ëýëò õàíãàëòã¿é, òýòãýâýð àâàõ òîãòîëöîîíû øàò äàìæëàãààñ àæèëòàí øàíòðàõ, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæ õàíãàëòã¿é ãýõ ìýò ñóäëàãäñàí áîëîí ñóäëàãäààã¿é îëîí õ¿÷èí ç¿éë íºëººëæ áàéíà.

33


ÑÀÍÀË, ÇªÂËªÌÆ

1. ¯éëäâýðëýëèéí îñëûí íºõºí òºëáºðèéí õýìæýýã òîãòîîõ àðãà÷ëàë, ¿íäýñëýë, ãýìòëèéí çýðýã áîëãîí àíãèëàõ òîãòîëöîîã áóñàä îðíû òóðøëàãààñ ñóäëàí :

Ãýìòëèéí çýðýã òîãòîîõ: ßïîí, Àíãëè, Àâñòðàëè óëñóóäûí ¯Î-îîñ ¿¿äñýí áýðòýë, ãýìòëèéã ãýìòëèéí çýðýã áîëãîí àíãèëàõ òîãòîëöîîã ñóäëàí Ìîíãîëûí õºðñºíä áóóëãàõ, íýâòð¿¿ëýõ. /Òóõàéëáàë: ßïîí Óëñàä ãýìòëèéí 14 çýðýã áîëãîí àíãèëäàã áºãººä ò¿¿íä òîõèðîõ ºäðèéã òóõàéí àæèëòíû öàëèíãèéí äóíäàæààð áîäîæ îëãîäîã./

Íºõºí òºëáºðèéí õýìæýýã òîãòîîõ: Ãýìòëèéí çýðýã òîãòîîæ, óëñûí õýìæýýí äýõ ñàëáàðûí äóíäàæ öàëèíä ¿íäýñëýí ÿëãàâàðòàé òîãòîîõ /Õÿòàä/

2. ¯éëäâýðëýëèéí îñëûí òàëààðõ ìýäýýëëèéí òîãòîëöîîã íýãäñýí ñàí á¿ðä¿¿ëæ òºâëºð¿¿ëýõ:

Îñîëä ºðòñºí áîëîí òýòãýâýð òýòãýìæ àâñàí õ¿ì¿¿ñèéí äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéí ñàí ¿¿ñãýæ íýãäñýí òºâä áàéðøóóëàõ

Ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñàíã á¿ðä¿¿ëýõýä õÿíàëò òàâèõ

Îñëûí òàëààð ìýäýýëýõ áàéäëûã ¿íýëæ ä¿ãíýí, óðàìøóóëàõ òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ, ÀÀÍÁ-ûí ìýäýýëýõ áàéäàëä õ¿ëýýõ õàðèóöëàãûã íýìýãä¿¿ëýõ

3. Äààòãàëûí òîãòîëöîîã:

Òýòãýâýð òýòãýìæèéí òºðºë õýëáýðèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ /Ñîëîíãîñ, Àâñòðàëè, Àíãëè óëñóóäûí òóðøëàãûã ñóäëàí íºõºí òºëáºðèéí óÿí õàòàí áàéäëûã íóòàãøóóëàõ/

¯Î-îîñ áîëæ àìü íàñàà àëäñàí òîõèîëäîëä îëãîõ íºõºí òºëáºð /òýæýýã÷ýý àëäñàíû òýòãýìæ/-èéí äîòîîä çîõèîí áàéãóóëàëòûã íàðèéâ÷ëàí ñàéæðóóëàõ- ßïîí óëñûí òýæýýã÷ýý àëäñàí òîõèîëäîëä àð ãýðò îëãîõ íºõºí òºëáºðèéí íàðèéâ÷èëñàí òîãòîëöîîã ñóäëàõ

Íýõýìæëýë ãàðãàõ, ãîìäîë áàðàãäóóëàõ õóãàöààã àëü áîëîõ õ¿íäýý ÷èãëýñýí óÿí õàòàí áîëãîõ çýðýã çàìààð ñàéæðóóëàõ, òóðøëàãûã ñóäëàí íýâòð¿¿ëýõ

34


ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÀÒÅÐÈÀË

1. “Õºäºëìºðèéí òóõàé õóóëü” ÓÁ õîò 1999.05.142. “Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí òóõàé õóóëü”

2008.05.223. “Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ îëãîõ ¿éëäâýðëýëèéí îñîë,

ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí ºâ÷íèé òýòãýâýð, òýòãýìæ, òºëáºðèéí òóõàé” ÓÁ õîò 1994.06.07

4. “Íèéãìèéí äààòãàëûí ñàíãààñ îëãîõ òýòãýâýð, òýòãýìæèéí òóõàé” ÓÁ õîò 1994.06.07

5. “Íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëü” ÓÁ õîò 1994.05.316. “Õºäºëìºðèéí àþóëã¿é áàéäàë, ýð¿¿ë àõóé” Õºäºëìºðèéí ÿàì,

ØÓÒÈÑ, Ìîíãîëûí ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàí /2012/7. “Õºäºëìºðèéí ñàëáàðò ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã íýðøèë, îéëãîëò

òîäîðõîéëîëò” /2014/8. “¯éëäâýðëýëèéí îñëûí äààòãàëûí íºõºí òºëáºðèéí òóõàé

õóóëü” Ñîëîíãîñ óëñ 9. “Occupational accident insurance for all workers:

the new challenges for china”10. “Australian workers’ compensation”

A Report for the Mobbs’ Travelling Fellowship11. “Industrial Injuries Disablement Benefits: technical guidance”

Öàõèì ýõ ñóðâàëæ

¾ ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîî, www.1212.mn, www.nso.mn ¾ Ýðõ ç¿éí ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñèñòåì, www.legalinfo.mn ¾ www.inspection.gov.mn ¾ www.ndaatgal.mn ¾ www.fom.ac.uk/wp-content/uploads/mobrepsi.doc ¾ www.ilo.org ¾ www.en.wikipedia.org ¾ www.hazards.org ¾ www4.hrsdc.gc.ca ¾ www.bls.gov ¾ www.ncbi.nlm.nih.gov ¾ www.jisha.or.jp ¾ www.stat.go.jp ¾ www.korealaw.com ¾ www.gov.uk

35


Õàâñðàëò 1. ÝÇ¯À Ñàëáàðóóäûí ¿éëäâýðëýëèéí îñëûí øàëòãààí(Õýìæèõ íýãæ: Òîî)

Ñàëáàð Îí

Îñëûí øàëòãààí

Óí

àëò

íóð

àëò

Òýýâ

ðè

éí

õýð

ýãñë

èé

í

ýâäð

ýë ã

ýìòý

ë

ªð

ãºõ

ìåõ

àíè

çìè

éí

ýâ

äðýë

ãýì

òýë

Òîí

îã

òºõº

ºð

ºì

æè

éí

ýâ

äðýë

ãýì

òýë

Òåõí

îëî

ãèé

í ï

ðî

öåñ

ñ çº

ð÷ñ

ºí

Àþ

óëã¿

é à

æè

ëëàõ

àð

ãà

áàð

èëä

õàí

ãàëò

ã¿é

ñó

ðàë

öñà

í

Àæ

ëûí

õóâ

öàñ

Áóñ

àä

Ýð÷èì õ¿÷

2008 4 2 0 2 5 4 2 11

2009 3 3 2 0 2 3 3 1

2010 6 3 0 2 1 6 2 2

2011 5 0 0 3 6 1 3 7

2012 1 1 1 1 5 2 0 3

2013 4 0 4 2 1 2 1 8

Óóë óóðõàé

2008 32 12 10 12 13 33 2 9

2009 24 6 4 5 14 17 2 9

2010 20 11 1 10 17 23 0 12

2011 20 9 3 4 5 21 2 16

2012 14 13 4 4 8 31 0 17

2013 13 3 1 4 3 12 1 23

Õºäºº àæ àõóé

2008 0 0 0 0 0 1 0 1

2009 0 0 0 0 0 1 0 1

2010 0 1 0 0 1 2 0 0

2011 0 0 0 0 0 0 0 3

2012 0 0 0 0 1 0 0 0

2013 4 0 0 2 3 1 0 2

Áàðèëãà

2008 58 3 12 12 19 29 8 8

2009 28 7 2 2 4 6 1 5

2010 23 2 3 0 4 9 4 7

2011 36 2 1 4 7 7 9 6

2012 37 8 2 5 9 3 8

2013 20 2 3 1 2 3 1 7

Õºíãºí õ¿íñ

2008 12 0 2 5 15 5 4 21

2009 4 1 0 6 3 6 2 10

2010 9 0 0 10 2 7 1 2

2011 5 3 0 2 5 6 4 4

2012 5 1 1 2 4 7 1 5

2013 4 4 0 2 2 11 0 9

Çàì òýýâýð õîëáîî

2008 17 8 6 2 5 6 0 13

2009 6 29 2 0 0 6 0 11

2010 7 2 1 2 3 9 0 9

2011 3 13 0 0 1 8 0 25

2012 4 4 1 0 1 3 0 24

2013 8 17 1 4 0 1 0 16


2008 15 4 1 5 1 18 0 3

2009 4 0 0 1 2 0 0 5

2010 7 2 0 0 1 0 0 5

2011 2 4 0 1 0 4 0 5

2012 6 1 0 1 2 0 0 8

2013 7 4 0 1 0 1 0 6

36


Áîëîâñðîë

2008 12 5 0 0 0 4 0 16

2009 14 2 0 0 0 3 0 26

2010 8 1 0 1 1 2 0 9

2011 8 10 0 0 0 3 1 16

2012 6 1 0 1 1 0 0 21

2013 6 7 0 2 0 0 1 31

Ýð¿¿ë ìýíä

2008 6 7 1 2 1 3 0 12

2009 9 4 0 1 0 0 0 11

2010 13 7 0 2 0 6 0 16

2011 7 5 0 1 0 4 0 11

2012 8 3 0 0 0 5 0 22

2013 2 7 1 1 0 0 0 21

Áóñàä

2008 36 38 3 5 3 21 0 24

2009 21 32 3 7 4 6 0 14

2010 19 7 0 5 4 11 1 34

2011 15 10 0 0 0 10 1 54

2012 21 6 0 3 1 15 0 53

2013 6 25 2 1 1 11 3 45

¯ÉËÄÂÝÐËÝËÈÉÍ -...

Documents