КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак,...

176
С. Исломов, А. Азизов, С. Рахимов КАСБУ ХУНАР (Барой писарон) Китоби дарси барои синфи 5 Хайаты мушовараи Вазорати маорифи Цуму^урии Тоцикистон 6а чоп тавсия кардааст Нашри аввал PLEIADES PUBLISHING, INC. 2004

Upload: others

Post on 23-Feb-2020

144 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

С. Исломов, А. Азизов, С. Рахимов

КАСБУ ХУНАР(Барой писарон)

Китоби дарси барои синфи

5

Хайаты мушовараи Вазорати маорифи Цуму^урии Тоцикистон 6а чоп тавсия кардааст

Нашри аввал

PLEIADES PUBLISHING, INC.

2004

Page 2: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

МУКАДДИМА

Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» - технологиям коркарди чуб ва металлро дорй, ки дар таърихи Точ,икистон аввалин китоб барои писарбачахо мебошад. Пеш- тар унсурхои технология дар дарси таълими мехнат омузони- да мешуданд.

Калимаи «технология» аз калимаи кддимаи юнонии «techne» гирифта шуда, махорат, санъат, тавоной ва «logos» - таълимот, илмро ифода мекунад.

Технология - ин пайихамии муайяни амалиёт, харакатхои истехсолиест, ки тайёр шудани ягон маснуоти андозахои му- айяндоштаро таъмин мекунад. Мачмуи хамаи амалиёт ва харакатхо, пайдарпайии катъии онхо кафолати истехсол шу­дани моли сифатнок ва микдори муайяншуда мебош ад^

Технология бо ошкор кардани конуниятхои физикй, хи- миявй ва биологй машгул буда, максадаш омузиш ва исти- фодаи равандхои истехсолии аз хама самаранок ва камхарч мебошад. —.

Технологияи коркарди ягон намуди масолех, ашёи хом ва истехсоли моли баландсифат, ки дар байни ахолй талаботи зиёд дорад, хама вакт бо «масолехи мустахкам» (металл, чарм, нефт, чуб, per, лой, маъданхои зеризаминй) ва «асбо- би кор» (болга, искана, парма ва гайра) сарукор дорад.

Технологияхо зиёдащЦХдр як сохаи фаъолияти инсон тех­нологияи хоси худро дорад. Технологияхое мавчуданд, ки онхоро хар як инсон бояд донад. Технологияи муносибату муошират ва хонаи истикоматй аз чумлаи онхоянд. Х,амчунин

з

Page 3: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

АХБОРОТ

Ф аъолияти одам они им руза холо на ба коркарди масолехи гуногун (металл, чуб ва гайра), ки аз ухдаи он дар замони хозира аз одам дида роботхо ва автоматхо хубтар мебароянд, балки ба коркарду истифодаи ахборот ва кор бо компютерхо, ки ба воситаи онхо роботу мошинахо идора карда мешаванд, равон карда шудааст.

Технологияхое, ки дар онхо масолехи коркардашаванда ва натич,аи ф аъолият ахб орот м ебош ад, технологияи ахборот ном ида м еш авад. М ахз технологияи ахборот технологияи хазорсолаи сеюм мебошад ва донистани он зарурати хаётй барои хар як шахе мебошад.

1. МАФХ.УМ ДАР БОРАИ АХБОРОТ

Калимаи «ахборот» аз забони арабист, ки маънояш чамъи «хабархост». Ахборот ин маълумотест, ки одамон ба якдигар мерасонанд. А хборот ин ашёи фаъолияти интеллектуалии (фитрй) инсон, махсули ин фаъолият аст.

Бо ибораи дигар гуфтан мумкин аст, ки ахборот ин манбаи дониши инсон аст. Донишро ба ду категория таксим кардан мумкин аст: дониши далелхо ва дониши коидахо. Дониши далелхо ин дониши статикй, яъне доимй мебошад. Ин донишест, ки тагйир намеёбад.

Мисол: тасдики панч ангуш т дош тани дасти инсон далел мебошад. Д онистани коидахо ягон хел амалхоро пешбинй мекунад. Мисол: рафтор дар паси мизхо донистани коидахои мувофик муайян карда мешавад. Д ар чадвали додашуда мисолхои дониши далелхо ва дониши коидахо оварда шудааст.

5

Page 4: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Ф арзан шахе як барном аи чолиби телевизиониро тамош о кард; халоват бурд, мутаассир шуд, гановати маънавй бардошт. Минбаъд у чй хохад кард? У хатман дар бораи ин барнома ба каси дигар накд хохад кард. Х,амин тавр мубодилаи иттилоот ба вучуд меояд. Мубодилаи иттилоот дар ду шаклу мазмун - дарки шуурй ва ифодаи аломатй сурат мегирад.

Дар шакли дарки шуурй одам иттилоот-ахборотро ба воситаи узвхои хис кабул мекунад. Ба воситаи узви биной, яъне чашм, инсон симои ашёро (шакл, ранг, андоза), ба воситаи узви шунавой тамоми садову овозхои чахони берунаро дарк мекунад. Ба воситаи чунин идрок мо намуди зохирии одамон ва овозашонро дар хотира гирифта, сипас имконият пайдо мекунем онхоро бишиносем. Хдмчунин шомма - буйфахмй, ломиса - палмосидан, зоика - маззафахмй низ ба шакли дарки шуурй дохил мешаванд, ки тамоми ашёхои моро ихотакунанда тавассути ана хамин узвхо ё худ хамин шакли дарки шуурй шинохтаву эхеос карда мешаванд. И ловатан ба воситаи шакли дигари даркй шуурй - тавассути имову ишора низ одами одаму оламро мешиносад.

Вале м аъм улан одам он м убодилаи аф кор ё худ иттилоотро ба тавассути ифодаи аломатй, яъне бо ягон забон анчом медиханд. Забон ин системаи аломатхост, ки воситаи мубодилаи афкору иттилоот мебошад.

Забонхо г у ф т у г у й в а р а с м й мешаванд.Забонхои гуфтугуй забонхое мебошанд, ки ба тавассути

онхо мардум хамаруза мубодилаи афкор мекунад.Забонхои расмй маъмулан ба сохаи муайяни фаъолияти

одамон вобастаанд. А ксаран забонхои расмй бо касби муайян иртибот доранд.

Бисёр иттифок афтодааст, ки гурухи одамони касби якхела, вале забони гуногундош та ба хубй хамдигарро мефахманд. Чунончи риёзидонхо рамзу формулахои матема- тикиро, мусикддонхо нотахои сабтшуда ва барномасозхо - забони барномаро возех мефахманд.

Интиколи иттилоот аксаран бевосита, масалан аз инсон

7

Page 5: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

КОРИ АМАЛИ

Омузиши мафхуми «иттилоот»

Оид ба навъхои дарки иттилоот мисолх,о фикр кунед ва дар таблитса сабт кунед.

Идроки ахбори - иттилоот дар шакли дарки шуурй

Идроки ахбори - иттилоот дар шакли аломатй

9•

1.Ахбор - иттилоот чист?2.0дам ба тавассути ахборот кадом навъи фаъо-

лиятро ичро мекунад?(ом навъи маъхазхои ахборотиро медонед?

2. КОМПЮТЕР ВА АХБОРОТ Д ар коркард - такм или ахборот ком ш отерхо ёрии

калон мерасонанд. Муайян мекунем, ки ба воситаи кадом кисмхои ком пю тер ахборот дастрас кар д а м еш авад, интикол ва нигох дош та меш авад.-Басш абакаи умумии компютер асбобхои гуногун дохил мешаванд |(расми 2).

К,исми асосии компютер ин блоки системавй мебошад. Д ар он блоки кувваи чараён, схемахои электронй бо протсессор, винчестер ва дисководхо барои диски магнитй ной гирифтаанд/ Ба воситаи протсессор компютер ахборотро кор карда мебарояд. Ахбороти такмилшуда ё такмилшаванда дар дискхои магнитй нигох дошта мешавад^ Агар онхо дискхои ивазшаванда бошанд, пас ба воситаи онхо ба компютерхои дигар интиколи ахборот сурат мегирад. Винчестер ин диски ивазнашавандаи магнитй аст. Вай аз чихати калон будани хачмаш хеле муносибу мувофик мебошад.

Лекин ахбороти дар диски магнитй сабтшударо одам хонда наметавонад. Онро ба забони ба одам фахмо тарчума

9

Page 6: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Ш В 0 0 Ш

ОЮВВЕШВООВВВВ^* U »

□ВВВВВВВШ ЁЗИВОГИ 30В В О О Э 00О В В О

JED Е

Ё Ш Ш 0 0 1 3 0С1ЯРГ1 m p-ip—

В0 И 0 EZIOt

Расмй 3. Клавиатура.

Аз тарафи рости клавиатура тугмачахое чойгир шуда- анд, ки барои дохил кардани ахбороти ададй махсус гардо- нида шудаанд. Баъзан ба воситаи ин тугмачахо курсор идора карда мешавад.

Д ар байни тугмачахои асосй ва тугмачахои ададй тугмачахое чойгир шудаанд, ки барои идора кардани курсор ва тахрир кардани ахборот хизмат мекунанд.

Д ар кисми болоии клавиатура як катор тугмачахои функсионалй FI - F12 чойгиранд, ки барои ичрои амалхои гуногун махсус гардонида шудаанд. Амали онхо бо барномаи ичрошудаистода муайян карда мешавад.

Тугмачаи «ESC» -ро махсус кайд кардан лозим аст, ки он дар кисми чапи болоии клавиатура чойгир аст. Хднгоми пахш кардани он ягон амал катъ мегардад. Инчунин барои катъи ягон барнома ва ё аз барнома баромадан ин тугмача истифода бурда мешавад.

Муш - курсор - асбобест, ки барои ба компютер дохил кардани ягон ахборот ва барои идора кардани компютер хизмат мекунад. Барои иваз кардани мавкеи ишораи муш, ки дар экран чун росткунча ё акрабак намудор аст, мушро дар руи миз харакат додан лозим аст. Агар ягон амалро ичро кардан лозим бошад, пас яке аз тугмачахои муш пахш карда мешавад. Ба воситаи муш истифодаи баъзе барномахо, масалан тахрирй, графикй хеле мувофик мебошад. Баъзе барномахо бо муш тамоман кор намекунанд.

Барои ба компютер дохил кардани ахбороти графикй сканер кор фармуда мешавад. Ба воситаи сканер ба компютер

11

Page 7: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

3. ИДОРАКУНИИ КОМПЮ ТЕР

Дурурст ба кор андохтани компютер - асоси боэътимод ва бардавом хизмат кардани он мебошад. Барои ин тартиби зеринро риоя кардан зарур аст:

1.Устуворкунандаи шиддат ё филтри электрикиро ба чараён пайваст кардан.

2.Г1ринтерро пайваст кардан, агар лозим бошад.3.Монитори компютерро пайваст кардан.4.Компютерро пайваст кардан.Барои бо тарзи осон ва муносиб истифода бурдани

компютер барномаи махсуси системаи амалиётй «Norton Commander» истифода бурда мешавад.

Вай ба истифодабаранда имкон медихад, ки мундаричаи каталогхои дискхо васеъ нишон дода шавад, мундаричаи файлхои гуногун дида баром ада ш авад, бо тарзи осон файлхои диск тоза карда шаванд ё нусха бардошта шаванд. Ба воситаи «Norton Commander» компютер идора карда мешавад.

К,ариб тамоми экранро росткунчахо пур мекунанд, ки панелхо ном доранд. Поёнтар аз панелхо катори командахо Чой гирифтаанд, ки ба он командахои ба компютер фахморо дохил кардан лозим аст. Дар кисми поёни экран бошад, як катор командахое навиш та ш удаанд, ки ба тугмачахои функсионалй FI - F12 мувофик мебошанд.

Дар росткунчахо номи файлхо ва каталогхо инъикос меёбанд. Файл ин ахборотест, ки дар диск нигох дош та шудааст. Номхои файлхо дар каталог акс ёфтаанд. Номи каталогхо дар экрани компютер бо харфхои калон ва номи файлхо бо харфхои хурд навишта мешавад. Ч,ои курсор, росткунчаи кайдшуда, ба воситаи тугмачахои идоракунии курсор ба амал оварда мешавад. Гузариши курсор аз як панел ба дигараш ба воситаи тугмачаи «ТАВ» ичро карда мешавад.

Барои дидани мундаричаи каталог курсорро ба каталоги интихобшуда оварда тугмачаи «ENTER»-po пахш кардан лозим аст. Дар панел мундаричаи каталог акс меёбад, ки аз файлхо ё каталогхои дигар иборат аст. Дар кисми болоии панел рох ба каталоги чорй ё файл нишон дода шудааст.

13

Page 8: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

КОРИ АМАЛИ

Шиносой бо барномаи системам оператсионй

«Norton Commander»

1.Компютерро ба кор андозед.2.Курсорро аз панели чап ба рост кучонед.3.Ба каталоги аз тараф и муаллим ниш он додаш уда

дохил шавед.4.Курсорро ба панели чап кучонед.5.Барномаи аз тарафи муаллим нишондодашударо ба

кор андозед.6.Аз барнома бароед.7.Компютерро хомуш кунед.

И «Norton Commander» панел, курсор, каталог, файл, оператори МЭХ.

о•

1.Пайдарпайии пайваст кардан ва хомуш кар­дани компютерро номбар карда метавонед?

2.Барномаи «Norton Commander» барои чй лозим аст? дахои техникаи бехатариро хангоми кор бо ком- ер номбар карда метавонед?

Адабиёти тавсияшаванда

1.Громов Г. Очерки информационной технологии. - М.: Инфо-Арт. 1983.

2.Ж уравлев А., П авлю к Н. Язык и компью тер. М.: Просвещение. 1989.

3 .К аны гин Ю ., Зотов В. Ч то такое инф орм атика: Научно-художественная литература. М.: Детская литература. 1989.

1 5

Page 9: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 4. Мизи дуредгари: 1 - асос; 2 - сарпуш; 3 - сурохих;о барои фона; 4 — нова; 5 - гирои пеш; 6 - гирои к,афо; 7 - ангуштхои харакатнок.

Мизи дуредгари аз кисмхои зерин иборат аст: асос 1, сарпуш 2 бо сурохихо 3, ки ба онхо ф онахо гузош та мешаванд, нова 4, гирои пеш 5 ва гирои кафо 6, ангуштхои харакатнок 7. Гирои пеш барои доштани махсулот хангоми (масалан) ранда кардан истифода бурда мешавад. Гирои 3 ва фонахо барои мустахкам кардани махсулот хангоми ранда кардан заруранд. Новаи 4, ки дар сарпуши мизи дуредгари канда шудааст, барои чобачо гузоштани асбобхо хизмат мекунад.

Гирои кафо барои махкам кардани махсулот хангоми ранда кардани нугхо ва барои арра кардани онхо лозим аст. А нгуш тхои харакатнок барои такя додани махсулоти андозааш дароз хангоми ранда кардан пеш бинй карда шудаанд. Асос барои нигох доштани асбобу воситахо хизмат мерасонад.

Барои коркарди дастии махсулот аз чуб асбобхои гуногуни буранда ва ченкунанда истифода бурда мешаванд.

Ба асбобхои буранда аррахои гуногун барои буридани охан ва чуб, рандахо, пармахо, болгахо ва бисёр асбобхои дигар тааллук доранд. ш кола н » т

1 7

Page 10: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 6. Санциши мувофикати миз ба к,ади хонанда.

аз гафсии махсулот баром ада меистад. Аз дигар тараф махсулотро бо фонаи дигар фишурдан мумкин аст.

Бо ёрии гирои рахпечдори кафо махсулот дар руи миз ба таври уфукй махкам карда мешавад.

Коркарди махсулоти чубй бо харчи камтарини мехнат, кувва, энергия ва инчунин бо микдори ками харакатхо бояд ичро шавад.

Хднгоми кор коргар бояд либоси махсус - хилъат, корчома, пешдоман дошта бошад.

]^оидахои нигохубини мизи дуредгари

1 .Сарпуши мизро аз осеби асбобхои буранда эхтиёт кардан лозим аст.

2 .Гирохоро сахт бо хам часпонда мустахкам кардан мумкин нест.

3.Бо болга ба сарпуши миз задан мумкин нест.4.Фонах,о ба сурохихои миз танхо бо асбоби махсус зада

мешаванд.5.Дар чои корй асбобхои нолозим набояд истанд.6.Баъди тамом шудани кор мизи корй бояд аз тарошахо

ба воситаи чутка тоза карда шавад.

1 9

Page 11: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

берунии пусти дарахтон хушкида мебошад, кдбати дарунии он бош ад, чун нок,или гизои дарахтон хизмат мекунад. К,исми асосии танаи дарахт дохили он мебошад, ки аз чуб иборат аст. Чуби танаи дарахт аз якчанд кабат иборат аст, ки дар буриш чун солхалкахо намудор аст. Аз руи шумораи солхалка синну соли дарахтон муайян карда мешавад.

Мобайни танаи дарахтон нарм ва мулоим буда магзи дарахт ном дорад. Аз магз то пуст дар намуди хатхои сафеди дурахш он нурхои м агз равон ан д . О нхо ранги гуногун дошта, барои ба дохили дарахт бурдани об, хаво ва моддахои гизой хизмат мекунанд. Дар буриши радиалй нурхои магз расмй зебоеро (текстура) ташкил мекунанд.

Камбий - кабати тунуки хучайрахои зиндаест, ки байни пусти дарахт ва чуби он чойгир шудааст. Ташкилшавии хучайрахои нав ва афзоиши солонаи танаи дарахт танхо аз камбий ба вучуд меояд. «Камбий» аз калимаи забони лотинй буда, додугирифти моддахои гизоиро ифода мекунад.

Барои омухтани сохти чуб се буриши асосиро фарк мекунанд:

Расмй 7. Буриши кундаланги танаи дарахт ва таркиби чуб: 1 - магз; 2 -рахх{ои магз; 3 - дила; 4 - солх;алк,ах;о; 5 - камбий (нарда); 6-цабати дарунии пуст; 7 - пустлох.

Расмй 8. Нуришхои асосии тана: 1 - кундаланг; 2 - шуоъй;3 — тангенсиалй.

21

Page 12: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

тахтахои накшакашй, каламхо, кандакории бадей истифода бурда мешавад.

Аз чуби роздор фанера, зарфхо, куттихо сохта мешаванд.Чуби булут барои сохтани мебел, паркет, кандакории

ороиш й ва дар чузвхои купрукхо ва вагонхо истифода бурда мешавад.

Таркиби чуб гуфта, расмй руи онро меноманд, ки дар натичаи буридани солхалкахо ва наххои чуб хосил мешавад. Агар сатхи чуб зебо бошад, пас мегуянд, ки таркиби бой дорад . М асалан , чуби ч орм агз, ки ранги чигарй ва хокистарй бо тобиш хои гуногун дорад, барои сохтани мебел ва дастаи милтики шикорй васеъ ба кор меравад.

Расмй 9. Таркиби чубх;о: а) чормагз; б) туе; в) булут

Таркиби чуби туси карелй кимати хеле баланд дорад. Чубхои булут, чормагз, инчунин чинсхои дарахти сурх, ки дар Африка, Америка, Австралия меруянд, ранги сурхи тобишхои гуногун доранд. Чунин чинсхои кимати чубхоро тунук тарошида ба махсулоти киматбахо мечаспонанд.

КОРИ АМАЛЙ

Муайян кардани нинси дарахтон аз руи намуна

1.Чинсхои дарахтонро мувофики матн аз худ намоед.2.Ба дафтар аломатхои асосии муайян кардани чинси

дарахтонро нависед.

23

Page 13: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 10. М ахсулоти гу ногу ни чубй. а - чуби чортарош, б - чуби дутарош; в - чуби чортароши хурд; г - тахтах;ои чортарош; д - тих тахтой дутарош; е - лавх;ах;о; ж - чорякчуб; з - пуштатахта.

Руяи мах,сулоти чубй гуфта хдмвории пахни онро ва х,ошия гуфта х д м в о р и и борики онро меноманд.

Нуги махсулоти чубй гуфта буриши кундалангии нуги онро мегуянд.

Фанера ё худ пусттахта махсулоти сохтмониест, ки хеле бисёр истифода бурда мешавад. Фанера бо рохи руи хам часпонидани се ё зиёда кабатхои тунуки чубй - шпонхо хосил карда меш авад. «Ш пон» дар тарчум а аз забони немисй - тароша мебошад. Тарошаро бо корди махсуси тез дар натичаи тоб додан аз гулачуби дарозиаш такрибан 2 м мебуранд (расмй 11).

Навори шпонро квадратшакл бурида ширеш мемоланд ва онхоро болои хам тавре мегузоранд, ки равиши торхои чуб ба хам перпендикуляр бошанд. Кдбатхоро тахти фишор мечаспонанд. Бо хамин рох фанерахои гафсиаш аз 2 то 22

25

Page 14: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

мустахкам буда, кариб кат намешаванд бо асбобхои буранда хуб кор карда мешаванд.

Лавхдтахтаи торй (ДВП) аз чубхои гуногуни резашуда бо рох,и фишурдан хосил карда мешаванд. Онхо ранги хуши хокистарй доранд, сатхашон хамвор, чун фанера кат карда мешаванд. Барои руйкаш намудани дохили бино: деворхо, шифти хона, фарши хона ва дар истехсоли мебел, дархо истифода бурда мешаванд.

Норасоии фанера, ДВП ва ДСП дар он аст, ки онхо агар дар чои намй ба мудцати бисёр нигох дошта шаванд, вайрон мешаванд. Тахти таъсири намй ширеш кувваи худро гум мекунад ва дар натича махсулоти аз ин мавод хосилшуда варам карда аз истифода мебарояд.

КОРИ АМАЛЙ

Омузиши намунахои чубу тахта

1.Намунахои чубу тахтаро дида баромада намуди онхоро муайян кунед (чубхои чортарош , тахтахо, пуш татахта).Ч,инсхои чубро муайян кунед.

2.Аз намунаи чубу тахтахо руяхо, хош ияхо, тегахо, нугхои онхоро нишон дихед.

3.Намунаи фанерахо, ДСП ва Д ВП -ро дида бароед, гафсии онхоро чен кунед. М ивдори кабатхои намунаи фанерахоро хисоб кунед.

4.Санчед, ки оё ин намунах,о бо асбобхо бо осонй кор карда мешаванд?

Н Чубу тахтахо, унсурхои чубу тахта, шпон, фанера, лавхатахтахои ДСП ва ДВП.

Page 15: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

асбобх,ои накш акаш й аз руи коидахои муайян каш ида шудааст (расмй 15).

Дар бисёр холатхо андозаи деталхо хеле калон аст ва тасвири онхо аз руи андозахои аслй дар вараки когаз чойгир нашуда мемонад. Инчунин тасвири деталхои хеле хурд низ мушкил аст. Дар ин холатхо тасвири калонкардаш уда ё хурдкардаш удаи чузвхо сабт меш авад. Ададе, ки чанд маротиба калон ё хурд карда шудани андозахои аслиро нишон медихад, масштаб-андоза ном дорад.

Андоза-масштабхои катъиян муайян чорй карда шудаанд, ки онхо чунинанд: барои хурдкунй - 1:2 : 1:2,5; 1:4 ва гайра; барои калонкунй: 2:1; 2,5:1; 4:1 ва гайра. Мисол, агар дар накша чунин навишта мавчуд бошад, - «М 1:2», пас ин навишта ифода мекунад, ки андозахои тасвир аз андозахои аслй ду маротиба хурданд ва агар «М 4:1» навишта шуда бошад, пас ин навишта ифода мекунад, ки андозахои тасвир аз андозахои аслй 4 маротиба калонанд. Дар накша, ангора- эскиз ё расмй техникй, ки бо масш таби дилхох каш ида шудааст, андозахои аслии детал гузошта мешаванд.

Расмй 16. Расмй техникии куттии чуби. Намудх;о: 1 - аз пеш; 2 - аз боло; 3 - аз чап; 4 - аз рост; 5 - аз поён; 6 - аз к,афо.

Дар расмй 16 куттии чубин тасвир карда шудааст. Нак- шаро, ки аз руи он куттй сохта мешавад, чй тавр бояд тасвир кард? Агар ба куттй аз хар тараф назар афканем (дар расмй 16 бо тирчахои 1-6 нишон дода шудааст), пас мебинем, ки куттй аз хар тараф хар хел намуд дорад.

29

Page 16: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Тасаввур мекунем, ки куттй дар дохили куб-мукааб чойгир карда шудааст (расмй 17). Дар хар яке аз руяхои куб тасвиреро мекашем, ки дар расмй 16 аз самтхои бо тирча нишон додашуда дида мешавад. Хдмаи тасвирхо гуногун мешаванд (расмй 18).

Б арои дар бораи ш акли ашё м аълум оти пурра гирифтан, хама вакт тавсирхои бисёри онро кашидан шарт нест. Дар бисёр холатхо се тасвир кифоя аст: аз пеш намуди асосй, аз чап ва намуд аз боло (дар расмй 16 бо хати канда- канда - пунктир нишон дода шудааст).

Сархдди деталхо бо хати яклухти асосй тасвир карда мешавад. Х атхои ёрирасон бо хатхои бориктар тасвир карда мешаванд. Дар байни хатхои ёрирасон андозахои деталхо бо миллиметрхо гузошта мешаванд.

. Д ар чадвали 2 нам удхои гуногуни хатхо оварда шудаанд, ки дар накшахо истифода бурда мешаванд.

Чадвали 2

Намуди хатхо Тасвирхо Татбик Андозахо

1 2 3 4

Хати асосии яклухти гафс

Хатхои аслии (тирозй, контурй

дидашаванда

Гафсиаш -S = 0.5... 1.4 мм

Хати яклухти борик

Андоза ва хатиберунбароварда-шуда

Fa(J:>CHaiii-S=S/2.. .S/3

Хатиканда-кандаиборик --------------

Хатхои тирй ва марказй

Fa(j)CHaiiJ-S=S/2.. .S/3. Дарозии хатхои канда-канда S...30mm. Масофаи байни

хатхои канда-канда З...5мм

з 1

Page 17: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

В Ч,узв-детал, хуччатгузории графикй (расмй техникй, ангора, накша) масштаб-андоза, намуд, хондани накша.

3.Сар4.Ма(5.Анг6.«Хо

1.Расмй техникй, ангора, накша чист?2.Кадом намуди деталхоро медонед? Намудхо

барои чй лозиманд?хади деталхоро бо чй гуна хатхо тасвир мекунанд? :штаб чист?ора бо кадом пайдарпайй ичро карда мешавад? ндани накша» чй мазмун дорад?

8. МАР^АЛАХОИ СОХТАНИ МАХСУЛОТИ ЧУБИ

Барои тайёр кардани ягон мах,сулот як катор амалхоро ичро кардан лозим аст.

Пеш аз тайёр кардани махсулот аз чй сохта шудани он ва бо ёрии чихо сохта шуданаш он бояд муайян карда шавад.

Ба сохтани махсулот якбора шуруъ накунед, дар акси хол он нуксондор ва нолозим мешавад. Бе асос нагуфтаанд, ки «хафт бор чен карда як бор бур».

Аввал махсулотро дар намуди расмй техникй, ангора ё накша тасвир мекунанд. Сипае аз чуби босифат ашёи хом интихоб мекунанд. Ашёи хом гуфта масолехи андозахои муайяндоштаро меноманд, ки аз он детал сохта мешавад. Андозахоро якчанд маротиба чен карда, аломатхо мегу- зоранд. Пас онро ранда мекунанд, арра мекунанд, тоза мекунанд, ороиш медиханд, ки дар натича махсулоти тайёр хосил мешавад.

Агар махсулот аз якчанд детал иборат бошад, пас онхоро ба хам пайваст кардан лозим аст.

Мустахкамии махсулоти тайёрро санчидан лозим аст (яъне онро озмудан лозим аст). Агар ягон камбудй пайдо

Page 18: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Харитаи технологи Нацшаи сохтани тахтачаи сабзавотрезакунй

Тахтачаи сабзавотрезакунйФанера аз сафедор

Ф Маснуот барои реза намудани махсулот истифода бурда мешавад

К Маснуот аз як чуть иборат аст. Сурохии дастаи тахтача дар дастгохи пармакунй ичро карда мешавад

Вакти тахмини барои сохтани маснуот - 6 соат

Сатхи маснуот пардоз ёфта бо лок пушонида мешавад

Накшаи технологии тахтачаи сабзавотрезакунй

Ичроишипайдархами

амалиёт

Тасвири графики Асбобу олотхо

1 2 3 41 Масолехро бо

андозаи (25х225х 420 мм) интихоб намуда сатхи асо- си онро ранда намоед^

Мизи дуредгари, ранда

35

Page 19: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1.Мархалахои сохтани маснуотн чубнро номбар кунед.

2.Маснуоти нокис чист?3.Накшаи технологи барои чй хизмат мекунад?4.Детал чист?5.Амалиёти технологи кадомхоянд?

9. АЛОМАТГУЗОРИИ МАХСУЛОТИ ЧУБИ

Барои арра кардани махсулоти чубй ба онхо пешакй аломатхо мегузоранд.

Гузоштани аломатхо ин кашидани хатхои аслй дар моли истехсолшудаистода мебошад.

Дар вакти аломатгузорй чунин асбобхои накшакашй ва ченкуниро кор мефармоянд: калам, хаткашак, гунё, паргор ва гайра.

37

Page 20: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Бо ёрии гунё дар руи махсулоти хоми А хатхои рост ба тегаи А мувозй ва амудй кашидан мумкин аст (расмй 19а). Барои ин яке аз тегахоро аз руи хати рост метарошанд. Ба ин тега асосй гунёро гузошта аз руи хаткаш аки гунё бо калам хат мекашанд. Д ар вакти хаткашй каламро тахти кунчи 60-80° моил мекунанд. Ин хат ба тегаи чуб амудй мешавад. Гунёро кад-кади тега ной иваз кунонда, хатхои бисёр кашидан мумкин аст. Масофаи байни ин хатхоро пеш аз кашидан муайян мекунанд (расмй 19 б).

Хатхои ба тега мувозиро ба воситаи рейсмус кашидан мумкин аст (расмй 18 д). Барои ин пояи рейсмусро ба андозаи додаш уда мувофик намуда, онро бо ёрии фона махкам мекунанд ва хати ба тега мувозиро мекашанд.

Ба воситаи п ар го р даврахо ва кам онхо каш ида мешаванд (расмй 20), ки барои ин пешакй маркази давраро аник мекунанд. Ба м арказ, ки бо нукта иш ора карда ш удааст, нуги тези пояи п ар го р р о гузош та, бо пояи дигараш давра мекашанд. Худуди (радиуси) давраро пешакй ба воситаи хаткашак чен мекунанд ва нугхои паргорро ба хамин масофа аз хамдигар дур мекунанд (расмй 21).

Расмй 20. Кашидани давра бо Расмй 21. Андозагири бо паргорпаргор аз руи ч а̂двал

39

Page 21: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Н 1.Аломатгузорй (аломат) чист?2.Дар вакти аломатгузорй кадом асбобхо исти­

фода бурда мешаванд?3.Хатх,ои аломатиро хангоми буридани деталхои рост-

кунча чй тавр мекашанд?4.Давра ва квадратро чй тавр мекашанд?5.Аз руи андоза чй тавр аломат гузошта мешавад?

10. ДАСТАРРАИ ДУРЕДГАРИ

Чубро бо аррахои гуногун мебуранд (расмй 23). Аз рун самти буриши торхои чуб буриши кундаланг, баркддр ва омехтаро номбар кардан мумкин аст.

а <90

к ^ л ^ и А 'У Л л л л ^ Л .

Расмй 23. Н амуд^ои арра: а - даст ар рал; о; б - кам он арра\о; в - дандонаи арра.\о. 1 - дандона.\о барои арракунии кундаланг; 2 - дандо- на.\о барои арракунй ба дарозй, бар ка д; 3 - дапдона.уо барои арракунии х;архела.

41

Page 22: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Тегаи дандонахои аррахо барои буриши кундаланг торхои чубро пайдарпай бурида, кисмчахои буридашударо дар намуди тарошапорахо хорич мекунад.

Дандонахои ба пеш моили аррахо чубро баркад мебу- ранд ва порчахои буридашуда дар намуди аррамайда берун мерезанд.

Хднгоми арракунии чуб ба махкамии чуби бурида- шаванда ахамияти махсус бояд дод. Дастро ба чои бурида- шудаистода наздик надоред, ки даст аз дандонаи арра осеб мебинад. Х,ангоми арракунй ягон тахтапораро истифода бурдан лозим аст. Нуги онро бо хати каш идаш уда, ки мувофики он арра мекунед, хамчоя намуда, махкам доштан лозим аст. А рраро якчанд м ароти б а х ар ак ат дода, тахтапораи ёрирасонро гирифта, пас корро давом додан мумкин аст. Дар охири арракунй фишори дастро ба арра камтар мекунанд. Х,олати дастхо хангоми арракунй дар расмй 26 нишон дода шудааст.

Барои тахти кунчхои 90°, 45°, 60° арра кардани тахтахо воситаи колаб - стусло истифода бурда мешавад. Стусло шакли новаро дорад (расмй 27). Он аз асос 1, девора 2 иборат аст, ки дар байни онхо тахта махкам карда мешавад.

Расмй 26. Тарзх^ои арракунй: Расмй 27. Арракунй бо ёрии стусло:1 - масолех;, 2 - такягох;. J - асос; 2 - деворах;о; 3 - тахтама-

солех;, 4 - арра.

43

Page 23: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

3.Аррахо барои буридани баркад ва кундаланг бо чй фарк мекунанд?

4.Стусло барои чй ва чй тавр истифода бурда мешавад?5.Х,ангоми арракунии дастй кадом коидахои беха-

тариро риоя кардан лозим аст?

Арракунй хангоми сохтани махсулоти гуногун

1.Тахтаро аз руи аломат арра кунед.2.Тахтаро дар стусло арра кунед.

11. РАНДА КАРДАНИ ЧУБ

Ранда кардани чуб барои суфтаву хамвор кардани чуб ва бо максад мувофик гардондани он ичро карда мешавад.

Расмй 28. Намуд^ои рандах;о: а - досранда, б - рандаи одди, в - цафсранда ё дарозранда.

Ранда кардани чуб бо максади коркарди чуб то андозаи муайян ва хосил кардани сатхи рост ва хамвор ба воситаи

45

Page 24: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

осон аст.Кисми бурандаи хдмаи асбобхои дуредгарй шакли фонаро

дорад. Мисол, теги ранда дар шакли фона тез карда мешавад. Ду руяи фона дар буриш теги тези бурандаро хосил мекунанд. Ин тег торхои чубро мебурад ва руяи пеши тег кабати буридашударо ба намуди тароша (стружка) кач мекунад.

Пеш аз ранда кардан ба кор тайёр будани асбобро сан- чидан лозим аст. Мувофики меъёр бояд дар досранда тег аз асос 1 - 3 мм ва дар рандаи оддй 0.1 - 0.3 мм баромада истад.

Детали коркардашавандаро дар руи мизи дуредгарй ба воситаи гирохо ё фонахо тавре махкам мекунанд, ки руяи коркардшаванда ба боло нигарон бошад. Бо дасти рост дастаи кафои ранда ва бо дасти чап асосй ранда ё дастаи пеши рандаро медоранд.

Рандаро ба болои детали коркардшаванда тавре мегу- зоранд, ки тегаш ба поён нигарон бошад ва онро ба пеш тела медиханд. Дар аввали рандакунй ба пеши детал ва дар охир ба кафои он фишор дода мешавад, ки дар натича сатхи хамвор хосил мешавад (расмй 31). Дар бозгашти ранда онро аз сатх мебардоранд. Х,амин тавр, ба пеш ва кафо харакат намуда, охиста сатхи коркардшаванда ба сатхи хамвор табдил дода мешавад.

Агар торхои руяи чуб канда шаванд, пас онро аз тарафи дигар ранда кардан лозим аст. Яъне чубро мукобили чараёни

47

Page 25: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

2.Руяи чуби рандашавандаро интихоб намуда онро дар руи миз махкам кунед.

3.Руяхо ва тегахои чубро ранда кунед, сифати рандакуниро санчед.

12. СУРОХКУНИИ ЧУБ

Сурохихо гуфта чойхои чукуршудаи деталро меноманд. Онхо ду хел мешаванд: пурра ва нимасурох. Сурохии пурра аз тамоми гафсии детал мегузарад. Сурохихои нима бошанд, аз тамоми гафсии детал намегузаранд ва дар чукурии муайян ичро мешаванд. Одатан сурохихои буриши кундалангро давраш акл мехисобанд. Лекин сурохй гуфта чукурихои ш аклаш дилхох: давраш акл, тухмш акл, чоркунчаш акл, росткунчашакл ва гайрахоро меноманд.

Расмй 33. Парматег: а - спиралшакл; б - марказдор; в - шнекшакл.г - кршуцшакл (1 - теги пармакуни; 2 - марказ; 3 - зертег).

С урохихои д авр аш аклр о одатан бо парм а ичро мекунанд.

Page 26: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

кайдшуда нисбат ба маводи сурохшудаистода тахти кунчи рост гузошта мешавад. Бо кафи дасти чап дастаи пармаи дастй ё шутургарданро фишурда бо дасти рост дастаи онро бо самти акрабаки соат давр медиханд (расмй 35). Ба парма фишори зиёд додан мумкин нест, чунки аз фишори зиёд парматег мешиканад. Хднгоми сурохкунии пурра дар охири сурохкунй фишорро ба дастаи парма камтар мекунанд.

Расмй 35. Тарзх,ои пармакуни: а - дар гирои мизи дуредгари; б - дар руи сатх;.

О датан дар зери махсулоти сурохш удаистода тахта гузошта, пас онро дар гиро махкам мекунанд. Ин амал хосил шудани канорхои рости сурохро дар баромади парма таъмин мекунад ва сарпуши мизро аз сурохшавй нигох медорад.

©1.Махсулоти сурохшаванда ва тахтаи дар зери

по гузошташавандаро дар гирохо боэътимод махкам кунед.

2.Парматегро дар патрон хуб махкам кунед ва ба кач- шавии он рох надихед.

5 1

Page 27: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

13. ПАЙВАСТКУНИИ МАХСУЛОТИ ЧУБИ БА ВОСИТАИ МЕХ

Бисёр м ахсулоти чубй аз якчанд чузв - деталхо иборатаид, ки байни хам бо мех пайваст карда мешаванд. Вобаста ба таъинот меххо андозахои гуногун доранд ва бо шакли саракашон аз хам фарк мекунанд.

Пеш аз задани мех чои онро муайян мекунанд. Хднгоми пайвасткунии деталхо ба воситаи мех детали

тунукро ба детали гафс мех мезананд.Еафсии мех набояд аз чоряки гафсии детал зиёд бошад.

Дарозии мех бояд аз гафсии тахтаи мехкубш аванда 2-3 маротиба зиёд бошад. Барои он ки махсулот накафад, бояд ки мех дар масофаи на кам аз 4 диаметри мех аз тега - лаби тахта ва на кам аз 15 диаметри мех аз буриши кундаланг куфта шавад.у

Мехро ба воситаи болга мекубанд. Болгаро тавре бояд дошт, ки даст аз охири даста дар масофаи 20-30 мм бошад. Аввал мехро бо даст дошта ба сараки он бо болга зарбахои на он кадар сахт мезананд (расмй 36). Баъди он ки мех кариб то нисф ба чуб даром ад, пас дастро гирифта ба саракаш зарбахои сахттар мезананд.

Расмй 36. Мехкуби (а) ва мехкаши (б).

Агар нуги мех кунд шуда бошад, чуб камтар мекафад. Бинобар ин ба нуги мех охиста зарба мезананд.

Агар дар вакти куфтан мех кач равад ё худ кач шавад, пас онро гирифтан зарур аст. Барои ин асбоби махсус

53

Page 28: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

НМех, болга, мехкаш, анбур.

_________________________________

1.Барои бо мех пайваст кардани деталхо кадом асбобхо заруранд?

2.Меххоро чй тавр мезананд?3.Меххои задашударо чй тавр кашида мегиранд?4.Нуги баромадаистодаи мехро чй тавр кат карда

мезананд?5.Барои мех задани детали гафсиаш 5 мм мехи кадом

андоза лозим аст?6.Ба фикри шумо барои чй дар сараки меххо рахчахо

мавчуданд?

14. ПАЙВАСТКУНИИ ДЕТАЛХО БА ВОСИТАИ РАХПЕЧХО (ШУРУПХО)

П айвасткунй ба воситаи рахпечхо нисбат ба меххо нисбатан мустахкамтар мебош ад. Рахпеч - ин детали махкамкунандаест, ки аз сарак ва танаи печдор иборат аст (расмй 37).

Вобаста ба таъинот рахпечхо аз чихати дарозй, гафсй ва шакли сарак намудхои гуногун доранд. Якчанд намуди сараки рахпечхо мавчуд аст: нимкурра, нихоншаванда, ним- нихоишаванда (расмй 37). Бештар рахпечи нихоншаванда истифода бурда мешавад, чунки сараки он бо сатхи детал баробар меистад.

Сараки рахпечхо барои интихоб буриш доранд, ки он ду хел мешавад: рост ва чилликй.

Д ар вакти интихоби рахпеч бояд хаминро ба назар гирифт, ки дарозии рахпеч аз гафсии детали тунуктари пайвастшаванда 2-3 маротиба дарозтар бошад. Лекин рахпеч набояд аз детали гафс гузарад.

О

55

Page 29: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1 .Рахпечхои саракаш хурдашударо истифода бурдан мумкин нест.

2.Танхо аз печкаши дурусти ба буриши сараки рахпеч мувофик истифода бурдан мумкин аст.

3.Рахпечро нисбат ба сатхи чуб дар тахти кунчи рост тобед.

4.Х,ангоми тофтан ба рахпеч бо даст расидан мумкин нест.

5.Баъди тофтани рахпеч охансови сараки рахпечро ба воситаи когази сунбода (наждачная бумага) ё сухон тоза кардан лозим асг.

КОРИ АМАЛЙ

Пайвасткунии деталхо ба воситаи рахпеч

1.Рахпечхои андозаи хархела ва ш акли саракаш он гуногунро дида бароед. Дарозй ва кутри онхоро чен кунед.

2.Д ар масолехи корнош оям тофтани рахпечро маш к кунед.

3.Барои пайваст кардани деталхои хурд рахпечхои андозааш лозимаро интихоб кунед. Ч,ои тофтани рахпечхоро кайд кунед. Деталхоро ба воситаи рахпечхо пайваст кунед.

Н Рахпеч, буриши сараки рахпеч, зенковка, печкаш, васлкунандаи махсулотхои чубй.

0 1.Фарки пайвасткунй бо мех ва пайвасткунй бо рахпеч дар чист?

2.0ё рахпечхоро бо болга задан ё бо мехкаш каши­дан мумкин аст?

57

Page 30: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

ш иреш паз (расмй 39) тайёр мекунанд ва дар гарм иаш истифода мебаранд.

Расмй 40. Шиканча: 1,2 — депиищои ширеш- шаванда; 3 - ширеш;4 - танаи шиканца;5 - печи шиканча;6 - дастаи шиканча.

Расмй 39. Асбоби ширешпазй.Пеш аз часпонидан сатхи

деталхоро аз аррамайда ё ранг тоза мекунанд. Пас ширешро молида 2-3 даки ка дар хавои куш од нигох медоранд ва баъд бо хам пайвастмекунанд. Баъд деталхоро ба воситаи шиканча (расмй 40) ба хам фишурда то сахт шудани ширеш нигох медоранд (одатан 24 соат).

Баъди аз шиканча гирифтани деталхо онхоро боз 12-24 соат нигох м едоранд, ки ин ба м устахкам ии пайванд м усоидат м екунад. С ипае ба то за кардан и он ш уруъмекунанд. / /

Г ? Т ) 1.Деталхоро танхо дар руи тахтаи махсус гузош-V • • >у та ширеш мекунанд.

2.Ба асбоби ширешпазй бо даст расидан мумкин нест.

3.Дар вакти кор ширеш ба пуст нарасад.4. Баъди кор дастро бо собун шуед.

59

Page 31: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

хамвор, чортарк, секунча ва мудаввар мешаванд. Ба воситаи онхо сатххои берунй ва сатхдои дарунй (сурохихо)-и деталхоро

Расмй 41. Сух;он: 1 - даста; 2 - дандона; 3 - нуги сух;он; 4 - мила (стержен).

Барои тоза кардани деталхо онхоро дар гиро махкам намуда, сухонро аз дастааш бо дасти рост гирифта ба руи детал мегузоранд (расмй 42). Бо дасти чап ба нуги сухон охиста фишор оварда пешу кафо харакат медиханд. Хднгоми харакат ба пеш ба сухой фишор меоранд ва харакат ба кафо бе фишор ба амал меояд.

Расмй 42. Тарзи истодан Расмй 43.Суфтакунак (колодка:хангоми кор бо сух;он / _ кога3и сунбода; 2 - асбоби

суфтакунак; 3 - гиро.

Барои он ки сатхи детал хамвор шавад, онро ба самтхои гуногун сухон мекунанд. Одатан якчанд харакат бо сухон ба як тараф ва якчанд харакат бо сухон тахти кунчи 45-90 нисбат ба тарафи аввала мекунанд. Бояд дар хотир дошт, ки ба

61

Page 32: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Ml .Сатхи махсулоти чубин бо кадом асбобхо тоза карда мешавад?

2.Сухон аз кадом кисмхо иборат аст?3.Ба воситаи сухон сатхи детал чй тавр сайкал дода

мешавад?4.Суфтакунак барои чй хизмат мекунад?5.Тарзхои пардози сатххоро бо рохи сайкалдихй

номбар кунед.6.Сатхи сайкалёфтаро чй тавр назорат мекунанд?

17. НАКШБАНДИИ ЧУБ БО РОХИ ДОГСУЗ

Накшбандии чуб бо рохи догсуз ин яке аз намудхои ороиши чуб ба хисоб меравад. Онро хангоми тайёр кардани тухфахо, мебелхо ва махсулотхои хурди чубй истифода мебаранд. Барои накшбандй бо рохи догсуз махсулоти аз хама бехтарин фанера, чуби зерфун ва роздор мебошанд.

Пеш аз накшбандй бо рохи догсуз сатхи чуб бо когази сунбода сайкал дода мешавад. Расмеро ба детал ба воситаи когази нусхабардор ё ахта мегузаронанд.

Сипае накшро ба воситаи догсузи баркй акс мекунанд (расмй 44). Кдсми кории он - саркалам (сими качкардашуда, ки бо кувваи барк таф сонида меш авад) дар дастаи пластмассавй чойгир карда шудааст.

4 - бадана; 5 - танзимгари гармии сарцалам.

63

Page 33: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

КОРИ АМАЛИ

Кашидани раем бо рохи сузониш дар руи тахтаи ороишй

1.Бо ёрии когази нусхабардорй расмро ба руи детал гузаронед.

2. Догсузи баркиро аз тарафи рости худ гузошта, ба кувваи барк пайваст кунед ва тафеиши саркалами онро танзим кунед.

3.Аа руи рахи кашидашуда бо догсузи баркй расмро бурида гиред.

Н Догсуз, асбоби догсузонии баркй, саркалам.

Н 1.Догсуз бо кадом максад ичро карда мешавад?2.Коидахои бехатариро хангоми кор бо догсузи

баркй номбар кунед.3.Кисмхои асосии догсузи баркиро номбар кунед.4.Хатхои гафс ва борикро чй тавр месузонанд?5.Ба фикри шумо, барои чй дар вакти ба сатхи детал

расонидани саркалам рах пайдо мешавад?6.Дар вакти догсуз ранги саркалам чй гуна бояд бошад?

18. БУРИДАНИ ЧУБ БО СИМАРРА

Ба воситаи симарра аз фанера бисёр махсулоти зебо сохтан мумкин аст (бозичахо, асбобхои ороишй ва гайра).

Симарра аз чавкот 1, даста 2, гирохои болой 3 ва поёнй4 иборат аст. Д ар байни гирохои фиш уранда аррачаи борики пулодй махкам карда мешавад, ки дандонахояш ба пеш моиланд (расмй 46).

65

Page 34: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

дуредгарй мизчаи махсуси арракуниро махкам мекунанд (расмй 48).

Ба воситаи симарра нишаста ё рост истода арра кардан мумкин аст. Махсулоти аррашавандаро дар руи миз бо дасти чап дошта бо дасти рост арра мекунанд.

Барои арра кардани контурхои дохилй онро аввал бо дирафш ё парма сурох мекунанд. Ба он охири болоии аррачаро дохил намуда, аррачаро махкам мекунанд. Махсулоти буридашавандаро махкам карда, бо симарра аз руи хат мебуранд. Дар вакти арракунй ба аррачаи симарра фишор намеоранд. Д ар чойхои гардиш и хат харакати симарраро катъ накарда махсулотро охиста мегардонанд. Баъди бурида шудани хатхои дарунй аррачаро кушода сим арраро мегиранд. Х атхои беруниро одатан охиран мебуранд, то ки кисмхои барчастаи он нашикананд.

Кисмхои буридаш ударо бо когази сумбодаи сайкалдиханда ё сухончаи майда, ки дандонахои майдаи кундаланг дорад, тоза мекунанд.

®1.Бо симарра ва бигизи дастааш мустахкам кор кунед.

2.Аррачаи симарраро ба чавкот хуб махкам кунед.

3.Мизчаи арракуниро ба мизи дуредгарй хуб махкам кунед.

4.Бо симарра харакатхои тез накунед, ба руи махсу­лоти мавриди кор хам нашавед.

КОРИ АМАЛЙ

Арракунии сархадхо бо симарра

1.Ба воситаи когази нусхабардорй расмй ш аклхои тахтахои накшин, хайвонот ва гайрахоро ба руи фанера

67

Page 35: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

баъди хушконидан сатхро боз сайкал дода, дубора лок мекунанд.

Расмй 49. Локдих;и: а - бо муцалам; б - бо пахта ё дока.

Баъзан локхои ношаффоф хам истифода бурда мешаванд. Д ар корхонахо корхои локдихиро одамони махсус -

локдихандагон ичро мекунанд.

©

ГЪ V \ • Хангоми локдихй биноро шамол дихед.2.Корхои локдихиро дар назди асбобхои гарми-

диханда ичро накунед.З.Локро буй накшед.4.Эхгиёт шавед, то ки лок ба пусти даст ё ной дигар

нарасад.5.Баъди кор дастхоро бо собун шуед.

КОРИ АМАЛЙ

Локдихии сатхи махсулоти чубй

1Лок, мукалам, тахтаи дар зери махсулот гузошташа- вандаро тайёр кунед.

2.Махсулоти сохтаи худро лок дихед.

69

Page 36: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

низми винти нишон дода шудааст). Схемаи кинематики ин ишораи шартии додугирифти хдракат мебошад.

Расми 50. Гирои винтии лини дуредгарй (а) ва схемаи кинематикии он (б): 1 - винти х^аракатнок; 2 - даста; 3 - тахтачаи гиро; 4 - гайка; 5 - сарпуши миз; 6 - такягох;.

Механизмх,о ва мошинахо аз деталх,ои бисёр иборатанд. Мисол, дар мошина 15000 ва дар самолёт кдриб 1000000 чузвиёт (детал) мавчуд аст. Баъзан чузвиёт кариб дар хамаи мошинахо истифода мешаванд (болтхо, гайкахо, шайбахо ва гайра). Онхо чузвиёти таъиноти умумй ном доранд. Деталхои дигар, мисол, баданам дастгоххо ё мош инахо деталхои таъиноти махсус ном доранд.

Дар чадвали 4 баъзе чузвиёт (деталхо) оварда шудаанд, ки типианд, яъне дар аксари мошину механизмхо истифода мешаванд.

Дастгохдои типиЧадвали 4

№ Номгуй Расмхо Шарти ишораи графики

1 2 3 4

1. Н авардхо ва мех,вархо

1. Ч,узвиёти мах- камкунанда

(болт, гайка, рахпеч) 1 I 1

7 1

Page 37: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Пайвастхои намунавии деталхо

Деталхои механизмхо бо хдмдигар бо тарзхои гуногун пайваст карда мешаванд. Агар деталхо нисбат ба якдигар харакат карда натавонанд, пас чунин пайвандро иттисоли бехдракат меноманд. М исолхои пайванди бехаракат ин иттисол ба воситаи винту гайкахо (иайвандхои резбавй), иттисол бо рохи кафшеркунй ва гайрахо мебошанд. Агар деталхо нисбат ба якдигар харакат кунанд, пас чунин пайванди деталхо харакатнок ном дорад. Мисоли иттисоли хдракатнок ин пайванд ба воситаи ошикмаъшук мебошад.

КОРИ АМАЛЙ

Шиносой бо сохти механизмхои гуногун

1.Механизми гирои пеши мизи дуредгариро дида бароед. Муайян кунед, ки чй тавр харакати даврзанандаи дастаи гиро ба харакати ростхатта табдил меёбад.

2.Механизми дандонадори пармаро дида баромада гуед, ки он барои чй хизмат мекунад.

О Мошина, механизм, схемаи кинематикй, детал- хои таъиноти умумй, деталхои таъиноти махсус, иттисол, иттисоли бехаракат, иттисоли хара-

катиок.L...... .......... .......... ........................... 1

О•

1.Мошина чист?2.Механизм чист?3.Кадом мошииахоро медоиед?

алхои намунавии мошииахоро иомбар кунед. санизми винтй дар кучо кор фармуда мешавад?

4.Дет5.Ме)

73

Page 38: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 51. Мизи челонгарии уииверсалй: 1 - асос: 2 - чои читает; 3 - шикачцаи челонгарй; 4 - сарпуш; 5 - симтури му.\офизати; 6 - гирои миз; 7 - цои гузоштани .\уччатх,ои техникй.

Расмй 52. Ташкили кор дар мизи челонгарй: а - интихоби баландии миз; б - х,олати дастро ва пойх;о хангоми кор.

75

Page 39: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

2.Сохти гирохои челонгариро омузед ва дар чадвал ном ва таъиноти хдр як кисми онро нависед:

№ Кисмхои таркибии гирои челонгарй

Таъиноти кисмхои гирои челонгарй

3.Аз руи расми 52 санчед, ки оё баландии миз ба кади шумо мувофик аст.

4.Дар гирои челонгарй пластинаи металлй ё симро тавре махкам кунед, ки он аз лабхои гиро 10 мм баромада истад.

Н Мизи челонгарй, асос, сарпуш, тури мухофи- затй, гиро.

1.Цисмхои асосии мизи челонгариро номбар кунед.

2.Монандй ва фарки мизи дуредгарй ва челон­гарй дар чист?

3.Тури мухофизатй барои чй хизмат мекунад?4.Гирои челонгарй аз кадом кисмхои асосй иборат аст?5.Коидахои муносибат бо гирои челонгариро номбар

кунед.6.Барои чй миз ва гирои челонгариро бо даст аз таро-

шаву о\ансов\о тоза кардан мумкин нест?7.Дандонахои лабхон гиро бо кадом максад сохта

шудаанд?

О

77

Page 40: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Тунукахоро ба ду кием чудо мекунанд: гафс (аз 2мм гафстар) ва тунук (аз 2 мм тунуктар). Тунукаи борик якчанд намуд дорад: тунука барои иушидани бом, ки аз 0.5 то 0.8 мм ва тунукаи сафед - колабй, ки аз 0.2 то 0.5 мм гафсй дорад.

Тунукаи руйпушнашударо тунукаи сиёх меноманд. Барои занг набастани сатхи тунукахо онхоро бо кабати тунуки рух руйиуш мекунанд (пулоди рухдодашуда).

Тунука сиёх ва сафед мешавад. Тунукаи сафед тунукаи бо кабати нозуки металли калъагй руйпуш кардашуда мебошад, ки он сатхи хамвори дурахшон ва зангназананда дорад ва онро колабй низ меноманд.

Аз тунукахо баданаи мош инахо ва асбобу анчомхо, зарфхо, банкахои консерва месозанд.

Расмй 55. Махсулоти аз тунука х;осилшуда.

Металли нихоят тунуку нозукро калъагй (фолга) мено­манд. Фолгаи мисин дар радиотехника ва фолгаи алюминийй барои печонидани шоколад, чой ва хелхои гуногуни канд васеъ истифода бурда мешавад.

Дар заводхо дастгоххои тунука ва калъагихосилкунандаро мутахассисон назорат мекунанд. Онхо бояд хосиятхои метал- лхо, кисмхои дастгоххо ва тарзхои корро бо асбобхои гуногун хуб донанд.

79

Page 41: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

ба хдр яке аз намунахо хатхо кашида бинед. Хулоса бароред.4.Гафсии намунаро чен кунед.5.Ба хотир оред, ки маводхои омухтаистодаи шумо дар

кучо татбик; карда мешаванд.6.Дар дафтари худ чадвали зеринро кашида, натичахои

мушох,идах,ои худро нависед:

№ Намуди намуна

(тунука ё сим)

Ранг Номи металл ё хула

Хосиятхоиметалл

(цатшавй)

Гафсиинамуна

Сохаиистифода

Ж Хулахо, пулод, чуян, Тунука, халаби, калъаги, К ' сим, катанка, филер.

1.Кадом хосиятхои асосии металлхо ва хула- хоро медонед.

2.Кадом хулахоро медонед?3.Бо кадом рох тунука ва сим хосил карда мешаванд?4.Тунукаи снёх ва сафед чй фаркият доранд?5.Муайян кунед, ки онхо аз кадом металл ё хула сохта

шудаанд?

23. ТАСВИРИ ДЕТАЛХО АЗ МЕТАЛЛ

Махсулоти дилхохи металлиро бо сухан баён кардан мумкин аст, лекин барои сохтан ин кифоя нест. Барой сохтан расми техникй, ангора ё накдгаи детал зарур аст, ки дар он андозахо, мавод ва гайра нишон дода шудааст. Дар расми 57 якчанд махсулоти аз тунука ва сим сохташуда нишон дода шудаанд.

9

6 8 I

Page 42: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

рифтан лозим аст. Аз математика маълум аст, ки дарозии давра тахминан ба хосили зарби диаметр ба 3,14 ё тахминан ба 6.28R баробар аст. Мисол, барои тайёр кардани хдлкаи си- мини кутраш 20 мм сими дарозиаш 20x3.14=62.8 мм зарур аст.

Агар аз тунука махсулоти хачмдор, масалан куттй барои деталхои майда сохтан лозим бошад, пас аввал махсулоти хоми хамворро буридан лозим аст, ки онро густара (развертка) меноманд.

Хатхои каткунй дар накшаи густара бо хати мункатеи ду нукта дошта ишора карда мешаванд. Сархади густара бо хати асосии яклухт кашида мешавад.

М аркази даврахо ва сурохихо бо хатхои мункатеи як нукта дошта, ки тахти кунч,и рост бурида мешаванд, нишон дода мешаванд.

КОРИ АМАЛЙ

Тасвири графикии махсулот аз металл

1. Махсулоти дар расми 59 тасвиршударо дида бароед ва накшаи онро кашед.

83

Page 43: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

24. МАРХАЛАХОИ СОХТАНИ МАХСУЛОТ АЗ МЕТАЛЛ

Сохтани мошинахо, мебел, асбобхои рузгор ва гайрахо раванди м ураккаб ва тулонй мебош ад, ки накш асозй, лоихакашй, тайёрии техникй ва сохтанро дар бар мегирад.

Пеш аз сохтани ягон махсулот аввал лоихаи онро тартиб медиханд. Лоихакашй - ин такмили сохтусози махсулот дар мачмуъ мебош ад, вале тархезй намудани махсулот дар накшахо мебошад. Хуччатгузории аз лоихакашй ва тархрезй хосилшуда лоиха ном дорад.

Офарида шудани ягон махсулот аз он cap мешавад, ки супоришдиханда нишон медихад, ки махсулоти пешбинишуда бо кадом максад сохта мешавад ва ба он чй гуна талабот гузошта мешавад. Ин маълумот супориши техникй ном дорад ва барои лоихакашй хуччати асосй ба шумор меравад.

Сипае давраи тархрезии ангоравй-эскизй cap мешавад, ки дар он лоихасоз аввалин лоихахои номукаммали хамаи деталхои асосии махсулотро месозад аз бехтаринаш ро интихоб намуда, накшаи онро бо масштаб месозад.

Баъди ин лоихаи техникиро кор карда мебароянд. Дар бисёр холатхо ин давра аз сохтани шакл (макет) бо масштаб ё бо андозахои аслй иборат аст. Сохтани макет имкон медихад, ки хатогихои дар накш а руйдода ислох карда шаванд, таносуб ва рангубори махсулот аник карда шавад. Дар хамин давра нархи деталхои махсулот ва умуман нархи худи махсулотро низ хисоб мекунанд. Агар зарур бошад, ба тархи сохташ удаистода тагйирот дохил мекунанд ва накшахои кории махсулотро аник менамоянд.

Дар давраи тайёрии технологи банакдтгирии техникй ва пайдарпайии ичрош авии амалиёт оид ба тайёр кардани махсулот муайян карда мешаванд, протсессхои технолога (накшахои технологй) тартиб дода мешаванд, барои маводхо дархостхо тартиб дода мешаванд.

Давраи хотимавии сохтани махсулот ин тайёр кардани намунаи тачрибавй мебошад, ки барои муайян кардани камбудихояш дар шароити вокей озмуда мешавад. Баъди ин ба хуччатхои техникй тагйирот дохил намуда, микдори

85

Page 44: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

соб гирифтан лозим аст?5.Макети махсулот бо кадом максад сохта мешавад?6.Намуиаи танрибавй чист? Он барои чй хизмат

мекунад?7.Касби коргаронеро, ки дар офаридани махсулот хис-

са мегузораид, номбар кунед.

25. БАНАКШАГИРИИ ТЕХНИКИ ХДНГОМИ ТАЙЁР КАРДАНИ МАХСУЛОТ АЗ МЕТАЛЛ

Давраи мухимтаринн сохтани махсулот, ин тайёркунии он мебошад. Тартиб додани накш аи тайёркунии махсулот банакшагирии технолога ном дорад. Накш аи техникй аз амалиётхои тайёрй (интихоби ашёи хом ва аломатгузории он), амалиёти коркард (буридан, хамвор кардан, сурох кардан ва гайра), амалиётхои ороишй (тозакунй, рангкунй) ва назорати махсулоти тайёр иборат аст.

Кисми асосии банакшагирии технолога дар устохонаи мактаб ин тахия намудани накш аи технологии таълимй мебошад, ки дар он пайдарпайии амалиёт, тасвири графикии онхо нишон дода шуда, асбобу лавозимоти зарурй номбар мешаванд.

Дар корхонахо протсессхои технологиро технологхо кор карда мебароянд. Онхо пайдарпайии ичроиши амалиётхоро муайян мекунанд. Ашёи хом, лавозим от ва коргарони мувофикро интихоб мекунанд.

Тайёр кардани махсулотро аз тунука ва сим аз омухтани накшахо ва ангорахои деталхо cap мекунанд. Сипае ашёи хоми мувофикро интихоб мекунанд, агар лозим бошад, онро рост мекунанд, сархади детали сохташавандаро кайд мекунанд, мебуранд ва аз руи накша кат мекунанд, тоза мекунанд ва ранг мекунанд. Агар махсулот аз якчанд детал иборат бошад, пас пеш аз тозакунй онхоро бо парчин, кафшер ё ягон рохи дигар пайваст мекунанд.

87

Page 45: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Накшаи технологии сохтани хокандоз

№ Ичроишипайдархами

амалиёт

Тасвири графики Асбобу олотхо

1 2 3 4

1 . И нтихоб ва хамвор наму- дани масолех, ба андозаи (1x200x240 мм)

1у : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : : . . . . . . . . . . . . . т-. . . . . . . . г

Ч,адвал, болгаи чубин, плитаи

хамвор

2. А з руи навдна андозахояш ро

гузоред

_ - 4 г!б" N

Хаткашак, гунё, чадвал

-. . . . . . . * A S

• >f C >

3 . Масолехро буред

шгзгж--- -

Кдйчй

4. Масолехро рост намуда, кирахо- яшро сухон

намоед... И | U—

Болгаи чубин, сухони хамвор,

шиканча

5. Д ар гиро сатх- хои пахлуй ва кафояшро кат

намоед

80 Болгаи чубин, гиро

- - - - - - - - - - - - - ‘ V J

6. Кат намудани давоми сатххои пахлу ва кдсми кафои хокандоз J .

Болгаи чубин, анбурчаи пахндандон

89

Page 46: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1 2 3 4

14. Охири дастаро дар тах,ти кунчи 30° кат нам оед

Болган чубин, гунё, шиканча

15. Д астар о ба асос часпонед

- - ' i f '

Болгаи чубин

16. М аркази сурох- шавиро муайян намуда, бо фу- лодкалам аломат гузош та сурох намоед

Ч,адвал, хаткаш ак, фулодкалам,

пармаи 3 мм

17. Бо мехпарчин дастаро ба асос пайваст намоед. Сифат ва андо- заи онро назорат намоед. М уво- фики истифода- барнаш оро дихед

Б олга, ускунахо, ш ётка, чадвал

Ч,адвали 8 Накшаи технологи. Сохтани симкалам

№ Пайи\амииичроиши

кор

Ангораиамал

Т ачхизот Асбобуолотхо

1 2 3 4 5

1. Сими 4x230 мм хаткашинтихоб намоед

9 I

Page 47: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1.Банакшагирии технологи чист?2.Накшаи технологи бо кадом максад тартиб

дода мешавад?З.Дар корхонахо накшахои технологиро кй тартиб

медихад?4 .0 ё деталро аз руи пайдарпайии дар накшаи техно­

лога нишондодашуда тайёр кардан мумкин аст?5.Дар накшахои технологии тайёркунии махсулот аз

тунука ва сим чй умумият мавчуд аст?6.Санчидани сифати махсулоти тайёрро шумо чй хел

мефахмед?7.Барои чй дар вакти интихоби ашёи хом андозахои

онро ба андозахои детали тайёр наздик гирифтан лозим аст?

26. РОСТ ВА ХДМВОРКУНИИ МАХСУЛОТ АЗ ТУНУКА ВА СИМ

Ашёи хом аз металл ва сим аксаран нохдмвор мебошанд, бииобар ин пеш аз амал онхоро рост кардан лозим аст.

Росткунй ва ё хамвор кардан ин амалиёти челонгарй оид ба омода кардани ашёи хом мебошад.

Тунукахоро бо болгаи чубин рост мекунанд. Тунука ба руи тахтаи металлии хамвор тавре гузош та меш авад, ки нохамворихои он ба боло барчаста бошанд (расми 60) аз канорхои он cap карда зарбахо мезананд. Ба чои барчастаи тунука наздик шуда кувваи зарбахоро камтар намуда тезтар зарба задан лозим аст. Ба чои аз хама барчастаи тунука зарба задан мумкин нест, зеро аз ин амал барчастагии он меафзояд.

Тунукахои то 0.2 мм гафсй доштаро бо тахтачуб рост мекунанд, калъагиро ба воситаи латтаи пахтагй росту хамвор менамоянд.

Дар истехсолот тунукахоро бо рохи аз байни навардхои чархзанандаи дастгохи металлросткунй гузаронидан хамвор мекунанд.

9 3

О

Page 48: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Росткунии сим р о х д о и гуногун дорад. Сими борик ва мулоимро бо рохи гузаронидани онхо аз байни меххои ба тахта задашуда (расмй 61) рост карда, тахтачубхои дар шиканча махкамкардашударо (расмй 61 б) дар гирди наварди пул одни силиндршакл (расмй 51 в) рост кардан мумкин аст. Сими гафсро дар руи тахтаи пулодй бо рохи ба чойхои барчастааш бо болга задан хамвор мекунанд (расмй 61 г). Симхои мисин ва алюминийро ба воситаи болгаи чубин рост мекунанд.

1.Бо тунукахо ва симхо эхтиёт бошед, чунки он-хо канорхон тез доранд.

2Дангоми рост кардани тунука ё сим ба дасти тунука ё сим дошта хатман дастпушак пушед.

3.Танхо бо болгахои дуруст кор кунед.4.Махсулоти ростшавандаро аз чои зарба дуртар доред.5.Дар кафои одами коркардаистода наистед.

КОРИ АМАЛЙ

Рост кардани тунукахо ва симхо

1.Тарзхои ниш ондодаш удаи рост кардани тунукаро истифода бурда, барои сохтани деталхои гуногуни каблан дар боло номбаршуда махсулот тайёр намоед.

2.Ба воситаи тегаи хаткашак сифати росткуниро санчед.3.Расмй 61-ро бо диккат дида баромада тарзи росткунии

симхоро мувофики кутр ва маводи сохташудааш интихоб кунед.

? Росткуни, болга барои росткуни•

•1.Барои чй пеш аз аломатгузорй рост кардани

махсулот зарур аст?

95

Page 49: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

П аргор барои дар руи металл каш идани даврахо ва камонхо хизмат мекунад. Барои он ки пояи паргор налагжад, ба руи металл ба воситаи сунба аломат гузошта мешавад.

Пеш аз аломатгузорй махсулотро аз зангу чанг тоза кардан лозим аст. Бояд тавре аломат гузошт, ки камтар металл сарф шавад.

Аломатхо аз руи накша ё намуна (расми 63) гузошта мешаванд. Аломатгузориро аз ягон хати рост cap мекунанд. Агар дар накша хати рост набошад, пас ягон хати рости шартй гузаронида, аломатгузориро нисбати ин хат ичро мекунанд (расми 63).

Дар вакти кашидани хатхо симкаламро ба самти харакат хам мекунанд ва ба хаткашак чдфс медоранд. Дар як чой якчанд маротиба хат кашидан лозим нест, чунки аз ин амал хат гафстар шуда, сахехии он кам мешавад.

Д ар вакти каш идани давра низ паргорро ба самти кашидани давра хам мекунанд ва кувваи асосиро ба пояи дар марказ истодаи паргор мегузоранд.

Агар якчанд детали якхеларо тайёр кардан лозим бошад, пас барои аломатгузории онхо намуна истифода бурда мешавад. Намунаро ба руи махсулот махкам дошта, аз руи сархад бо симкалам хат мекашанд.

Д ар заводхо аломатгузории деталхоро челонгарони аломатгузор ичро мекунанд. Намунахоро бошад, челонгарони дарачаи баландихтисос - челонгарони асбобсоз месозанд.

©С% Ш 1.Симкалам ва паргорро ба кисаи хилъат гузош-

" тан мумкин нест. Онхоро танхо дар руи миз нигох доред.

2.Барои ба даст осеб нарасидан симкаламро ба каси дигар бо дастааш додан лозим аст, дар руи миз бошад, тавре нигох доред, ки дастаи он ба тарафи шумо нигарон бошад.

7- 97

Page 50: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

28. ТАРЗХ.ОИ АСОСИИ БУРИДАНИ ТУНУКА ВА СИМ

Тунукаро ба воситаи кдйчихои дастии челонгарй (расми 65 а-б) мебуранд. Вобаста ба шакли дам ё худ тег кайчихо ду хел мешаванд: рост (расми 65 а) ва кач, (расми 65 б).

Кайчихои рост барои буридани тунука аз руи хати рост ва хати кач ва кайчихои кач барои буридани сурохихои махсус хизм ат м екунанд. К^айчихои тезкардаш уд а ва танзимкардашуда бояд когазро хам буранд.

Тунукаро бевосита дар руи миз (расми 66 а) ва дар шиканча буридан мумкин аст (расми 66 б).

Дар вак,ти буридан дами кдйчиро айнан аз руи аломати гузошташуда равон мекунанд ва тунукаро охиста ба боло ва поён хдракат медиханд.

99

Page 51: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

бурхои симбурй аз даста (баъзан дастахояш он рупуши пластм ассавии х ар р ан га доранд) ва лабхои буранда иборатанд. Тег ё худ дами лабхои буранда, ки тез карда шудаанд, ба пешвози хдмдигар харакат карда, симро бо андаке фишори ангуштони даст мебуранд.

Баъд аз буридани тунука ё сим чои буридаш уда тез мемонад ва дар холати андаке беэхтиётй дастро мехарошад ва ё хуншор мекунад. Бинобар ин баъди буридан чойи буридаш ударо рост мекунанд, тоза мекунанд, кунчхои тезашро кунд мекунанд ва андозахоро бо андозаи дар накша нишондодашуда мукоиса мекунанд,

Д ар заводхо барои буридани тунука ва навардхои металлии кутрашон калон кайчихои механикй истифода бурда мешаванд. Онхо ду намуд доранд: гилотинй ва чархй (расмй 68).

Буридани металл ба воситаи кайчии гилотинй айнан монанди буридан ба воситаи кайчии дастй мебошад. Дар кайчихои чархй бошад, металл бо дами тези чархи гардон бурида мешавад.

Металлро дар корхонахо бурандагони металл мебуранд. Онхо бояд сохти кайчихои металлбуриро хуб донанд, аз рун накша аломат гузошта тавонанд, хосияти металлхо ва хулахои гуногунро хуб донанд.

1.Ба дасте, ки бо он тунука ё симро медоред, хат-(*}))V • ман дастпушак пушед.2. Кайчй бояд дар шиканча дуруст махкам карда

шавад.3.Дастро ба дами кайчй ё анбури симбурй наздник надоред.4.Ба каси дигар кайчй ё анбури симбуриро бо тарафи

дастааш дихед ва дар руи миз дастаи онхоро ба тара­фи худ гузоред.

5.Агар бо анбури симбурй порчаи кутохи симро бурида- нй бошед, пас кисми буридашавандаро ба тарафи сим- тури мухофизатй равон кунед.

101

Page 52: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

29. СУФТАВУ П О К КАРДАНИ Д ЕТА Л ^О И АЗ ТУНУКА ВА СИМ СОХТАШУДА

Сатхи металлхо маъмулан чойхои тарош идаш уда ва зангбаста дорад. Бинобар ин онхоро пеш аз истифода бурдан пок кардан лозим аст. Баъди буридани металл дар канорхои он тегахои тез пайдо мешаванд, ки онхоро низ суфта кардан лозим аст. Деталхоро дар шиканча махкам карда ба воситаи сухон суфта мекунанд.

Расми 69. Тоза кардани махсулот ба воситаи су.\он: а - руйкаши in и кап ча ва б - суфтакунии ашёи хом бо сух,он.

Дар устохонахои мактабй одатан металлхои мулоимро истиф ода м ебаранд. Д ар вакти бо ш иканча м ахкам намудани онхо дар сатхи онхо пайи дандонахои шиканча меноманд. Барои он ки чунин холат рух надихад, руйкаши гирохоро истифода мебаранд, ки аз металли мулоим сохта мешаванд.

Дар даст доштани сухон айнан монанди доштани сухон дар вакти суфтакунии чуб мебошад (расми 69 б).

Махсулоти тахти амал дар шиканча махкам карда шуда, аз болои лаби гиро на зиёдтар аз 5-8 мм баромада истад.

С ухонро дар тахти кунчи 15-20° нисбат ба тегаи махсулот харакат додан лозим аст. Сухон танхо дар вакти ба пеш харакат додан металлро месовад. Бинобар ин танхо мавриди ба пеш харакат додани сухон ба он фишор додан лозим аст. Дар ин вакт бехтар аст сухон аз сатхи металл канда нашавад.

Тозакунии охирини м ахсулотро ба воситаи когази сунбода ба амал меоранд.

103

Page 53: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

лот хангоми тоза кардан дар ншканчахо чй бояд кард?б.Барон чй хангоми тоза кардан бо сухон аз сатхи ме­

талл кандани сухон ба максад мувофик нест?

30. ЦАТ КАРДАНИ ТУНУКА ВА СИМ^О

Каткунй амалиёти челонгарист, ки тавассути он ба махсулоти хом ё ягон кисми он шакли зарурй дода мешавад. Тунукахои андозааш он хурдро ба воситаи шиканч,ахои челонгарй кат мекунанд. Тунукаро ба шиканча тавре махкам мекунанд, ки хати каткунй бо лаби шиканчд хдмчоя шавад.

Барои каткунии тунука болгаи чубин истифода бурда мешавад (расми 70 а). Боз аз болгаи челонгарй низ истифода бурдан мумкин аст, лекин бо ин болга ба тахтачаи ба руи тунука гузошташуда задан л озим аст (расми 70 б). Аввал бо зарбахои на он кадар сахт канорхои тунука кат карда шуда, сипас ба кисми миёнаи он гузаштан лозим аст.

Расми 70. К,аткунии тунука дар шиканца: а - бо болгаи чубин; б - бо болгаи челонгарй ва тахтачаи чубин.

Барои каткунии тунукахо маъмулан колабхои металлии шаклашон гуногунро низ истифода мебаранд.

Агар шумораи бисёри деталхои якхеларо кат кардан лозим бошад, пас аз асбобхои махсус истифода мебаранд. Мисол,

105

Page 54: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 73. К,аткунии тунукахои дароз: а - асбоби цаткуни, б, в, г - niapi.\ou каткуий.

Тунукахои дарозро ба воситаи асбоби махсус, ки аз тасмаи металлии ба тахтачаи чубин махкамшуда иборат аст, кат кардан мумкин аст (расмй 73).

Дар заводхо тунукаро ба воситаи колабхои каткунй (рас-

цолаб: 1 - матриса; 2 - ашёи хом; цаткунии симхо: а - анбури 3 — к,олаб-пуансон; 4 — махсулот и гирдадандон; б - анбури тайёр. х^вордандон.

107

Page 55: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

кашидашуда ба шиканча махкам кунед.2.Ба воситаи болгаи чубй тунукаро аз руи хати каши­

дашуда кат кунед.3.Аз сим накшакашак, халкаи дар, халкаи иарда созед ва

андозахоро бо андозахои накша мукоиса кунед.

Каткунй, штампи каткунй, дастгохи каткунй, охангарон, анбури гирдадандон ва хамвор- дандон.

1.Барои кат кардани тунука ва сим кадом асбоб- хо истифода бурда мешаванд?

2 .0ё барои кат кардани тунука болгаи челонга­риро истифода бурдан мумкин аст?

3.Коидахои бехатариро хангоми каткунии металлхо номбар кунед.

4.Руйкаши гиро чои челонгарй барои чй истифода бурда мешаванд?

5.Барои каткунй кадом асбобу воситахоро истифода мебаранд? Асбобхои дар устохонаи мактаб мавчудбу- даро номбар кунед.

6.Барои дар руи махсулот намондани пайи болга ё нак- ши гирохо чй бонд кард?

7.Сими гафс чй тавр кат карда мешавад?

31. СУРОХКУНИИ МЕТАЛЛ

М еталлхоро бо ду рох сурох кардан мумкин аст: ба воситаи пармакунй ва ба воситаи сунба. Барои хосил кардани сурохихои диаметраш то 8 мм сунба истифода бурда мешавад. Сунба ин навардчаи нугтез аст (расми 77).

Тунукаро ба болои тахтачаи чубин гузошта, сунбаро ба нуктаи кайдш уда мегузоранд ва бо болгаи челонгарй мезананд. Канорхои сурохиро аз тарафи дигари тунука ба

109

Page 56: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Як ё якчанд тунукаро ба матрисаи як ё якчанд сурохи- дошта мегузоранд. Як ё якчанд пуансонхо тахти фишор баматриса даромада сурохихо хосил мекунанд.

Сурохихои нисбатан сахехро ба воситаи пармакунй хосил мекунанд. Дар ин вакт айнан хамон коидахои бехатарй ва тарзхои иармакуниро ки барои пармакунии чуб мукаррар карда шуда буданд, истифода мебаранд. Ч,ои пармакуниро ба воситаи сунба кайд мекунанд (расми 79).

Расми 79. Нуцтагузории (аломатгузори) цои сурохкуни.

Сурохкуниро ба воситаи пармахои дасти, барки (расми 80) ё дастгохи пармакунй ичро мекунанд.

in

Page 57: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

2.Мувофикд сурохихои даста дар кисми кафои баданаи хокандоз (ниг. Ба чадвали 6) суроххо кунед.

Пармакунй, калами сурохкуни, фишори штам- пй, пуансон, пармаи баркй.

ванЗ.Бар

мах4.Чар

кам5.Бар

рии

1.Асбобхои сурохкунии дар устохонаи мактаб мав- чудбударо номбар карда метавоиед?

2.Бо кадом максад дар зери тунукаи сурохша- да тахтача мегузоранд?ои чй дар вакти парма кардани тунука пармахои сус тезкардашударо истифода мебаранд? о дар охири пармакунй фишорро ба парма гар мекунанд?ои чй дар вакти парма кардан теги парма ба хамво- тунука амудй (перпендикуляр) бояд бошад?

32. СОХТИ ДАСТГОХИ ПАРМАКУНИ.ТАРЗИ КОР БО ИН ДАСТГОХ

Дар устохонахои таълимй хонандагон бо мошинахои технологии барои коркарди маводхои гуногун пешбинишуда кор мекунанд. Мисоли чунин мошина дастгохи пармакунй мебошад.

Дастгохи пармакунй чун дигар дастгоххо аз чунин кисмхои таркибй иборат аст: мухаррики баркД, механизми интиколй, органи корй, органхои идоракунй. М еханизми интиколй барои интиколи харакат аз мухаррики баркй ба органи корй, ки аз парма иборат аст, хизмат мекунад. Он дар патрон 3 (расми 83 а) махкам меш авад, ки патрон дар наварди харакатнок- шпиндел шинонда шудааст.

Х,аракат аз мухаррики баркии 8 ба воситаи тасмаи 7 (расми 83 а) сурат мегирад. Ба воситаи дастаки 6 патрон ва

113

Page 58: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Пеш аз пармакунй аз руи мизи дастгох, хдмаи асбобх,ои нолозимро мегиранд. Махсулоти сурохшавандаро, ки дар Чои сурохй аломат гузошта шудааст, ба шиканча махкам мекунанд. Пармаи кутраш заруриро ба патрон гузошта, бо калиди м ахсус м ахкам м екунанд. Б арои сан чи дан и дурустии махкам шудани парматег дастгохро ба муддати кутох ба кор медароранд. Агар парматег ба патрон дуруст махкам карда шуда бошад, пас нуги он дар вакти давр задан давра намекаш ад. А гар парм а нодуруст гузош та шуда бош ад, пас дастгохро хомуш карда онро аз нав махкам мекунанд. Сипае дастаи 6-ро тоб дода пармаро ба поён х ар ак ат м еди^анд ва ш и кан ч ар о х ар ак ат дода, холатеро интихоб м екунанд, ки нуги п арм а ба чои кайдшудаи сурохй мувофик ояд.

Д астгохро ба кор андохта п арм аро охиста ва бе такондихй харакат медиханд. Дар вакти сурохкунии пурра ба зери металли сурохшаванда тахтача мегузоранд. Дар вакти сурох кардани сурохихои чукур хар замон пармаро ба моей хунук андохта хунук кардан лозим аст. Дар охири пармакунй кувваи фишорро камтар мекунанд. Баъди сурох карда шудан шпинделро ба холати аз хама болой бардошта дастгохро хомуш кардан лозим аст.

Дар корхонахо дастгоххои пармакуниро пармакунан- дагон нигохубин мекунанд. Онхо бояд сохти дастгохро донанд, онро танзим ва таъмир карда тавонанд, аз он истифода бурда тавонанд.

Дар заводхо дастгоххои нисбатан мураккабтар низ истифода бурда мешаванд. Инхо дастгоххои ба таври амудй ва радиалй пармакунанда, дастгоххои шпинделхои бисёр дош та ва д астго х -авто м атх о , ки бе иш тироки одам амалиёти пармакуниро аз руи барномаи додаш уда ичро мекунанд, мебошанд.

1.Бо дастгохи пармакунй танхо бо ичозати муал­лим кор кунед.

115

Page 59: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

патрон маркам кунед.8.Махсулотро барои овезаи стенд, дастаи хокандоз,

чангаки либосовезак ва гайрахо дар шиканча махкам кунед.9.Аз руи аломат сурох кунед.

Я Ш * -. Дастгохи пармакунй, патрон, шпиндел, харакат- дихандаи барки, харакатдихандаи тасмагй, рейкавй ва винтй, нармакунандагон.

1.Мошннахои технолога аз кадом кисмхо ибо- ратанд?

2.Кисмхои асоснн дастгохи пармакуниро номбар карда метавонед?

3.Дар вакти пармакунй бо дастгох кадом воснтахо исти­фода мешаванд?

4.Харакатдихандаи тасмагй барои чй хизмат мекунад?5.Фарци дастгохи пармакунй аз пармаи баркй дар чист?

Монандии оихо дар чист?6.Агар парма дар патрон махкам набошад, чй ходиса

руй медихад?7.Бо ёрии кадом намуди харакатгузаронй гирои шпин-

делиро харакат додан мумкин аст?

33. ПАЙВАСТКУНИИ ДЕТАЛ^О АЗ ТУНУКА

Якчанд тарзи пайвасткунии деталхои тунукагй мавчуд аст. Оддитарин тарзи пайваст кардани тунукахо ин катпайванд мебошад. Ин намуди пайвандро чунин анчом медиханд: дар масофаи 6-8 мм аз канори тунукахои пайвастшаванда хати каткунй мекашанд ва аз руи он тунукахоро кат мекунанд (расми 84 а). Пас тунукахоро кулфу калид намуда (расми 84 б) бо болгаи чубин чои пайвандро зада махкам мекунанд (расми 84 в, г).

117

Page 60: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 86. Марх,алах,ои пайвасткунй ба воситаи парчин: а - сурохкунй;б — ^ойгир кардани парчин; в - цойгир кардани махсулоти парчиншаванда; г — парчин кардани сарак; д - шаклдн.уии парчини сарак (1 — кишит додан;2 - дошта исто дан; 3 - болга; 4 - фишурдан).

Дар бисёр холатхо ду детали пайвастшудаистодаро дар шиканча фишурда якбора сурох мекунанд. Кутри сурохй аз кутри парчин бояд 0.1-0.3 мм калонтар бошад (расмй 86 а).

Дарозии кисми баромадаистода бояд ба 1.3-1.6 d баробар бошад. Парчинро ба сурохй гузошта деталхои пайвастша- вандаро ба хам чафс мекунанд ва кисми баромадаистодаи парчинро бо болга зада парчин мекунанд.

Пайвасткунихо ба воситаи парчин дар самолётсозй, киштисозй, сохтмони купрукхо, дар истех,соли зарфхои металлй васеъ истифода бурда мешавад. Дар истехсолот деталхоро ба воситаи болгахои парчинкунии пневматикй ё дар мошинахои парчинкунанда пайваст мекунанд.

КОРИ АМАЛЙ

Пайвасткунии деталхо бо рохи катпайванд ва бо рохи парчинкунй

1 .Барои сохтани сатилчаи бачагона махсулот тайёр кунед.2.Махсулотро бо кайчии челонгарй буред.3.Аз канорхои тунука дар масофаи 6 мм хатхои

1 19

Page 61: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

пахншуда ин хулахои калъагй ва сурб мебошанд. Кафшер дар холати гудохташуда ба рохи байни деталхои пайваст- шаванда даромада, баъди сахтшавй пайванди кафшерй хосил мекунад.

Асбоби асосй барои кафшеркунй ин кафшеркунак мебошад. Ба воситаи кафшеркунак кафшерро гудохта ба деталхои пайвастшаванда мемоланд ва инчунин чойхои пайвастшавиро гарм мекунанд. Дар устохонахои мактабй кафшеркунакхои баркиро кор мефармоянд.

Дар вакти кафшеркунй моддахои махсусро (канифол, кислотаи бор ва гайра) истифода мебаранд, ки онхо чои кафшершавиро тоза намуда ба рогхо даромадани кафшер­ро таъмин мекунанд.

Ч,ои кор барои кафшеркунй бояд хатман хавокашхои махаллй дошта бошад, то ки бугхои зарарноки дар вакти кафшеркунй хосилш ударо аз дохили бино ба берун бароранд.

Протсесси кафшеркунй аз тайёр кардани кафшеркунак ва деталхои кафшершаванда, гудохтани кафшер, хунук кардани чои кафшершуда ва тоза кардани он иборат аст.

Тайёр кардани кафшеркунак аз тоза кардани стержени он иборат аст. Стержени кафшеркунак тахти кунчи 30-40° то дурахшон шудан тоза карда мешавад. Кафшеркунаки тозаро то 300-400° С гарм карда, бо нуги он як-ду катра каф­шер гирифта мешавад.

Тайёркунии деталхои пайвастшаванда аз тоза кардани онхо ба воситаи сухон ё когази сунбода иборат аст. Баъди тоза кардани сатхи кафшерш аванда ба он ба воситаи кафшеркунак кафшер молида мешавад. Кафшер ба хама чои кафшершаванда бояд баробар молида шавад.

Баъди ин деталхои пайвастшавандаро ба хам наздик карда, каф ш еркунакро ба чои пайвастш удаистода мунтазам ва охиста мегузоранд, ки дар натича кафшерй молидашуда гудохта шуда сурохихои байни кабатхоро пур мекунад.

Ч,ои пайвандро бо сухон ё когази сунбода тоза карда,

121

Page 62: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

НКафшеркунак, кафшеркунаки барки, кафшер.

ЬЦоидахои бехатариро хангоми кафшеркунй ном- бар карда метавонед?

2.Пайванд ба воситаи кафшер ин пайванди чудо- шаванда аст ё не?

3.Пайдарпайии тайёр кардани кафшеркунакро номбар кунед.

4.Кафшер барои чй хизмат мекунад?5.Пайдарпайии тайёр кардани махсулотро барои каф­

шеркунй баён карда метавонед?6.Барои чй сатххои пайвастшавандаро тоза мекунанд?

35. ОРОИШИ МАХСУЛОТИ ТАЙЁР

Хдмаи махсулоте, ки истехсол мешаванд, бояд намуди зохирии зебо дошта бошанд. Бинобар ин махсулоти аз тунука ё сим сохташударо тоза карда ранг кардан зарур аст.

Тозакуниро аз сухон кардани тегахо ва кунчхои тези он cap мекунанд. Баъд бо когази сунбода нохамворихо ва чойхои тарошидашудаи онро хамвор мекунанд, инчунин руяхои зангбастаи деталро тоза мекунанд.

Пеш аз ранг ё локмолй сатхи деталхоро бо махлули махсус беравган пок мекунанд.

Ранг ё локро бо рохи пошдихй ва ба воситаи мукалам мемоланд. Агар ранг бо мукалам молида шавад, онро ба хамаи самтхо баробар мемоланд. Кабати дуюми ранг ё локро баъди пурра хушк шудани кабати якум мемоланд. Ранг ё лок сатхи деталхоро аз зангзанй нигох медорад.

О

123

Page 63: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

талхоро номбар карда метавонед?3.Коидахои бехатарнро хангоми рангдихй номбар

кунед.4.Барои чй пеш аз рангмолй сатхи деталро беравган

пок мекунанд?5.Барои чй дар назди асбобхои гармкунанда рангдихй

мумкин нест?6.Фарки ороиши махсулоти металлй аз ороиши мах­

сулоти чубй дар чист?

З.Махсулотро ранг кунед. Сифати рангкуниро санчед.

Адабиёти тавсияшаванда

1. Беккерт М. Мир металла. - М.: Мир. 1980.2. Маркуша А.М. Про молоток, клещи и другие

нужные вещи. - Минск. 1987.3. Минчук С .Д ., Сомонович И.В. Сувениры

самоделки. Альбом - Киев: Рад. Школа. 1986.4. Прекрасное - своими руками. С.С.Газарян. М.:

Детская литература. 1979.5. Технический труд. Минск. 1985.6. Флеров А.В. Художественная обработка металла.

- М.: Высш. школа. 1979.7. Щ ербаков Н. Оборудование школьных

мастерских средствами малой механизации. М.: Просвещение. 1983.

125

Page 64: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

висй, рафхои китоб ва гайрахо пайваст карда мешаванд.Зермони рафхо (расми 89 б) аз металл ва пластмасса

сохта мешаванд. Онхо барои устувор нигох доштани раф- хои уфукии чевонхо хизмат мекунанд. Стержени зермони рафхо дар сурохихои яктарафаи деворхои пахлугии чевонхо гузошта мешаванд.

Расми 88. Фурнитураи мебел: а - кунцак.\о; 6 - зермони риф.\о; в - кашак- х;о; г - галаца, кулфак; д - кулф.\о; е - даста.\о; ж - бандак.\ои магнитй;з - ошицмаъшукц рояли.

Кулфхо (расми 89 г, д) барои махкам кардани дари чевонхо, мизхо ва тумбочкахо хизмат мекунанд. Онхоро аз руй ва даруни дархо мегузоранд.

Бандакхои магнитй (расми 89 ж) барои нигох доштани дархои харакатноки чевонхо хизмат мекунанд. Онхо аз пла- стинаи металлй ё пластмассагй сохта шудаанд.

Ба воситаи ошикмаъшук (расми 89 з) дархоро ба дево- рахои чевонхо, мизхои хатнависй ва тумбочкахо махкам мекунанд.

Хдмаи ин воситахоро ба мебел ба воситаи винтхо ва рахпечхо махкам мекунанд.

Хднгоми муддати дароз истифода бурдани мебел пай-

127

Page 65: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1.Фурнитураи мебел чист?2.Фарки байни фурнитураи аз руй ва аз дарун

гузошташуда дар чист?3.Агар пайвасгхои мебел суст шуда бошанд, онро чй

тавр аз нав махкам мекунанд?4.Пайдарпайии гузоштани бандакхои магнитй чй гуна асг?

О

37. ТАЪМИРИ ОДДИТАРИН ДАР БИНОИ ЗИСТ

Ба мурури вакт мебел кухнаву фарсуда, пояхо ва боло- чубхои мизу курсихо чунбонак мешаванд. Таъмири оддиро дар хона ба воситаи ширеш ва фоначахои чубин ичро кар­дан мумкин аст.

Агар болочуби курсй ё тумбочка чунбонак шавад, пас онро чудо карда, дар нуги он фоначаи чубин мезананд, ки он камтар баромада истад. Пас ба сурохй ширеш молида, ба он болочуби фонадорро гузошта онро то охир мезананд (расмй 89).

Расмй 89. Схемаи таъмири болочуби чунбонакшудаи курса: 1 - болочуб; 2 - поя; 3 - фонача; 4 - тахтача.

Барои таъмири мебел кунчакхои металлиро низ истифода бурдан мумкин аст (расмй 91).

Ба таъмири чорчубаи тирезахо низ эхтиёч пайдо меша­вад. Агар даричаи тиреза чунбонак шуда бошад, онро бо ёрии кунчакхои металлй махкам мекунанд. Барои ин дари- чаро пушонда, чои аники истодани кунчакхоро муайян ме-

9— 129

Page 66: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1 - 1 , 5 мм калонтар бошад. Пас танаи дидгохро ба сурохи гузошта гайкаро метобанд.

КОРИ АМАЛЙ

Таъмири оддитарини мебел

1. Мебели таъмирталаби мактабиро дида бароед.2.Нак,шаи корро тартиб дода фурнитура ва асбобхои

лозимаро номбар кунед.3.Мебелро тахти рохбарии муаллим таъмир кунед.

н Таъмири мебел, ширеш, фона, кулфак, кунчак, дидгох, кашак, бандак.

кар;3.Бар

ман,4.Бар

дом

1.Болочуби миз ё курсиро чй тавр бояд таъмир кард?

2.Даричаи чунбонаки тиреза чй тавр махкам (а мешавад?ои шинондани дидгохи дар кадом асбобхо лози- I?ои таъмири мебели азкорбаромадаи мактаб ка- намуди таъмирро пешниход мекунед?

38. ТАЪМИРИ ОДДИТАРИНИ ТАЧХИЗОТИ САНТЕХНИКИ

Тачхизоти сантехникии дар хонаи шумо мавчудбуда дастшуяк, ванна, бакчаи ташноб ва гайра мебошанд.

Бакчаи ташноб - воситаи сантехники буда, омадани микдори муайяни обро ба хочатхонахо таъмин мекунад.

Бакчахо ду хел мешаванд: калонхачм ва хурдхачм (рас­ми 93). Бакчахои калонхачмро аз чуян бо сифонхои резинй

131

Page 67: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Дар бакчахои хурдхдчм клапани баромад ё дастак, ки дар боло ё пахду чойгир аст, бардошта мешавад (расми 93 в).

Дар бакчахои ташноб ду камбудии оддитарин метавонад рух дихад: дар вакти дастаро зер кардан об чорй намешавад ё беист чорй мешавад. Дар холати якум ё аз осеб дидани тири фишанг аст ё фишанг аз клапани баромад чудо шудааст. Дар ин вакт тирро ба чояш гузоштан лозим аст ё фишангро бо клапан пайваст кардан зарур аст.

Агар об аз бакчаи ташноб беист чорй шавад, сабабаш хурда шудани клапани резинй мебошад.

КОРИ АМАЛЙ

Шиносой бо сохти бакчаи ташноб

1.Аз руи расми 93 сохти бакчаи ташнобро омузед.2.Сарпуши бакчаи ташнобро кушода принсипи кори

онро мувофики расми 94 омузед.3.Агар дар кори бакчаи ташноб норасоихо мавчуд бо-

шанд, якчоя бо калонсолон барои бартараф кардани онхо кушиш кунед.

Тачхизоти сантехники, бакчаи ташноб, бак­чахои калонхачм ва хурдхачм.

нож4.Кла5.Бо I

тав]6.Ага

кар/

1.Тачхизоти сантехникй чист?2.Бакчахои ташноб чй хел намудхо доранд?3.Кисмхои асосии онро номбар карда мета-

гд?>пан барои чй хизмат мекунад? садом сабаб об аз бакча чорй намешавад? Онро чй ) бартараф кардан мумкин аст? р об дар бакча беист чорй шуда истад, чй бояд 1?

133

Page 68: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 96. Симх;о (нокцлх,о) (а) ва шнур (б): 1 - нокцли баркгузарон; 2 - изолятсия; 3 - парда.

Х,ангоми ба хдмдигар ба воситаи нокилхо пайваст шу- дани манбаи электрикй ва асбоб занчири пайваст ба амал меояд (расмй 97).

Агар хдмин занчир пайваст бошад, асбоби электрикй кор мекунад ва агар гусаста шавад, аз кор мемонад.

Расмй 97. Занцири пайвасти сода: 1 - манбаи цараёни электрикй (ун- сури галваникй-батарея); 2 - нокцл; 3 - асбоби истифодакунандаи кув- ваи барк, (лампочка); 4 - к,атъкунак.

Расмй 98. Сохти чароги дастй (а) ва схемаи электрикии он (б): 1 - ба­дана; 2 - даргиронанда ва хомушкунанда; 3 - иттисоли даргиронанда ва хомушкунанда; 4 - лампочка; 5 - изолятор; 6 - батареях;о.

135

Page 69: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1 2 3 4

6. Нокил

7. Пайвасти нокил\о... ^ 1

8. Розетка

I f S l

------- г.------<------- ------- <

9. Вилка

КОРИ АМАЛИ

1.Ин ё он намуди асбоби баркиро ба кор омода кунед.2.Аз руи расми 99 схемаи электрикиро омузед.3.Дар панели бандубастй пайваст намудани лампочкаи

электрикй ба кувваи барк бо тарзхои гуногун машк кунед.

О Манбаи кувваи барк, нокил, занчир, схемаи электрикй.

1.Кадом манбаъхои кувваи баркро медонед?2.Кадом асбобхои баркии маъмули рузгорро

номбар карда метавонед?З.Нокилхои электрикй аз изоляторхо чй тафовут

доранд?4.3анчири электрикй чист?5.Чароги электрикии дастй аз кадом унсурхо - чузъхо

иборат аст?

40. ЧАРОГХОИ БАРКИ

Бегох, вакте, ки дар куча торик мешавад, шумо дар хона чарогхои баркии гуногунро дар мегиронед. Инхо люстрахо,

137

Page 70: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

хдлкдвй дилаки чииигй 1 махкам карда мешавад, ки дар он иттисолх,ои пружинй 3 мавчуданд. Барои махкам кардани нокилх,о гирохои винтй 2 мавчуд мебошанд. Дар танаи патрон барои тофтани лампа рахпеч мавчуд аст.

Дар торшерхо, лампахои руимизй, шабчарогхои ноки- ли аз патрон баромада дар охир вилкаи штепселй дорад.

Вилкаи штепселиро ба кувваи чараён пайваст намуда, шумо ин асбобхоро бо кувваи барк таъмин карда метаво- нед (расми 103).

Расми 103. Вилкаи штепселии куш одаш аванда: 1 — тана; 2 - штифти иттисоли; 3 - винти иттисоли; 4 - забонаки фишуран- да; 5 - мех печи мах^камкунанда.

Расми 104. Сохти калиди баркц: 1 — иттисоли харакатнок; 2 - ит­тисоли бех^аракат; 3 - мехпечи фишуриш; 4 - бадана.

Вактхои охир асосан вилкахои кушоданашаванда исти­фода бурда мешаванд, лекин вилкахои кушодашаванда низ вомехуранд. Дар байни вилка ва патрон одатан калидхои баркй чойгир мекунанд, ки барои васл ва чудо кардани зан- чири баркй истифода бурда мешаванд. Дар расми 104 сох­ти калиди баркй нишон дода шудааст. Дар тана (4) ду ит­тисоли бехаракат (2) ва як иттисоли харакатнок (1) чойгир карда шудааст. Нокилхоро ба иттисолхои бехаракат ба во­ситаи винтхои 3 пайваст мекунанд.

139

Page 71: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

41. СОХТИ АСБОБХОИ ГАРМКУИАНДАИ БАРКИ

Асбобхои гармкуиандаи баркй дар хдёти хдрруза васеъ истифода бурда мешаванд. Бо ёрии онхо хурок пухтан мум­кин (печка ва плитахои баркй), об гарм кардан мумкин (чой- ники баркй, обгармкунаки баркй), биноро гарм кардан мум­кин, либосхоро дарзмол кардан мумкин аст ва гайра.

Сохти ин асбобхо гуногун аст, лекин принсипи кори хамаи онхо як хел мебошад: табдил додани энергияи баркй ба гармй.

Дар асбоби гармкуиандаи дилхох унсур ё худ чузви гарм- кунанда мавчуд аст. Онро аз маводи ба кувваи барк муко- вимати калондошта дар намуди спирали нокилй месозанд. Дар вактхои охир чузви гармкуиандаи намуди руст ё худ нихон истифода бурда мешавад, ки спирал дар дохили тру- баи пулодй ё латунй чойгир мебошад. Фазой байни спирал ва трубаро бо реги кварсй пур мекунанд, ки он изолятори хуб мебошад. Барои аз хавои ихотакунанда химоя кардани спи­рал охирхои трубкаро бо эмали махсус махкам мекунанд.

Дар расмй 105 гармкуиандаи чойникхо, обгармкунакхо ва дигар асбобхои баркй нишон дода шудааст.

Расмй 105. Чузви гармкунан- да: 1 - трубкаи металли;2 - спирали гармкунанда;3 - реги кварсй; 4 - эмали мах­сус; 5 - шпилкаи пайвандй.

Расмй 106. Плитаи барк.й: 1 - тана; 2 - гармкунаки баркй; 3 - носили баркй бо вилка; 4 - кали- ди ивазкунии дарацах;ои гармй; 5 - лампочка; 6 - асосй чуянй; 7 - ун- сури гармкуиандаи т рубагй; 8 - кабати гарминиго^доранда.

1 4 !

Page 72: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

нанд. Лампаро аз кувваи барк чудо карда лампочакаро аз назар мегузаронанд. Агар лампочка сухта бошад, пас онро иваз мекунанд. Агар лампочка осеб надида бошад, пас вил­ка, патрон ва нокилро ба воситаи асбоби озмоишй (расми 107) месанчанд.

Асбоби санчандаро худи шумо сохта метавонед. Нугхои нокили асбоби санчандаро ба охирхои хар як нокили аз кувваи барк чудокардашуда расонида мебинанд, ки лампоч- каи асбоб дар мегирад ё не. Агар дар нагирад, пас занчир ягон чои кандагй дорад. Дар ин холат нокилро иваз меку­нанд ё таъмир мекунанд.

Барои таъмири нокил чои кандашударо ёфта, онро дар ин чо мебуранд. Нугхои нокилро тоза карда ба хам мето- банд (расми 108). Ч,ои пайвандро бо анбур фишурда бо лен- таи изолятсионй мепечонанд.

Барои пайваст кардани нокилхо - симхо ба патронхо, вилкахо ё баданаи асбобхои электрикй нуги симхоро аввал тоза карда, сипас халка мекунанд (агар ба он зарурат бошад) ва баъдан тавассути рахпеч махкам мекунанд (расми 109).

Агар лампаи асбоб аз хисоби нуксони вилка дар наги­рад, пас вилкаро кушода иттисолхои онро аз назар мегуза­ронанд. Агар лозим бошад, аз нав пайваст мекунанд. Дар вилкахои кушоданашаванда нокил дар чои пайванд канда мешавад, ки дар ин холат нокилро бурида гирифта ба вил- каи кушодашаванда пайваст мекунанд.

Лампаи чарог инчунин аз норасогии калид ё патрон дар намегирад. Онро кушода аз назар гузаронидан лозим аст.

143

Page 73: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

© 1 .Пеш аз таъмир кардани асбоби баркй онро аз кувваи барк чудо кунед.

2.Танхо бо асбобхои дуруст кор кунед.З.Асбобхоро баъди таъмир танхо муаллим ба кувваи

барк пайваст мекунад.

КОРИ АМАЛЙ

Бартараф кардани камбудихои оддии асбобхои баркй

1.Бо маълумотх,ои паспортии ягон асбоби баркй шинос шавед.

2.Камбудихоеро номбар кунед, ки асбоби мазкур ба онхо дучор шуда метавонад.

3.Накшаи кории бартараф кардани норасоих,ои имконпа- зирро кашед.

4.Аз расми 107 истифода бурда асбоби санчанда созед.5.Дурустии нокил ва вилкаи асбоби дар ихтиёр доштаатон-

ро санчед.6.Ягон асбоби баркиро таъмир кунед. Сифати таъмирро

якчоя бо муаллим санчед.

Асбоби санчанда, электромонтёрхо ва элек- трослесархо, патрон.

10- 145

Page 74: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

ЛОВДА^ОИ ЭЧАДИ43. ЛОИ^АИ ЭЧОДИ ЧИСТ?

Лоихдх,ои эчодй ин кори мустакилонаи чамъбастие мебо- шанд, ки сифати ичрояшон аз дарачаи азхуд кардани мунда- ричаи кисмхои гуногуни барнома аз тарафи шумо, то кадом дарача мустахдам будани донишу малакаю махорати шумо дар дарсхои касбу хунар вобаста аст. Ин кори санчишии мах- суси солона, имтихон аз касбу хунар мебошад.

Лоиха аз кисмхои алохида иборат мешавад. Мисол, ан­гора раем, накшаи тайёр кардани ягон махсулот ё коркарди ягон раванди техники мебошад. Он аз хисобу китобхо, на- тичахои озмоишхо, тадкикоти унсурхои такмилдихии конст- руксия, хисобу китобхои иктисодй ва гайрахо иборат аст.

Вариантхои лоихахо хеле гуногунанд. Зарур нест, ки тамоми лоиха мустакилона ичро карда шавад. Як кисми лоиха аллакай тайёр будааст ва ё аз тарафи касе тайёр кар­да шуда истодааст. Лоихахоро якчоя низ тайёр кардан мумкин аст, лекин дар ин вакт он бояд ба киемхое таксим карда шавад, ки онхоро хар як хонанда ичро кардааст.

Максади хар як лоиха ба иваз кардани мухити атрофи инсон равон карда шудааст. Лоиха бояд махсулоти нав, фоидабахш , ба ракобат тобовар ва ба талаби замон чавобгуро мадди назар гирифта бошад. Ичро кардани лоиха ба кобилияти эчодй, тафаккури мантикй, мустахкам- шавии донишхо ва малакаю махорати политехникй мусо- идат мекунад.

Лоихаи эчоди, кобилияти эчоди, тафаккури мантикй, махорат ва малакаи политехникй.

147

Page 75: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Фаъолиятро дар хар як давра нисбатан муфассалтар дида мебароем.

Давраи ташкилй-тайёрй. Кладами аввалии дар рохи ло­ихакашй - интихоб ва асосноккунии лоиха мебошад. Мав- зуи лоиха баъди омухтани талабот ба ин ё он махсулот, имконияти истехсол кардан ва мавчуд будани мавод ва гайра интихоб карда мешавад.

Кладами оянда ин протсесси конструксиясозии махсулот мебошад. Дар ин чо конструксияхои дар китобу мачаллахо овардашударо истифода бурдан мумкин аст, ба онхо тагйи­рот дохил кардан мумкин аст, ё ягон конструксияи нав фикр карда баромадан мумкин аст. Дар рафти конструксиясозй барои тасвир кардани махсулот ба амал омадани мушки- лихо имконпазир аст. Ин кисми лоихаро дар дарсхои расм- кашй бо ёрии муаллим ичро кардан мумкин аст. Инчунин роххои гуногуни нусхабардории расмхоро низ метавон ис­тифода кард.

Самти дигари давраи ташкилй-тайёрй ин ба накша ги- рифтани технологияи тайёр кардани махсулот, коркарди протсесси технолога мебошад.

Мархалаи технологи. Ин мархала фаъолиятест, ки дар протсесси технолога пешбинй карда шудааст. Хдмчунин ичрои ин кор риояи маданияти технолога ва мехнатиро та- козо мекунад.

Мархалаи хотимавй назорати охирин ва озмоишии объекта лоихашударо дар бар мегирад. Ч,анбахои реклама- вии лоиха ичро карда мешаванд, хисобу китобхои иктисодй ба амал оварда мешаванд, арзиши аслии махсулот муайян мегардад, роххои имконпазири фурухтани махсулот пешни- ход карда мешаванд. Х,имояи лоиха аз руи хамаи даврахо мегузарад. Ба химоя бояд асосноккунии лоиха, хуччатгузо- рии техникй, таблиготи рекламавй, хисобу китоби иктисодй ва худи махсулот пешниход карда шаванд. Шумо бояд ав- вал худатон чихатхои мусбат ва манфии лоихаро пешниход кунед. Х,имояи лоиха дар намуди баромад дар назди тамо­ми синф бо намоиши махсулот гузаронида мешавад. Шумо

149

Page 76: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

хои таъминоти моддию техникй ва аз чихати иктисодй ва экологй ба максад мувофик будани лоихаро ба хисоб ги- рифтан зарур аст. Ьуобштияти ракобат доштани махсулоти истехсолкардашаваида на танхо аз шартхои номбаршуда, балки аз ороиши бадеии он низ вобастагии калон дорад. Х,амаи ин маълумот бояд характери тавсифй дошта дар кайдхои эзохии он оварда шаванд.

Дар вакти интихоби лоихахои эчодй чунин талаботро ба хисоб гирифтан лозим аст: манфиати худ; хусусиятхои шароити махаллй; инъикоси комплекси масъалахои омух- ташуда ва корхои амалй дар давоми сол, мураккабй ва мех- натталабй, мувофикат кардан ба шароитхои моддию техни- кии устохонахои таълимй, мустакилии эчодй, ба хисоб ги- рифтани имкониятхои муаллими технология, имконияти фурухтани махсулот.

Н Асосноккунии лоиха

1Лоихахоро чй тавр интихоб мекунанд?2.Мафхуми “асосноккунии лоиха” чиро ифода

мекунад?З.Дар вакти интихоби лоихахои эчодй чиро ба назар

гирифтан лозим аст?

46. ЧУЗВИЁТИ СОХТУСОЗ (КОНСТРУКСИЯКУНИ) Тахлили морфологй

Яке аз усулхои халли масъалаи конструкторй ин усули тахлили морфологй мебошад. Калимаи “морфология” таъ- лимот дар бораи шакл мебошад. Пас тахлили морфологй ин тахлили шакли ашё мебошад.

Усули тахлил ва чамъбаст дар солхои 30-юм аз тарафи астрономи швейсар Ф. Свикки кор карда баромада шуда

О

151

Page 77: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Вазифахои Хамчун арра Пукхои Мехпечро Гайкароиловагй чисмхои металлро мекушояд метобад

сахтро арра мекушоядмекунад

Теъдоди шаклхои кордро шуморидан мушкил нест. Он ба х,осили зарби шумораи вариантхои имконпазири хдр як сатр, яъне 4x4x4x3x4=766 баробар аст. Аз мисоли дидашу- да маълум мешавад, ки мохияти усули додашуда аз сохта- ни чадвали морфологй, пур кардани он бо вариантхои му- холиф ва интихобан аз мачмуи комбинатсияхои гуногун гирифтани варианти бехтарин иборат аст.

Тахлили морфологи, аломатхои объект (мах­сулот), вариантхои гуногун.

1

а 1 .Тахлили морфологй чист?2.Усули тахлили морфологиро кй эчод намудааст?

З.Мохияти тахлили морфологй чист?4.Шумораи вариантхои махсулот чй тавр хисоб карда

мешаванд?5.Сохти махсулоти аз тарафи муаллим пешниходшу-

даро бо ёрии усули тахлили морфологй кор карда бароед.

47. ТАБЛИГИ РЕКЛАМАВИИ МАХСУЛОТ

Таблши рекламавии махсулот - кисми зарурии лоиха ме­бошад. Чунки ба фуруш рафтани махсулоти истехсолшуда махз аз хамин вобаста аст. Реклама, тавре ки маълум аст, рушддихандаи савдо аст. Таблиги рекламавии моли шумо аз унсурхои зерин иборат шуда метавонад:

1. Аломати молии фирма (корхонаи истехсолкунанда):

153

Page 78: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

48. ХИСОБКУНИ^ОИ ИЦТИСОДИ. ХАР^И МАВОД

Нархи моли истехсолкардаи шумо асосан аз харочоти мавод вобаста аст.

Барои муайян кардани харочоти мавод бояд хисоб кард, ки аз кадом ашёи хом чй кадари он сарф карда мешавад. Донистан зарур аст, ки маводи гуногун бо ченакхои гуногун чен карда мешаванд ва ин нишондиханда аз микдори он вобаста аст. Мисол, плитаи кафел хам бо шумора ва бо метрхои квадратй чен карда мешавад. Бинобар ин вохидхои нисбатан маъмултари ченкунии маводи гуногунро меоварем.

Тунука - тонна (Т)Чуб - метри мукааб (М3)Ф анера, ДСП, ДВП - ш умораи плитахо, метри

мураббаъ, метри мукааб (М2, М3)Рейкахо - метр (М)Вобаста ба вохиди ченкунй нархи мавод низ иваз

мешавад. Нархи 1 тонна тунука 5000 сомонй (дар ин чо ва минбаъд нарххо шартан дода мешаванд).

Дар бисёр холатхо, хусусан дар хона бо чунин вохидхои ченакхо кор кардан мушкил аст. Бинобар ин онхоро ба вохидхои ченаки нисбатан оддитар овардан лозим аст. Мисол, барои сохтани ягон детал тунукаи гафсиаш 2 мм ва андозахояш 20 см ва 30 см лозим шуд. Барои чй кадар нарх доштани онро хисоб кардан, вазни онро бо тоннахо хисоб бояд кард.

Х,амаи вохидхои ченкуниро пеш аз хисобкунихо ба системаи СИ (ченкунихои стандартй) овардан лозим аст.

20 см = 0.2 м; 30 см - 0.3 м; 1 тонна = 1000 кг

Нархи махсулоти зарурй ба хосили зарби нархи мавод ва вохиди ченкунй баробар аст. Дар холати додашуда вазни бо тоннахо ифодашуда ба нарххои мол зарб карда мешавад.

155

Page 79: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

тахтачахои на он кддар гафс ёрй мерасонад. Аввал сохта- ни ин асбобро дуруст нафахмидам. Вак,те ки тавсифоти онро хондам, фахмо шуд, ки чй тавр ин асбоби одцй дар ша- роити хона барои арракунй ёрй мерасонад. Он асбобро ба руи мизи дилхох гузоштан кифоя аст ва барои арракунй ягон монеа пайдо намешавад.

Дар хона баъзан на танхо рейка ва тахтачахои хурд, балки махсулоти хеле калони чубиро низ арра кардан лозим мешавад. Барои арра кардани чунин махсулот ин асбоб мувофик нест ва ман карор додам ки онро камтар такмил дихам, то ки ба воситаи он чуби дилхохро арра кардан мум­кин шавад.

Аввал дарозии асоси онро зиёд кардан лозим шуд, ки тахтахои дарозро низ арра кардан шавад. Сипае, барои сахехии арракунй такягоххои асбобро низ калон кардан зарур шуд. Бегохй ман мачалларо ба падарам нишон дода накл кардам, ки ин асбобро чй тавр такмил додан мумкин аст. Ин таклиф ба падарам низ писанд омад ва мо карор додем, ки онро созем.

Баъди сохта шудани ин асбоб хама ба самаранокии ба- ланди он боварй хосил карданд. Чунки барои дар холати лозима дошта истодани махсулоти аррашаванда кувваи даст кифоя аст. Инчунин барои сохтани он маводи бисёр сарф намешавад ва сохтани асбоб низ мехнати бисёр талаб намекунад. Ба бисёр хамсинфонам ин асбоб хеле писанд омад ва онхо низ карор доданд барои худашон онро созанд.

Намуди берунии асбоб

Асбоб аз се кием иборат аст, ки бо хам ба воситаи мех махкам карда шудааст. Сатхи асбобро бо лок ё ранг мепу- шонанд (расми 110).

157

Page 80: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

3.Паянии тахтаро андо- загирй кунед

1

\Гуне, хаткашак чадвал, калам

4.Гушаи дигари тахтаро хам суфта кунед

Мизи дуредгари, ранда, гунё

5.Гафсии тахтаро аз ду тараф санчед

Рейсмус

б.Тарафи кафои тахтаро х,ам суфта кунед

V Мизи дуредгари, ранда

7.Дарозии тахтаро хам санчед

Гунё, чадвал, калам

8.Хатхои андозашударо нигох дошта арра кунед

£ 2' i /

х=ЬтМизи дуредгари,

арра, такягох

9.Пахлу ва тегахоро тоза ва суфта кунед

Мизи дуредгари, суфтакунак

Ю.Масолехи андозаи 35x35x230 мм-ро интихоб карда ранда кунед tf

V Мизи дуредгари, ранда, хаткашак

11.Тарафи дигари масо- лехро хам тахти кунчи 90° дар нисбати руяи аввал ранда кунед

ц р — —

Мизи дуредгари, ранда, гунё

12.Мувофики накша андозагузорй кунед 4 - J 1 = 3

п 4 i h i .

Рейсмус

И.Тарафи иахлуиро хам аз руи аломатхои гузош- ташуда суфта кунед

ГМизи дуредгари,

ранда гунё

159

Page 81: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

к у р с к о й м а х с у с

50. МАЪЛУМОТИ МУХТАСАР ОИД БА ТАЪРИХ ВАНАВЪУ УСУЛХОИ САНЪАТИ КАНДАКОРИИ ЧУБ

Кандакорй навъи хунар, касб ва санъати ороишиву пар- дозкориест, ки ба тавассути кандану буридани чуб ичро карда мешавад.

Кандакории чуб таърихи нихоят кадим дошта аз касбу хунари маъмули ниёгони мо ба шумор меравад, ки тадки- котхои олимони бостоншинос ба ин гувох мебошанд.

Меъморон ва наччорони точик аслан чуб (бештар арча, тут, чормагз, зардолу)-ро ба кор бурда, аз он хар гуна ашёи рузгор (коса, табак, чумча, кафлес, сандук ва г.), кисмхои бинохои маданй ва маъмуриву чамъиятй, колабхои гуногу- ни махсуси гулпартоии матоъхо ва гайра месохтанд. ТНах- сутунхову боша, раву болор, синчу овахк, дару дарвозахои мунаккаш, сагона ва лавхахои чудогонаи кандакоришуда дар меъморй фаровон истифода мешуданд.

Кдцимтарин осори санъати кандакории чуб аз шахрхои Панчакент ва Шахристон ёфт шудаанд ки ба асрхои 6-8 таал- лук доранд. Баъзе порахои болор, сутун, дару дарвоза ва пах- лударй, ки бокй мондаанд, ба усули кандакории барчастаи му- карнасй-лулапардозй ва барчастаи нисбатан хамвор канда­корй шуда, бо накшхои ислимй ва гирех оро ёфтаанд.

Баробари накшу нигори маъмул (хушаи ангур, чалепо, нимдоира, чорбарг, барг, гул, тухм) дар санъати давраи то истилои араб халкхои Осиёи Миёна мучассамасозй ва офа- ридани дигар мавчудоти хаёлй (чонвархои дубахра) ривоч ёфта буд. Баъди истилои араб, баробари манъ шудани бут- парастй кандакории сюжетнок ва наккошихои баландмаз- мун низ аз байн рафтанд (ба истиснои баъзе марказхои ма- дании Осиёи Миёна).

Кандакории руи чуби макбараи Исмоили Сомонй (а.

и -

Page 82: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расми 111. Намучало аз касбу х;унари меъмории к,адиму замонавй.1.Су ту ни кандакорй аз дех;аи Зероватки но.\ияи Айнй. Ox up и асри

XIX, аввали асри XX.2. Мех;роби Искодар. Чуб. Acpx^ou X-XI.3. Дари кандакоришуда. Асри XIX. Истаравшан.4. Сандукчаи чубии поядор. Дех^аи Пшихарви Вану.5. Мизчаи кандакорй. Амали Ю. Баротбеков, А. Ях;ёев, 1976.6. «Гулистон». Лавх;аи ороишй. Амали С. Нуриддинов, 1974.7. «Тоцикистон». Лавх^аи ороишй. Амали А. Ях;ёев, 1976.

тамоюл дида мешавад: халкй ва касбй. Услуби халкй идо- маи анъанахои пешинаи кандакорй буда, имруз дар дехот бештар ривоч дорад.

1

Page 83: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Барои кандакорй маъмулан чуби дарахтони зерфун, роз- дор, туе, сиёхбед, сафедор, булут, бук, чормагз, нок, заранг, са- навбар ва гайраро ба кор мебаранд.

Интихоби масолех ба вазифа ва намуди маснуоти ороишй вобастагй дорад. Аз дарахтони мулоим бисёртар зерфун истифода бурда мешавад. Коркарди он сабук, яъне дар вак­ти буридан мушкилй рух намедихад, кам кафида тоб наме- хурад, ранги сафеди тозаи якчинса дорад. Х,алкахои соло- наи он кариб номаълуманд. Бинобар ин дар вакти пардоз- дихй накшхо як хел мемонанд. Махсусан он барои ичро на- мудани кандакории хамворй-чукурчадор ва хамворй-кофта- гирифташуда нихоят муносиб мебошад. Аз он мебел наме- созанд, вале барои сохтани асбобхои рузгор, ба монанди сандукча, чорчубахо, бозичахо ва зарфхо васеъ истифода бурда мешавад. Умуман чуби дарахти зерфунро хам барои маснуоти хайкалтарошй ва хам барои корхои харротй мав- риди кор карор медиханд.

Дарахти роздор (ольха) нихоят осон бурида мешавад, кам кат мешавад, ба корхои ороишй мувофик аст. Ранги сафед дорад ва ба дарахтони сурх ва сиёх монанд мешавад. Он хусусияти ачоиб дорад, яъне дар хаво тез сурх мешавад. Ин сифати онро ба назар гирифта, дар хамаи намудхои кор истифодашаванда аст. Аммо ин намуди дарахт камёб буда, танаи хурд дорад ва баъзан танааш мепусад ва он нисбат ба зерфун камтар истифода бурда мешавад.

Туе барои кандакорй масолехи нихоят пахнгашта хисо- бида мешавад. Он нисбат ба зерфун ва роздор сахттар буда, буриданаш низ мушкилтар мебошад. Дар дарахти туе накш- хои кандакорй дар хамворй хеле пурра ва дакик сабт меша­ванд, рангро низ кабул мекунад ва нагз пардоз мешавад. Камбудии дарахти туе дар он аст, ки обро ба худ бисёр ме- чабад ва ба тобхуриву кафидан майл мекунад. Барои хамин онро барои маснуоти андозааш калон истифода мебаранд. Аз дарахти туе тахтачаи сабзавотрезакунй, хар гуна чузъиёт- хои ороишй ва киемхои мебел сохта мешаванд.

Зарфхо ва армугонхоро аз дарахти сиёхбед ва сафедор

165

Page 84: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Faftp аз он коч нисбат ба дарахти санавбар катрони кам дорад ва бинобар ин аз он ахёнан ащё месозанд.

Чалгуза нихоят нагз бурида мешавад, накш ва ранги зебо дорад, аз он махсулоти зебо тайёр кардан мумкин аст. Аз чуби дарахти чалгуза мебелхои нихоят чолиб месозанд.

Маъмулан барои кандакорй чуберо интихоб намудан лозим аст, ки нуксон ва иллатхо (наххои моеъ, чашмакхо, кисмхои пусида ва сабзанда) надошта бошад.

Чубро барои кандакорй аз моххои октябр то январ дар вакти дар танаи дарахт харакат намудани шира ва хавфи кафидан надоштани он, набудани хашаротхо дар он тайёр намудан лозим аст. Чуберо, ки барои кандакории хачмдор (бозичахо, хайкалчахои шаклан хурд) пешбинй шудааст, аз пустлох тоза намуда, мувофики доирааш кафонда дар хавои кушода то намии 8-10° хушк мекунанд.

Барои корхои калонхачм бошад, луларо аз пустлох пур- ра тоза намекунанд, дар охири лула халкахои кутраш 20-25 см пустлох бокй гузошта мешаванд. Тахтахо бо равгани махсус рангмолй мешаванд ва онхоро дар харорати хона як-ду сол нигох медоранд.

Тахтахоеро, ки барои кандакорй интихоб шуданд, то намии 8+2% хушк мекунанд ва эхтиёт мекунанд, то ки на- кафаду тоб нахурад.

52. УСУЛХ,ОИ КАНДАКОРЙ ДАР РУИ ЧУБ

Нахуст пеш аз огози кандакорй дар руи чуб тахтаи онро интихоб бояд кард. Тахтаи мавриди кор бояд бе нуксон бо­шад; чашмакхо ва кафидагихо надошта бошад, кирмхурда ва тобхурда хам набошад.

Баъди интихоби чуби дилхох авван бояд дар руи когаз тархи махсулоти тайёршаванда кашида шавад. Накшхо хан- дасй (геометрй), яъне накшхои секунчашакл, чоркунчашакл, рустанигй (шаклу тархи хар навъи рустанихо, баргхо, да- рахтхо, гулхо) ва хайвоннухса (расми хар гуна хайвоноту па- рандагон) мешаванд. Бехтарин ва содатарии накш-накши

167

Page 85: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Сипае буридани накшхоро, масалан, накшхои секунча- шаклро мувофики усуле, ки дар расмй 113 нишон дода шу­дааст, ёд гирифтан даркор.

Минбаъд бо андаке хубтар ошной пайдо кардан бо тарзу тарикаи кандакорй ва истифодаи асбобу исканахои корй ме- тавон барои хосил кардани накшхои нисбатан мураккабтар кушид (расмй 114).

Расмй 114. Накци^ои гуногуншакли \аш)аси.

169

Page 86: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

аст, истифода бурда мешавад.Каидаии чукурчахои на он кддар калон бо ин асбоб

осон аст, зеро ки нуги тег камтар ба тарафи пеш ба 20-30° кат карда шудааст ва дар хамин моилй ба даста мустахкам карда шудааст.

Барои буридани хатхои дароз ду кирраи искана бо кор- ди буранда иваз карда мешавад.

Барои тарошидани кисми кандакорй аз исканахои кисми бурандааш нимдоира истифода мебаранд.

Хдмчунин дарамали кандакорй рандахои гуногун, пар- гор, хаткаш-чадвал, штангенпаргор, рейсмус, тешача, табар- ча, парма, сухон, арра, корд ва болга нихоят заруранд.

Вобаста ба навъу услуби кандакорй чойи кории устои наччори кандакор хам бояд хаматарафа омода ва тачхизо- нида шуда бошад.

© 1.Ба устохонаи таълими бе дермони омаданлозим аст.

2.Дар вакти машгулият хоиандагон бояд дар чои корй бошанд (чой иваз кардан мумкин нест).3.Бе хилъат ё пешдоман кор кардан мумкин нест.4.Масолехи коркардшавандаро ба мизи корй мус-

тахкам намудан лозим аст.5.То саршавии кори амалй ба асбобхо даст расондан

мумкин нест.6.Ба теги бурандаи асбобхо даст расондан мань аст.7.Факат бо асбоби дуруст ва тез кор кардан мумин аст.8.Дар вакти шикастан ё носозии асбоб муаллимро огох

намудан даркор аст.9Дангоми пардозкунй чангро пуф кардан лозим нест.

171

Page 87: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

М У Н Д А Р И Ч А

МУКАДДИМА..........................................................................3

АХБОРОТ ................................................................................... 4Мафх,ум дар бораи а х б о р о т ...........................................................4Компютер ва ахбор от ........................................................................ 9Идоракунии компютер • • • • • • ........................... . . . . . . . 13

ТЕХНОЛОГИЯМ КОРКАРДИ Ч У Б ................................... 16Тачхизоти чои кори бароикоркарди дастии ч у б .................................................. ...................... 16Чуб - масолехи табиии сохтусоз ................................................ 20Чуб ва т а х т а ...........................................................................................24Хуччатгузории граф ики................................................................... 28М архалахои сохтани маснуоти ч у б й ......................................... 33Аломатгузории махсулоти чубй..................................... ....... 37Дастарраи дуредгарй ......................................................................... 41Ранда кардани ч у б .............................................................................. 45Сурохкунии ч у б ....................................................................................49Пайвасткунии махсулоти чубй ба воситаи мех • • • • • • 53Пайвасткунии деталхо ба воситаи рахпечхо.........................55Пайваст кардани махсулоти чубй ба воситаи ширеш • • 58Тоза кардани сатхи деталхои ч у б й .............................................60Накшбандии чуб бо рохи догсуз .........................................63Буридани чуб бо си м арр а............................................................... 65Локдихии махсулоти ч у б й ............................................................... 68Мафхум дар бораи механизм ва м ош и н а............................... 70

АЛОМАТ\ОИ МОШИНАСОЗЙТЕХНОЛОГИЯИ КОР БО МЕТАЛЛ...................................... 74Чои корй барои коркарди дастии м еталл............................... 74Тунука ва с и м ........................ ...............................................................78Тасвири деталхо аз м етал л ............................................................82Мархалаи сохтани махсулот аз м етал л ...................................85Банакшагирии техникй хангоми тайёркардани махсулот аз м е т а л л ........................................................ 87Рост ва хамворкунии махсулот аз тунука ва с и м .............. 93Аломатгузорй ба тунука ва с и м ..................................................96

Page 88: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

С. Исломов, А. Азизов, С. Рахимов

КАСБУ ХУНАР(Барои писарон)

КИТОБИ ДАРСИ БАРОИ СИНФИ

5РОХБАРИ ГУРУХИ НАШРЙ

Баходур Рахматзод

М ухаррир М усаххех

Мухаррири техникй Дизайн ва сахифабандии

Чопи компютерй

Солия Хдмроева М узаффар Холов Казбеки Иброхим Зафари Сохибназар Баходури Рахматзод Ок,ила Косимова

О "САХ,БО" 2004

Page 89: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Ба чопаш 4 феврали 2004 имзо шуд. Андозаи когаз 60 х 90V16. Когази офсетй. Гарнитураи Times New

Roman Tj. Чопи офсетй. Хдчм 11 чузъи чопй. Адади нашр 80000

It was printer in Printing Corporation «Tashpoligraphcombinat» Order № A-5514

Page 90: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Тарзхои асосии буридани тунука ва с и м ................................. 99Суфтаву пок кардани деталхои аз тунукава сим сохташ уда............................................................. ....................103Цат кардани тунука ва си м хо ........................................................ 105Сурохкунии м етал л .............................................................................109Сохти дастгохи пармакунйТарзи кор бо ин дастгох,...................................................................113Пайвасткунии деталхо аз ту н у к а ................................................ 117Пайваст кардани деталхо ба воситаи каф ш ер......................120Ороиши махсулоти тайёр ................................................................. 123

М АДАНИЯТИ НОИ ЗИ С Т .............................................................127Сохти мебел ва чобачогузории о н .............................................. 127Таъмири оддитарин дар бинои зи ст.............................................129Таъмири оддитарини тачхизоти сантехники..............• • • • 1 3 1Корхои электротехники дар р у з г о р ............................................ 134Чарогхои баркй .................................................................................... 137Сохти асбобхои гармкунандаи б а р к й ........................................141Таъмири асбобхои ба р к й ..................................................................142

ЛОИХАХОИ ЭЧО Д Й...........................................................147Лоихаи эчодй чист?......................................... ............................. • • 147М архдлахои ичро кардани лоиха..................................................148Интихоб ва асосноккунии лоиха...................................................150Ч,узвиёти сохтусоз (конструксиякунй)........................................ 151Таблиги рекламавии махсулот» ...................................................153Хисобкунии иктисодй. Харчи м а в о д ......................................... 155Лоих,аи «сом он-олоти арракунй»................................................ 156

КУРСХОИ М А Х С У С ........................................................................ 161Маълумоти мухтасар оид ба таърихва навъу усулхои санъати кандакории ч у б .............................161Масолех барои кандакории чуб • • • • .....................................164Усулхои кандакорй дар руи ч у б ...................................................167А сбобхо барои кандакорй дар ч у б ..............................................170

Page 91: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Адабиёти тавсиишаванда

1.Барномаи таълими мехнат (барои синфхои 5-7). Душанбе. Маориф. 1994.

2.Абросимова А.А., Каплан Н.И., Митлянская Т.В. Художественная резьба по дереву, кости и рогу. М., 1978.

3.Журавлёв Б.А. Столярное дело. М., П. 1980.4.Рихвк. Обработка древесины в школьных мастерских.

М., п. 1984.5.Атутова П.Р., Поляков В. А.Трудовое обучение М.,

П. 1989.6.Хворостов А.С. Декоративно-прикладные искуство в

школе. М., П. 1981.7.Методика трудового обучения с практикумом. Под-

ред. Д.А.Тхоржевского. М., П. 1987.8.Б.У.Т. Казакевич В.М., Поляков В.А., Ставровский

А.Е. Основы методики трудового обучения. М., П. 1983.

172

Page 92: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

53. АСБОБХ.О БАРОИ КАНДАКОРЙ ДАР ЧУБ

Асбоби асосй барои кандакорй дар чуб исканаи дар тах,- ти кунчи 60-70° тезкардашуда, ки бараш ва дарозиаш гуно­гун мебошад, хисобида мешавад. Кунчи тезии тегаш аз 20° набояд калон бошад. Дар баъзе холатхо ба ивази ин асбо­би дигаре, ки исканаи кунчй номида мешавад ва кунчи бай- ни тегхояш 70-80° мебошанд ва яктарафа тез карда шуда-

170

Page 93: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

хандасист, ки нихоят васеъ пахншуда мебошад.Маъмулан хангоми таълими усулу тарикаи кандакорй аз

чунин накши хандасй o f o 3 мекунанд. Кандакории хандасй асосан ду навъ мешавад; аввал накши кофтагирифташуда, яъне чукурча ва дигаре накши барчаста. Накши барчаста чунин навъи накшест, ки замини атрофу дохили накш бо ас­бобхои махсус тарошида ё гирифта мешавад ва худи накш дар шакли барчаста бокй мемонад. Хонандагон бояд тарзи дурусти доштани асбоби буришро хангоми буридани накш- хои аввал ёд гиранд (расмй 112).

Расмй 112. Тарзи дар даст нигох, доштани асбоби буриш хангоми гузоштани пакту хатхои ибтидой.

Расмй 113. Усулхои бурида гирифтани пакшхои секунцашакл.

168

Page 94: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

месозанд. Мувофики хусусиятхои физикй-химияваш дарах­ти сиёхбед ба зерфун наздик аст. Аз чумлаи дарахтоии сахт барои кандакорй дарахтони булут, бук, чормагз, кайрагоч, нок истифода бурда мешаванд.

Булутро аз даврахои кадим барои корхои ороишй-канда- корй дар сохаи мебелсозй мавриди кор карор медоданд. Кан­дакорй кардани масолехи булут мушкил аст, лекин накднаш нихоят чолиби дикдат буда, иамуди зебанда дорад. Ин масо- лех асосан барои корхои хурдандоза хеле муносиб аст.

Чормагз барои кандакорй масолехи бехтарин буда, кимати бебахо дорад. Вай аз хама тараф нагз бурида шуда, пардоз ва ч,ило дода мешавад. Дар чуби чормагз кандако­рии нихоят нозук ичро карда мешавад. Аз ин навъи чуб ме- белхо низ месозанд. Умуман дарахти чормагз барои корхои нозук ва маснуоти хурди шаклхои гуногундошта истифода бурда мешавад. Махсусан дар солхои охир аз ин масолех бисёртар кор мегиранд.

Нок низ ба катори масолеххои сахт дохил мешавад ва якчинса буда, аз хама тарафхо бурида мешавад, кам тоб мехурад, рост мекафад, рангро нагз кабул мекунад. Махсу­сан, ранги сиёхро хеле хуб мечаббад. Аз чуби дарахти нок армугонхои хурд, чузъиётхои ороишй барои мебел ва хай- калчахо месозанд.

Заранг ба катори масолеххои сахт дохил мешавад. Он ранг ва накши хушру дорад. Буриданаш мушкил ва вазнин аст, аммо сифати кор тоза, тарошахо бо як харакат бурида мешаванд. Маснуоти сохташуда зебо мешавад.

Аз чуби дарахтони сузанбарг барои кандакорй санав- бар, чалгуза ва арча маъмулан серистифода аст.

Санавбар бисёртар барои ороиши дару тирезахо, мар- захои иморат, дарвозахо мавриди истифода карор мегирад. Хосияти катрон доштани он ба корхои кандакорй умри дароз мебахшад.

Коч нисбат ба санавбар мулоимтар буда, нагз бурида мешавад, лекин чашмакхои зиёд дорад. Баъзан чашмакхои сахт дучор мешаванд, ки боиси шикастани асбоб мегардад.

166

Page 95: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Меъморону наччорон ва накдошони касбй бештар ба пардози бинохои мухташами маданиву маърифатй ва чамъ- иятй машгуланд. Устохо Рахимшайх Рачабов, Очил Фаёзов, Охунчон Ёкубов, Сирочиддин Нуриддинов ва дигарон аз чумлаи он намояндагони машхури санъати кандакории то- чик мебошанд, ки дар такомули ин навъи санъату хунар хис- сагузорй намудаанд.

Намунахои нихоят чолибу хайратангезро холо мо дар тамоми бинохои маъмуриву маданй ва шахру дехотамон мушохида карда метавонем.

51. MACOJIEX, БАРОИ КАНДАКОРЙ ДАР ЧУБ

Масолехи бехтарин барои кандакорй дарахти зерфун (липа) хисоб мешавад.

Барои хаккокии чуб бо метапл бошад, дарахтони шафтолу, зардолу, чормагз ва барои ичрои унсурхои он бошад, аз нукра ва мелхиор истифода бурда мешавад. Барои сикказанй метал- лхои ранга - мис, алюминий, латунро ба кор мебаранд.

Х,амаи масолехи зикршуда нихоят камёб мебошанд. Инчу- нин асбобу искунахо низ барои ичрои кори амалй зарур хисоб мешаванд.

Хдмаи масолехро ба намудхои нарм ва сахт чудо мекунанд.Ба дарахтони нарм санавбар, зерфун, сиёхбед, роздор дохил

мешаванд.Дарахтони сахт булут, бук, кочи баргрез мебошанд.Ин дарахтон аслан аз навъи баргашон, ки пахнбаргу сузан-

барг мешаванд, фарк мекунанд.Тамоми масолехи зикршуда хусусиятхои гуногун - ранг,

буй, накщи ба худ хос доранд. Хусусиятхои онхо бошад, сохаи истифодабарияшонро муайян мекунад ва донистани он барои муаллим зарур аст.

Пеш аз интихоб намудани масолех муаллим бояд бо тавси- фи умумии дархтон ва чубу тахта шинос шавад, зеро дар вакти коркард ин хусусиятхо ахамияти калон доранд.

1 А/1

Page 96: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

10), аракаи макбараи Чашмаи Айюб (асрхои 14 - 17, Бухо- ро), рафхои макбараи руссам ибни Аббос (Самарканд), айвони макбараи дехаи Чоркухи Исфара, мехроби Искодар (асри 10, нохияи Айнй), макбараи Шайх Муслихиддин (аср- хои 14-15 , Сугд), макбараи Сайфудцини Бохарзй (асри 14), дари Гури Мир (асри 15, Самарканд) ва гайра иакшхои хан- дасй ва табий доранд.

Пардоз ва нигоришоти чуб охири асри 19 ва ибтидои асри 20 хам давом кардааст. Масолехи асосие, ки дар рузго- ри точикони кухистони Бадахшон ва хаволии он бештар ба кор мерафт, чуб буд. Чорхона, овахк, вассахои мукарнасй, кунгурахои дахлез ва порисахои айвон, «бузовез», гахвора, боша ва кисми поёии сутун, дару дарвозахо, аспи чубин, сандук ва дигар ашёи рузгор аз такомули санъати канда­корй дар ин нохия шаходат медихад. Акси офтобу сито- рахо, набототу иакшхои хандасй, ки аксараи ба усули бар- часта ва умкй ичро мешуданд, маъмул буданд.

Кандакории лулапардоз - барчастаро устохо иимдавра, нова, пилтанок ва гайра меиомиданд. Барои нусхапартой новакаламу ростак ё зидув, барои кандани руи чуб шутур- гардан, барои пайканй (накшхои хурди гирда) гурсумба барин асбобхои кандакории точикй дар услубхои накшуни- гори маъмултарин - гирех, ислимй, катиба ва чонварнусха мавкеи махсус доштанд.

Ба ороишоти гирех аслан накшхои хандасй, мусаллас, мураббаъ, шаклхои дуруст ва нодурусти шашкунча, хашт- кунча, ситорахои 5, 12-гуша, чоркалид ва гайра мансубанд.

Пардози услуби ислимй, куштаноб, маргула, бодом, гули хайрй, нилуфар, савсан, настаран, барг, шохбарг ва амсоли инхоро дар бар мегирад. Шакли мургони гуногун, мохй, мор, нахчир хоси услуби чонварнусха мебошад.

Дар ёдгорихои хаттии асрхои 1 0 - 1 4 катибахо хамчу- нин ба хати куфй, насх ва сулс руи чуб махфуз мондаанд. Чунин катибахоро бештар дар сутуну дарвозахо, аракаву изорахо ва равокхои чубкорй сабт менамуданд.

Кандакорй дар замони мо низ маъмул аст ва дар он ду

Page 97: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1 2 314.Маснуоти нотамом- ро мутобики накша аломатгузорй кунед

гГ ? - иЦ °-°ии °£> |

Гунё, хаткаш, калам

15.Мувофики аломат- хои гузошташуда ар­ра кунед Р—InJ—Г]

Стусло, арра

16.Пахдух,о ва гегахо- ро суфта кунед

Мизи дуредгарй, суфтакунак

17.Ч,узвх,оро ба лам бо меххо пайваст намоед

т JB1 .........:•■■■.... .. Г

:.L..;.....^ .

Мех, болга

18.Маснуоти тайёрро лок ва ё ранг дихед. Сифаташро санчед

о .А?/

1

Ранг, лок, мукалам

Page 98: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

30

р30

• ' " т ■1111_______________ _ -.......... «

с=><=>

200

Расми 110. Сомон-олоти арракуни: а - расми техники (1 - асос; 2 - такя- гох;; 3 - мехи 3x4 мм) ва б - накши.

Таблиги рекламавии махсулот

«МАКС - фирмаест, ки бехтарин асбобхоро дар чдхон барои хоиаи шумо истехсол мекунад. Ин асбобхои ивазна- шаванда бехтарин барои хонаи шумоянд. Онхо хеле муво- фик, сода, боэътимод буда, намуди зебо доранд».

Накшаи таълимйЧадвали 12

Сохтани олот-сомоии арракуни

Пайихамии ичроиши кор

Тасвири графики Асбобхо ва васоити корй

1 2 31.Ашёи хоми андозаи 25x105x220 мм-ро интихоб карда,суфта кунед

X f *

- о ......- .............. ь

Мизи дуредгарй, ранда

2.Гушахои тахта­чаи мавриди кор- ро тахти кунчи 90° бо ранда суфта кардан даркор аст

^ J t7Мизи дуредгарй,

ранда, гунё

158

Page 99: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Вазни ашёи дилхох чунин хисоб карда мешавад. Хдчми мол ба зичиаш зарб карда мешавад. Зичии охай бузургии доимист ва ба 7800 кг/метри мукааб баробар аст.

Х,ачм чунин хисоб карда мешавад: дарозй, бар ва гафсй байни хам зарб карда мешаванд.

V= abc=0.2 х 0.3x0.002=0.00012 метри мукааб.Вазни ашёи хомm=Vp=0.00012x7600x0.912 кг = 0.000912 тоннаНархи он 0.000912x5000000=4560 сомонй

Харчи мавод, вохидхои ченакхо, системаи СИ.•

9•

1.Харчи маводхо аз чй иборат аст?2.Барои маводхои гуногун кадом вохидхои ченку-

ниро медоиед? Мисолхо биёред.темаи СИ чист?З.Сис

49. ЛОИХ.АИ “ОЛОТИ АРРАКУНЙ”

Далелхои лоиха (ба тарики мисол)

Ман дар хона бо корхои дуредгарй машгул шуданро дуст медорам, лекин мизи корй надорам. Бинобар ин барои ягон чизро арра кардан, хама вакт аз ягон кас хохиш меку- нам, ки ба ман ёрй дихад. Ин кор ба ман хеле номувофик аст, чунки рузона дар хона касе нест. Зарурат пайдо меша­вад, ки корро то бегох мавкуф гузорам. Бегох бошад, бо овози баланд кор карданро ичозат намедиханд.

Дар мачаллаи “Моделист - конструктор” ман олот-со- мони хеле содаро дидам, ки барои арра кардани рейкахо ва

156

Page 100: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

2. Ном ва таъиноти махсулот.3. Якчанд ибораи рекламавй

Аввал аломати молиро дида мебароем. Аломати моли дар бисёр холатхо нишона, рамзе мебошад, ки аз якчанд харф, калима ё расмхо иборат мебошад. Баъзан комбинат­а м и ин аломатхо низ вомехурад. Хдрфхо харфхои аввали ном ва насаби ихтироъкор хам мешаванд.

Агар махсулот аз тарафи якчанд кас истехсол карда ша­вад, пас номи онхоро низ хамрох кардан мумкин аст. Раем характери фаъолияти фирмаро муайян мекунад (бюрои ту­риста “Спутник”), калима бошад, номи махсулотро ифода мекунад (Фирма Coca cola). Дар бисёр холатхо расмхо сода, шаклхои геометрии чизеро ифоданакунанда мебо­шанд. Лекин аз руи он хама вакт сохиби молро шинохтан мумкин аст (ВАЗ ва гайра).

Иборахои рекламавй бояд диккатчалбкунанда бошанд ва таъиноти асосии молро дар бар гиранд.

Дар таблиготи рекламавй чизи аз хама асосй хамаи ин се кисмро якчоя кардан мебошад. Ба андозахо ва байни хам- дигар чй тавр чойгир шудани онхо ахамияти махсус бояд дод. Таблиготи рекламавй бояд ба назар намоён бошад.

Н Таблиготи рекламавии махсулот, аломати моли

1.Таблиготи рекламавй чист?2,Он аз кадом киемхо иборат аст?З.Аломати моли барои чй лозим аст?

4.Ибораи рекламавй чй гуна бояд бошанд?5.Барои моли худ 2 - 3 иборахои рекламавй фикр карда

метавонед?

О

154

Page 101: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

буд. Аввалин татбики нисбатан натичабахш дар соли 1942 дар ИМА намоиш дода шуда буд, ки дар он чо Свикки дар муддати кутох дахдо намуди техникии мухаррикхои раке- тавй ва ракетахо нишон дода буд. Дар байни онхо тавре ки баъд маълум шуд, намудхои дар хамон давра махфии ракетахои немисии ФАУ - 1 ва ФАУ - 2 пешниход карда шуда буданд.

Дар вакти татбики ин усул дар махсулоти додашуда як гурух аломатхои асосии конструктивй интихоб карда меша­ванд. Барои хар як аломат вариантхои гуногун интихоб мекунанд. Вариантхоро дар намуди чадвали морфологй пешниход кардан мувофику муносиб аст (чадвали 10).

Дар ин чадвал барои “корд” 5 аломат муайян карда шудааст. Агар аз хар сатри ин чадвал яктогй вариант ин­тихоб карда шавад, пас ягон сохти корд хосил карда меша­вад. Х,амин тавр барои комбинатсияи вариантхои 1x1, 2x3, 3x3, 5x1), ки дар хар чуфт раками якум раками сатр ва ра­ками дуюм раками сутун мебошад, конструксияи кордро хосил мекунем: “дами корд аз металл, дастаи корд аз пласт­масса, шакли дами корд росткунчаи дарозруя, дами корд дар гилоф, вазифаи иловагй буридани чисмхои сахт”.

Чадвали 11“КОРД”

Аломатхо Вариантхои алтернативи

Маводи теги корд

Металл Сайг Устухон Пластмасса

Маводидаста

Чуб Устухон Пластмасса Металл

Шакли тег Даврашакл Секунча-шакл

Росткунчадарозруя

Кач

Бехатариинигохдошт

Бегилоф Гилофдор Тегаш дар даста пинхон-

шаванда

152

Page 102: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

бояд барои чавоб додан ба хдмаи саволхои ба лоиха воба- стабуда омода бошед.

Мархалахои ичро кардани лоиха (ташкили- тайёрй, технологй, хотимавй).

о•

1.Кадом мархалахои ичро шудани лоихахоро медонед?

2.Ба мархалаи технологии ичро шудани лоиха » дохил мешаванд?^имояи лоиха чихо бояд пешниход карда шаванд? юяи лоиха чй тавр мегузарад?

45. ИНТИХОБ ВА АСОСНОККУНИИ ЛОИХА

Интихоби лоиха пеш аз ичрои амалии он тавсия меша­вад. Талабот ва зарурияти онро дар сохахои гуногуни хаёти инсон дарк кардан лозим аст. Бояд дар давоми соли тах- сил талаботи чамъият, мактаб, оила ва талаботхои шахсии

• худро дакикан аник кард.Ба атроф нигаред, бинед ки чй ба табъи шумо маъкул

нест. Мумкин барои хонаи шумо рафи китобгузорй наме- расад ё дар ошхонахо тахтачахои резакунии гуногун не- станд ва ё беороишанд. Дар бораи имкониятхои тайёр кар­дани махсулоти интихобкардаи худ фикр кунед, ба имкони­ятхои худ бахои хакикй дихед. Ба муаллим дар бораи мак- саду мароми худ маълумот дихед, агар зарур бошад, у онхо­ро ислох ё пурратар мекунад.

Баъди интихоби лоиха онро асоснок кунед, яъне сабаби чунин интихобро муайян кунед, таъинот, сохахои татбик- шавии он, принсипи кор ва дарачаи ахамиятнокии интихо­би худро нишон дихед. Баъд аз донишу малака ва махора- ти азхудкарда истифода бурда ба душворихои лоиха ва имкони тайёр кардани он бахо дихед. Инчунин имконият-

150

Page 103: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1.Лои\аи эчодй чист?2.Лоиха аз кадом кисмхо иборат шуда метавонад?3.Максадхои лоиха чист?

4.Шумо чй хел лоиха пешниход карда метавонед?

44. МАР\АЛА*ОИ ИЧРО КАРДАНИ ЛОИХА

Ичрокунии лоихахоро ба якчанд давра таксим кардан мумкин аст. Дар ин холат ба хар як давра алохида бахо гузошта мешавад. М ундаричаи тахминии фаъолияти шумо дар раванди ичрои лоихахо дар чадвали зерин овар- да шудааст.

Чадвали 10

Давраи ташкилй - омодагй

Чустучуи муаммо

Интихоби лоиха ва асосноккунии технологй - иктисодйИнтихоб ва тахлили сохтТалабот ба сохт ва маводхоИмконияти тайёр кардан ва дастрас намуданТартиб до дани накшаи тайёр кардани махсулотТахлили кори дар пешистодаТашкили чои кор

Давраи технологй

Ичро кардани амалиёти технологйРиоя кардани шартхои бехатарй ва маданияти мехнат

Давраи хотимавйНазорати махсулот Тахлили натичахо

О

148

Page 104: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Х.Коидахон бехатарии корро хангоми таъмири асбобхои баркй номбар карда метавонед?

2.Дар асбобхои баркй кадом норасоихо ба амал меоянд?

3.Кандагии нокилро чй тавр ошкор кардан мумкин аст?4.Барои чй чои пайвасти нокилхоро бо лентаи изолят-

сионй мепечонанд?5.Барои чй ба танаи асбоб расидани кувваи барк хатар-

нок аст?

Адабиёти тавсияшаванда

1.Соч. И. Азбука домашного мастера. - М.: Мир. 1985. 2.Энциклопедический словарь юного техника. - М.:

Педагогика. 1980.З.Маркуша А.Н. Книга для сыновей и пап. М.: 1990.

О

146

Page 105: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Махкамии нокилхо ва рахиечхоро санчидан лозим аст. Дар вакти шикастаии иттисолхо калид ё иатроиро иваз меку­нанд. Айнан бо хамин тарз камбудии асбобхои дигари бар- киро низ ошкор мекунанд.

Расми 108. Тармими нокцли канда.

Хдмчунин ба воситаи асбоби санчанда чои кандашудаи нокилро иайдо мекунанд.

Расми 109. Пайи^алши х,алк,акуни ва пайвасткунии симх;о

Дар корхонахо асбобхои баркиро электромонтёрхо ва электрослесархо таъмир мекунанд. Онхо бояд асосхои элек­тротехники, коидахои бехатариро хуб донанд ва бо асбохои гуногуни баркй кор карда тавонанд.

144

Page 106: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Дар расми 106 намуди умумии плитаи барки ва сохти гармкунаки он нишон дода шудааст.

К О Р И А М А Л Й

Омухтани сохти гармкунакхои барки

1 .Асбоби гармкунандаи дар ихтиёри шумо мавчудбуда- ро аз назар гузаронед.

2.Муайян кунед, ки дар он кадом намуди элемента гарм- кунанда истифода бурда шудааст.

3.Номи кисмх,ои асосии онро ба дафтар нависед.

Н Асбобхои гармкунандаи баркй, печкаи барки, плитаи баркй, чойники барки, обгармкунаки баркй, дарзмол (уту).

1.....................................-................ 1

о•

1.Кадом асбобхои гармкунандаи баркиро медонед?2.Ба асоси кадом ходисаи физики онхо сохта

шудаанд?менти гармкунанда чист?кадом максад спирали гармкунандаро дар трубка гир мекунанд? Барои чй фазой байни трубка ва эал бо реги кварсй пур карда мешавад? ихои асосии плитаи баркиро номбар карда метавонед?

З.Эле4.Бо 1

ЧОЙ1

СПИ]

5. Кис

42. ТАЪМИРИ АСБОБХОИ БАРКИ

Бо мурури вакт асбобхои баркй нуксон пайдо мекунанд. Чустучуи нуксонро аз намуди зохирии асбоб cap меку­

нанд. Асбобро бодиккат дида баромада нуксонхои механи- киро дарёфт кардан мумкин аст (мисол, канда шудани нокил).

Агар лампаи чарог дар нагирад, чунин рафтор меку-

142

Page 107: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1.Бо дастони тар чарогхоро даргиронидан ё хомуш кардан мумкин нест.

2.Агар ягон кисми чарог вайрон бошад, ё руйка- ши нокилхо нобуд шуда бошад, чарогхоро истифода

бурдан мумкин нест.З.Тоза кардан ва иваз кардани лампаро танхо дар вак­

ти ба кувваи барк пайваст набудани чарогхо ичро кунед.

КОРИ АМАЛИ

Омухтани сохти патрон ва вилкаи штепселй1.Танаи патронро кушода дилаки онро гиред.2.Ба воситаи печкаш гирохои иттисолии марказй ва пах-

луии патронро махкам кунед.3.Сохти хар як детали патронро омухта онхоро аз нав ба

хам васл кунед.4.Танаи вилкаи баркиро кушода, иттисолхои онро махкам

кунед.5.Штифтхои иттисолиро чудо карда нокилхоро аз онхо

чудо кунед.6.Сохти хар як деталро омухта вилкаро аз нав васл кунед.

Н Чарогхон руимизй, люстрахо, патронхои баркй, вилкаи штепселй, калидхои баркй.

1.Намудхои асосии чарогхои баркиро номбар карда метавонед?

2.Барои чй равшанипахнкунандаи чарогхоро аз маводхои гармибардор месозанд?З.Вилкаи штепселй аз кадом кисмхо иборат аст? 4Дисмхои асосии патронро номбар карда метавонед?5.Барои чй вилкаро аз танааш кашидан лозим аст?

О

140

Page 108: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

лампахои руимизй ва лампочкахои оддиянд (расмй 100). Сох­ти чарогхо аз таъиноти онхо вобаста аст. Онхо аз металл, пла­стмасса, оинахои рангин ва дигар маводхо сохта мешаванд.

г - люстра; д - шадчарог.

Манбаи равшанй барои чарогхои баркй ин лампахо (расмй 101) мебошанд.

Расмй 101. Сохти лампочкаи рузгор: 1 - шиша; 2 -муяки таф- санда; 3 - электродов; 4 - печ- тоб; 5 - иттисоли марказй.

Расмй 102. Патрони овезаи лампа: 1 - дила;, 2 — гирохои винти; 3 - ит- тисолх^ои пружинй; 4 - рахпеч; 5 - бадана.

Лампа ба патронхои баркй (расмй 102) тоб дода меша­вад. Патрон лампаро бо кувваи барк пайваст мекунад. Пат- ронхо шифтй, деворй ва овеза мешаванд (расмй 102).

Дар танаи пластмасса (расмй 102) ба воситаи флянси

138

Page 109: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

манбаи энергия: а - му вози; б - шишкам; в - омехта.

Дар электротехника маъмулан пайвасти занчирро ба та- вассути аломати шартй (чадвали 9) дар шакли схемаи элек­трикй ифода мекунанд.

Дар расми 98 сохти чароги баркии дастй ё худ чайбй ва схемаи баркии он нишон дода шудааст:

Асбобхои баркй ба манбаи энергия бо тарзу усулхои гуногун пайваст мешаванд. Дар расми 99 схемахои тарзи пайвасти мувозй, пайихам ва омехта нишон дода шудаанд.

Аломатх,ои шартии занчири электрикй

|,адвали

№ Номгуй Намуди умуми Таъинот1 2 3 41. Унсури галваникй

(батарея)— 1 —

2. Лампочка <Е@3. Мухофиз I---- “1t........ 14. Даргиронанда ва

катъкунанда 0 &__ /

5. Тугмаи дарг иронан­да ва катъкунанда

136

Page 110: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

39. КОРХОИ ЭЛЕКТРОТЕХНИКИ ДАР РУЗГОР

Энергиям электрики дар истехсолоти хочагии халк ва рузгори мардум васеъ истифода мешавад. Барои он ки ас­бобхои бо кувваи электрик коркунанда - яъне асбобу оло- ти баркй мунтазам фаъолият кунанд, манбаи кувваи барк зарур аст. Манбаъхои кувваи электрикй унсурхои галва- никй (яъне батареяхо (расми 95 а), аккумулятор (расми 95 б) ва генераторхо (расми 95 в: 1 - генератори велосипед ва2 - генератори истехсолотй) мебошанд.

Расми 95. Манбаъхои кувваи барк,: а -унсурхои (батареяхо) галваникй; б - аккумуляторов; в - генераторов (1 - генератори велосипед; 2 - ге­нератори истехсолотй).

Бо кувваи электрикие, ки манбаъхои номбаршуда хосил менамоянд, лампочкахои чарогхои дастии баркй, занги баркй, радиоприёмник, телевизор, магнитофон, мухаррики пармаи баркй, дарзмол-уту ва амсоли инхо кор мекунанд.

Энергияи электрикй аз манбаъ ба истифодабаранда ба воситаи симхо, ки шаклу таркибхои гуногун доранд (расми 96), интикол дода мешавад.

Симхои нокилй бехтарин симхои аз мис, алюминий ва нукра сохташуда мебошанд.

Маводхое, ки кувваи баркро намегузаронанд - изолятор (пластмасса, резина, шиша, чуби хушк) ном доранд.

134

Page 111: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 93. Сохти бакчах[ои ташноб: а - калонх;ацми сифонаш металли;6 - калон.хацми сифонаш резинй; в - хурд\ацм; 1 - сифон; 2 - клапана баромад; 3 - гаммозак; 4 - фишанг; 5 - крани гаммозак; 6 - дастак;7 - найчаи •<оришавии об.

ё дурушти металлй тайёр мекунанд. Бакчах,ои камхдчмро аз сафол ё пластмасса месозанд.

Дар бакчаи сифонаш металлй (расмй 93 а) чоришавии об баъди боло шудани клапани баромад ба амал меояд. Дар бакчаи сифонаш резинй (расмй 93 б) дар он вакт об чорй ме­шавад, ки ба воситаи даста сараки сифонро ба об мегутонанд.

Расмй 94. Крани гаммозакдор: 1 - прокладка; 2 - тана; 3 - пуки ма.\- качкунандаи резинй; 4 - сарпушак (заглушка); 5 - гаммозак; 6 - фишин­ги латунй; 7 - тир; 8 - новачаи резинй; 9 - шайба; 10 - гайка.

132

Page 112: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

кунанд ва маркази сурохихоро кайд мекунанд ва бо рахпеч махкам мекунанд (расми 91).

Барои махкам кардани дархо ва даричахо кулфакхо (шпингалет) истифода бурда мешаванд. Агар кулфакхо дар натичаи истифодаи бисёр чунбонак шаванд, боз хамон

Расми 91. Бо ёрии кунчак маркам Расми 92. Кулфакхо барои дар (а) кардани даричаи тиреза. ва дар и чаи тиреза (б): 1 - кулфа-

ки коалами; 2 — кулфаки па.\н; .1 - да- ста; 4 - асос.

роххои махкам карданро, ки барои фурнитураи мебел пеш- ниход шуда буд, истифода мебаранд.

Ба дар шинонидани дидгох (глазок) низ кори мураккаб нест. Барои ин дирафш ва парма лозиманд. Ч,ои шинони­дани дидгохро муайян намуда, ба воситаи парма дарро сурох мекунанд. кутри сурохй бояд аз кутри танаи дидгох

130

Page 113: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

вастхои он суст мешаванд. Дар ин холат рахпечхои кухна- ро гирифта ба чои он рахпечхои калонтарро метобанд. Агар чунин имконият набошад, ба сурохии рахпеч фонаи чубии ширешмолидашуда зада, рахпечи кухнаро аз нав метобанд.

Агар фурнитураро ба чои нав гузоштанй бошед, пешакй чои онро аник, намуда, ба чойхои тофта шудани рахпечхо аломатхо гузоред. Мисол, бандаки магнитиро чунин мегузо- ранд: аввал чои онро муайян мекунанд, сипас пластинаро ба дар махкам карда чои онро тавре интихоб мекунанд, ки дар вакти махкам кардани дар вай бо пластина хамчоя шавад. Бо сузан маркази сурохихоро аломатгузорй карда ба он рахпе­чхо метобанд. Сурохихои дарозруяии тана имконият меди- ханд, ки тана бо пластина мувофик гузошта шавад.

Дар фабрикахои мебелсозй фурнитураро пайвасткунан- дагони мебел чобачо мекунанд.

КОРИ АМАЛЙ

Омухтани сохт, принсипи кор ва пайвасткунии фурнитураи мебел

1.Расми 89-ро дида бароед, сохт ва таъиноти фурниту- рахои гуногунро омузед.

2.Дар устохонаи мактабй намунахои фурнитурахои мавчудро дида бароед: даста, кунчак, кашакхо, кулфхо ва гайрахо. Принсипи кори онхоро омузед.

3.Махкам намудани намудхои чудогонаи фурнитурахо- ро дар маводхои корношоям машк кунед. Дар вакти машк- кунй коидахои бехатарии кор бо рахпечхоро риоя кунед.

4.Агар дар хона ягон фурнитураи хуб махкам набуда мавчуд бошад, накшаи корро кашида бо ёрии калонсолон онро бартараф кунед.

Фурнитура, кунчакхо, кашакхо, зермони рафхо, бандакхои магнитй, кулфакхо, дастахо, пай- васткунандагони мебел.

128

Page 114: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

МАДАНИЯТИ ЦО И ЗИСТ

Маданияти чои зист аз чй иборат аст? Ин риоя карда­ни тозагй дар хона, сарфакорй дар хочагии хонавода, му- носибати эхтиромона ба калонсолон, байни якдигар ва гайра. Дар бехбудии хона ё хавлии худ шумо чй хел сахм гузошта метавонед?

Ба ашёхои атрофи худ нигаред. Оё хамаи дархои чево- ни шумо хуб махкам мешаванд, оё пояхои курсии шумо чун- бонак нестанд, оё аз милаи водопроводи ошхона ё хаммом об намечакад, оё хамаи асбобхои баркии рузгор дуруст кор мекунанд? Агар ягон чиз корношоям бошад, пас он мада­нияти чои зисти шуморо вайрон мекунад ва ин масъаларо худи шумо бевосита хал карда метавонед. Дар бораи чй тавр хал кардани ин масъала аз фаслхои ояндаи ин китоб фахмида мегиред.

36. СОХТИ МЕБЕЛ ВА ЧОБАЧОГУЗОРИИ ОН

Хангоми сохтани мебел барои пайвандхои харакатнок ва бехаракати кисмхои он деталхои махсус истифода бурда мешаванд, ки онхоро фурнитура меноманд. Ин кунчакхо, кашакхо, зермони рафхо, бандакхои магнитй, кулфакхо, да- стахо ва гайра (расми 89) мебошанд.

Кунчакхо (расми 89 а) аз ду пластинкахои чудонашаван- даи металлй иборатанд, ки нисбат ба хамдигар тахти кунчи рост чойгир шудаанд. Бо онхо пайвандхои кунчии рафхои деворй, чорчубаи тирезахо, мизхо ва гайрахо пайваст кар­да мешаванд.

Кашакхо (стяжка) (расми 89 в) аз ду кунчаки гафс ё пла- стинахо иборат мебошанд, ки байни хам бо винтхо пайваст карда шудаанд. Бо онхо деворхои чевонхо, мизхои хат-на-

126

Page 115: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расми 87. Рангмоли ё локкуни ба воситаи рангпошак (а) ва муцалам (б).

1.Деталхоро дар бинои шамолрав ранг ё лок кунед.

2.Бо дастн ранг ё локолуда ба чашм ва руй нарасед.

3.Деталхоро аз асбобхои гармидиханда дуртар ранг кунед.4.Баъди тамом кардани кор дастхоро бо собун хуб шуед.

КОРИ АМАЛИ

Ороиши деталхои тайёр аз тунука ва сим

1.Махсулотро тоза кунед. Он бояд, ки тегахои тез, ч,ойхои нохамвор, тарошида ва зангбаста надошта бошад.

2.Сатхи махсулотро беравган пок кунед.

Ороиш, тозакуни, беравганкуни, рангмоли, локдихй.

1 1

9•

1.Махсулотро бо кадом максад ранг мекунанд?2.Пайдарпайии ба рангмоли омода намудани де-

124

Page 116: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

мешавад ва ба оби гарм шуста бо латтаи хушк пок карда мешавад.

Нокилхо ва телерадиоаппаратураро устохои махсус кафшер мекунанд.

1.Пеш аз cap кардани кор хавокашхои махалли-V • • У Р° пайваст кунед, то ки бугхо ва чангхои дар

вакти кафшеркунй пайдошударо аз бино берункунед.

2.Бо кафшеркунаки ба шиддати баланд коркунанда фаъ­олият маиъ аст.

3.Бо кафшеркунаки симаш лучшуда кор кардан манъ аст.4.Бо кафшеркунаки гарм, кафшери гудохташуда ва де­

талхои тафсон боэхтиёт муносибат намоед.5.Кафшеркунакро ба зермони махсус гузоред.6.Дар чои корй дар зери по бояд резина бошад.7.Баъди кор ва пеш аз таом дастро бо собун шустан

зарур аст.

КОРИ АМАЛЙ

Кафшер кардани деталхо аз тунука ва сим

1.Кафшеркунакро ба кор тайёр кунед.2.Ч,ои пайвастшавандаи деталхои гуногунро тоза кунед

(куттй барои деталхои майда, танаи хокандози хочагй, “винти хавой” ва гайра).

3.Ба чои пайвастшаванда кабати тунуки кафшерро молед.4.Деталхоро ба хам пайваст кунед.5.Нугхои сими “винти хавой”-ро кафшер кунед. Винтро

ба халка кафшер кунед.6.Баъди хунукшавй чойхои кафшершударо бо об шуед.

122

Page 117: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

каткуниро кайд кунед.4.Канорх,оро кат намуда ба воситаи катпайванд ба

хдмдигар пайваст кунед.5.Барои дастаи хокандози хочагй дар тана ва даста ё ду

детали чангаки либосовезак сурохихо кунед.6.Д астаи хокандозро ба тана ва деталхои чангаки

либосовезакро ба воситаи парчин пайваст кунед. Сифати пайвандро санчед.

Катпайванд, парчин, фишурдан, ба хам кашидан

1.Катпайванд дар кучо татбнк карда мешавад? Оё дар хонаи шумо деталхои бо рохи каткунй пайвастшуда мавчуданд?

2,Оё катпайванд кушодашаванда аст?3.Пайдарпайии катпайвандкуниро номбар карда ме­

тавонед?4.Барои чй канорхои катшудаи тунукахо аз пайванд

намебароянд?5.Кадом намудхои парчинро медонед?6.Барои чй парчинхоро аз металли нарм тайёр мекунанд?7.Пайдарпайии парчинкуниро номбар карда метавонед?8.Пайванд ба воситаи парчин дар кучо татбик мешавад?

34. ПАЙВАСТ КАРДАНИ ДЕТАЛХО БА ВОСИТАИ КАФШЕР

Боз як намуди пайвасткунии деталхо мавчуд аст, ки ин пайваст кардан бо рохи кафшер мебошад. Кафшеркунй ин раванди пайваст кардани деталхо ба воситаи металл ё хулаи гудохташуда мебошад.

Кафшер дар харорати нисбатан пасттар аз металлхои пайвастш аванда гудохта мешавад. Кафшерхои нисбатан

О

120

Page 118: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

К атп ай ван д ро барои сохтани сатилхо, лулахои обпартой ва хдвокашй, куттии консерва, инчунин барои руйпуш кардани боми хонахо истифода мебаранд.

Д ар заводхо чунин корхоро коргарони махсус дар дастгоххои пайвасткунанда ичро мекунанд.

Деталхои тунукагиро гайр аз катпайванд, инчунин ба воситаи парчинкунй хам пайваст мекунанд.

а б

в г

Расмй 85. Намудх;ои парчинкунй бо парчинх;ои саракх;ои гуногундошта.

Парчин ин деталхои махкамкуниест, ки аз сарак ва тана (стержен) иборат аст. Онхоро аз металли нарм: пулоди нарм, латун, алюминий тайёр мекунанд. Аз руи шакли сарак парчинхо якчанд намуд доранд (ниг. расмй 85 (а, б, в, г).

Барои ба воситаи парчин пайваст кардани металлхо, аввал чои сурохихоро кайд карда сурох мекунанд.

118

Page 119: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

2.Х,ангоми кор бо дастгох тугмахои хилъат бояд гуза- ронида шуда бошанд.

3.Мавриди кор аз айнаки мухофизатй истифода баред.4.Дар вакти кор карда истодани дастгох ягон амалиёт,

аз кабили иваз кардани парма, тоза кардани охансов- хо, гузоштан ё гирифтани детал аз руи мизи дастгох катъиян манъ аст.

5.Аз назди дастгохи коркардаистода дур наравед.6.Махсулотро дар шиканча, пармаро дар патрон ва пат-

ронро дар шпиндел боэътимод махкам кунед.

КОРИ АМАЛИ

Омухтани сохти дастгохи пармакунй.Сурохкунй бо ёрии дастгохи пармакунй

1.Аз руи расми 83 сохти дастгохро бодиккат омузед.2 .Д ар д аф тар тавсиф и асосии дастгохро нависед:

суръати харакати шпиндел, бузургии кучиши шпиндел, кутри калонтари сурохй ва гайра.

3.Дастгохро аз назар гузаронида кисмхои асосии онро номбар кунед.

4 .Руйкаш и м ухоф изатии дастгохро гири ф та бо харакатгузаронии тасмагй ва винтй шинос шавед.

5.Схемаи кинематикии дастгохро тасвир кунед.6.Дар дафтари корй чадвали зеринро пур кунед:

№ Номи кисмхои асосии дастгохи пармакунй

Таъинот

7.П арм аи кутри заруриро интихоб карда, онро ба

116

Page 120: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

пармаро ба бол о ва поён хдракат додан мумкин аст.

Расми 83. Дастгох,и пармакунй: а - сохти умумй; (1 - асос; 2 - мизи корй; 3 - патрон; 4 - шкалаи танзимии чукурии пармакунй; 5 - гирои шпиндели; 6 - дастак; 7 - х^аракатгузаронй бо тасма; 8 - руйкаши мух^офизатй; 9 - мух^аррики баркц; 10 - дастаи танзими гирои шпинделй; 11 - дастаи ба поён харакатди^андаи гирои шпинделй; 12 - колонна; 13 - тугмачах^ои ба х;аракатдарорй; 14 - тугмачаи “И ст ”) б - схемаи кинематикй (1 - х;аракатдих;андаи рейкагй; 2 - л; ч P а к а ш <) и л; андаи тасмагй; 3 - х;аракатдих;андаи винтй).

Дар панели пеши дастгох, тугмачах,ои пайвасткунии 13 ва хомушкунии 14-и мухаррики баркй мавчуданд.

Ба асоси 1-и дастгох винт-колоннаи амудии 12 махкам карда шудааст. Дастаи 11-ро кад-кади винт-колонна гардиш дода, дастаки шпинделиро боловупоён харакат дода, бо дастаи 10 онро дар холати зарурй нигох доштан мумкин аст.

Барои назорат кардани чукурии сурохихо ш калаи 4 пешбинй шудааст.

Вобаста ба мавод суръатхои гуногуни пармакунй мавчуданд. Барои ин ба воситаи ба шкивхои кутрашон гуногун андохтани тасмаи харакатгузарон зудии лозимиро мукаррар мекунанд.

114

Page 121: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Барои бо парма сурох кардани тунука парматегхои одции спиралшакл истифода мешаванд (расми 81 а ). Ба зери тунука тахтача мегузоранд (расми 81 б, в).

Расми 81. Парма барои сурох кардани т унука (а ) ва тарзх^ои пармакунй (б, в): 1 - махсулоти сурохшаванда, 2 - тахтача.

©1.Дар вакти сурохкунй танхо бо болгаи дуруст кор кунед. Дастро ба чои кории калами сурох­кунй надоред.

2.Дар вакти пармакунй деталро дар шиканча боэъти- мод махкам кунед.

3.Санчед, ки оё парма дар патрон хуб махкам шудааст ё не. 4Дангоми пармакунй ба дастаи парма фишори зиёд

наоред.

КОРИ АМАЛИ

1 Д ар зулфин (расми 57 а), чангаки либосовезак (расми 57 б), дастаи хокандоз ва гайра пешакй чои сурохиро бо фулодкалам кайд намуда сурохй кунед.

112

Page 122: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 77. Сурох кардани металл ба воситаи сунба: а - сунба; б - раван- ди сурохкунй; 1 - цои болгазанй; 2 - бадана; 3 - нуг.

воситаи болга рост мекунанд. Дар заводхо барои сурохкунии тунукахо асбоби махсус истифода бурда мешавад, ки колаб- пуансон ном дорад (расмй 78).

Расмй 78. Тарзи сурохкунии механики.

Page 123: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

ми 74) ва дастгоххои каткунандаи профилй кат мекунанд. Ин корро дар заводхо охангарон ва ш тамповш икхо ичро мекунанд.

Барои аз сим тайёр кардани деталхо ба он низ бо рохи кат ва кач намудан шакли дилхох медиханд.

Симхои кутрашон то 3 мм-ро ба воситаи анбурхо кат мекунанд. Барои каткунии деталхои качхатта анбури хамвордандон истифода бурда мешавад (расми 75).

Сими гафсро дар шиканча кат мекунанд (расми 76).

Расми 76. Каткунии сими гафс дар шиканца.

© , 1 .Дар вакти ба воситаи шиканча кат кардани тунука ё сим аввал онро боэътимод махкам кунед.

2.Танхо аз болгахои дастааш махкам истифода баред.3.Дар вакти каткунии тунукахо ва симхо ба дасте, ки

бо он тунука ё симро медоред, хатман дастпушак пушед.

4.Дар кафои одами тунука ё симро каткардаистода наистед.

КОРИ АМАЛИ

К^аткунии тунука ва сим1.Ашёи хомро барои сохтани куттй, барои деталхои

майда, хокандоз, чангаки либосовезак ва гайра аз руи хати

108

Page 124: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

тунукаро ба буриши асбоби дар расми 72 тасвиршуда гузошта, бо болга мезананд ва дар натича шумораи зиёди махсулоти зарурй зуд хосил карда мешавад.

Расми 71. Каткунии тунука ба воситаи цолаб^ои металли: а - цолабх;ои металлй; б, в - тарзх;ои цаткунй.

Расми 72. Асбоб барои цаткуни.

106

Page 125: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1.Бо сухони бедаста кор кардан мумкин нест. Пеш аз кор саннед, ки дастаи сухой махкам аст ё не.

2.Махсулотро дар шиканча боэътимод махкам кунед.3.Нуги сухонро бо даст надоред, ки даст осеб мебинад.4.Сифати сатхи тозакардашударо бо даст насанчед.5.Х,ангоми тоза кардани махсулот бо когази сунбода ба

даст дастпушак пушед.

КОРИ АМАЛИ

1.Дар ш иканча м ахсулотро барои тайёр кардани зермони теги дастгохи харротй, руйкаши гирохои шиканча, танаи хокандоз, куттй барои деталхои майда, накшакашак, халкаи иарда ва гайрахоро махкам кунед.

2.Бо сухон ва когази сунбода сатх ва канорхои махсу­лотро тоза кунед.

Н Тозакунй, руйкаши гирохои шиканча.

1.Барои суфтаву пок кардани махсулот аз ме­талл кадом асбобхоро истифода мебаранд?

2.Кадом коидахои бехатариро хангоми кор бо су­хон ва когази сунбода медонед?

3.Руйкаши гирохои шиканчаро барои чй истифода мебаранд?

4.Барои чй дар вакти тоза кардани сатххои хамвори металлй когази сунбодаро ба тахтачаи металлй мепечонанд?

5.Барои нарасидани осеби дандонахои гиро ба махсу-

О

104

Page 126: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

КОРИ АМАЛИ

Буридани тунука ва сим

1. Аз руи аломатгузории пешакй ба воситаи кайчии челонгарй барои зермони теги дастгохи харротй, руйкаши гирохо, шиканчахо, танаи хокандоз, куттй барои деталхои майда ва гайрахо порчахои тунукаро буред.

2 .Д арози и сими барои халкаи п арда ё сим калам зарурбударо хисоб кунед. Бо анбури сим бурй сими лози м аро бурида гиред. Бо хаткаш ак дарози и сими буридашударо санчед.

О Кайчихои дастии челонгарй, кайчии дамаш рост ва кач, анбури симбурй, кайчихои механикй - гилотинй ва чархй, металлбур.

1.Кайчихои металлбурй ва анбури симбурй чй монандй доранд?

2.Дар вакти буридани металл ва сим кадом коида- хоро риоя кардан лозим аст?

3.Барои чй бо кайчии кунд буридани металл душвор аст?4.Барои чй дар вакти буридани тунука онро хама вакт

ба тири кайчй наздиктар гузоштан лозим аст?5.Намудхои кайчихои истехсолиро барои буридани ме­

талл номбар кунед.6.Кайчихои истехсолй аз кайчихои дастй чй фарк

доранд?7.Барои чй дар вакти буридани порчаи кутохи сим кис­

ми буридашавандаро ба тарафи симтури мухофи- затй равон кардан лозим аст?

О9

102

Page 127: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 67. А с боб барои буридани тунука.

Д ар устохонахои макта- бй барои буридани сим ва ё тунукахои гафсии гуногун- дош та воситахоеро метавон истифода бурд, ки сохту амали мурраккаб надошта, ба дасти худи хонандагон тахия ва танзим ш удаанд. Д ар

расмй 67 як навъи чунин дастгохи содаи тунукабурй оварда шудааст, ки онро худи хонандагони яке аз мактабхо сохтаанд.

Барои буридани симхои пулодин, мисин ва алюминийие, ки кутри онхо то 3 мм мебошад, газанбурхои гуногуншакли махсуси симбурй истифода бурда мешаванд, ки дар расмй 65 в ду намуди ин навъи анбурхо оварда шудаанд. Газан-

TeFH бехаракат

Ашёи хом

Дискхои буранда

Ашёи хом

TeFH царакаткунанда

Расмй 68. Буридани тунука бо кайчихои механики: а - гилотини ва б - чархй.

100

Page 128: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

КОРИ АМАЛИ

Аломатгузории махсулот аз тунука ва сим

1.Нак;шаи технологиро омухта барои сохтани хокандоз ба махсулоти интихобкардаи худ аломатгузорй кунед.

2.Бо ёрии намуна аломати “винти хавой”-ро гузоред (расми 65).

Аломатгузорй, гунёи челонгарй, симкалам, фулод- калам-сунба, хати рости шартй, намуна, челон- гари аломатгузор, челонгарй асбобсоз.

1.Барои аломатгузории махсулотхои металлй кадом асбобхоро истифода мебаранд?

2.Дар вакти аломатгузорй кадом коидахои бехата- риро риоя кардан лозим аст?

3.Аломатгузории металл аз аломатгузории чуб чй фарк дорад? Умумияти онхо дар чист?

4.Хати рости шартй барои чй кашида мешавад?5.Намуна барои чй истифода бурда мешавад?6.Намунаро кй тайёр мекунад?7.Дар руи миз симкалам, хаткашак, гунё, паргор, наму­

на ва гайраро чй тавр гузоштан лозим аст?

98

Page 129: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

2.Барои чй бо тахтачаи чубй танхо металлхои хеле тунукро рост кардан мумкин аст?

3.Барчастагии тунука аз хисоби чй кам мешавад?4.Барои чй дар вакти рост кардан ба чохои барчастаи

он сахт задан мумкин нест?5.Сими алюминийи диаметраш 3 мм-ро бо кадом рох

рост кардан мумкин аст?б.Оё баъди буридан рост кардани тунука мумкин аст?

27. АЛОМАТГУЗОРИ БА ТУНУКА ВА СИМ

Барои дуруст тайёр кардани детал ба руи ашёи хом, ки аз он махсулот сохта мешавад, дар намуди хатхо ва нуктахо аломатхо мегузоранд. Ин амалиёти челонгарй аломатгузорй ном дорад.

Аломатгузорй ба воситаи хаткашаки металлии масштаб- дор, гунёи челонгарй, хаткашак, фулодкалам-сунба (кернер) сурат мегирад.

Гунёи челонгарй барои кайд кардан ва санчвдани кунчдои рост истифода бурда мешавад. Симкалам барои гузоштани аломатхо ва хатхо хизмат мекунад. Он намудхои гуногун дорад.

рости шарти. намуна.

96

Page 130: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 60. Росткунии махсулот аз тунука: а - бо тахтачуб; б - бо болгаи чубин.

Расмй 61. Рост кардани симх;о.

9 4

Page 131: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1 2 3 4 5

2. Симро рост кунед

Мизи челонгарй ё сандон

Хаткаш

3. Як нугашро халкавор кат кунед — О

Миз, гиро, восита барои

каткунй

Волга ва хаткашак

4. Нуги симкалам- ро тез кунед

= и

Миз ва гиро Сухон ва хаткаш

5. Симкаламро сайкал дода ранг кунед

Миз Когазисумбода,мукалам

КОРИ АМАЛИ

Накшаи технологй барои сохтани махсулот аз тунука ва сим

1.Аз чадвалхои 6, 7 ва 8 истифода бурда, барои яке аз махсулотхои зерин накш аи технологиро тартиб дихед: зермони теги дастгохи харротй, лабаки гирои челонгарй, куттй барои деталхои майда, чангаки либосовезак. Чангак барои чамъ кардани рандамайда, халка барои парда ва гайра.

2.Н акш аи технологии худро бо накш аи технологии хамсинфони худ мукоиса кунед.

Н Ба накшаи техники гирифтани тасвири графики, технология.

92

Page 132: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Маркази сурох- шавиро муайян намуда онро су­

рох намоед

к —

О

ю

Ч,адвал, хаткашак, фулодкалам,

парматеги 3 мм

Бо мехпарчин пайваст намоед IВолга, сандон

9. Интихоб ва хам­вор намудани масолехи андоза- аш (1x83x165 мм)

Ч,адвал, болгаи чубин, плитаи

хамвор

10. Аз руи накша андозахояшро

гузоред

Чддвал, гунё, хаткашак

11. Масолехро ба дарозии 30 мм

буред

Кайчй

12. Бари сатхи пах- луиро ба андо- заи 28 мм кат намуда, кунчхои онро буред

JБолгаи чубин,

кайчй

13. Бари сатхи пах- луиро ба андо- заи 25 мм кат намоед

с -7

Болгаи чубин, кайчй

90

Page 133: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Дар чадвалх,ои 6 ва 7 накшаи технологи барои сохтани махсулот аз тунука ва сим оварда шудааст.

Накшаи технологи. Тайёр кардани хокандоз

№ Номгуй Микдор Масолех Андоза, мм

1. Асос 1 фулузи варакагй - тунука

1x182x216

2. Даста 1 фулузи варакагй - тунука

1x83x165

3. Мехпарчин 1 Алюминий 3x8

Ф Хокандоз барои тоза намудани чои кор дар устохонаи таъ- лимй истифода бурда мешавад

К Маснуот аз ду чузв иборат аст ва аз тунука сохта меша­вад. Дастааш бо рохи мехпарчин мустахкам карда мешавад

Т Барои босифат тайёр намудан асбобхои гуногунро исти­фода мебаранд. Вакти тахминй барои сохтан -10 соат

Э Ороиши хокандоз мувофики хохиши истифодабарандаи он муайян карда мешавад

Page 134: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

зарурии мах,сулоти лозимаро тайёр мекунанд.Дар сохтани мошинахо, мебел, воситахои гуногун, одатан

коллективхои эчодии мутахассисони гуногун: мухандисон- таррохон, рассомон-таррохон, технологхо, иктисодчихо, коргарони ихтисоси гуногун иштирок мекунанд.

КОРИ АМАЛЙ

Сохтани махсулот аз тунука ва сим

1. Барои сохтани махсулот (лаблулаи гирохои челонгарй, чангаки либосовезак, халка барои парда, зермони кафшер ва гайра) супориши техники тайёр кунед. Таъиноти махсулотро номбар кунед, ба он дархостхо омода намоед.

2.Вариантхои имконпазири тархлоро фикр карда бароед ва бехтаринашро интихоб кунед.

3. Расми техникй ё ангораи махсулотро кашед ва андозахои асосии онро нишон дихед.

4.Аз когаз макети махсулотро созед, бо ёрии он дурустии андозахои интихобкардаи худро санчед ва ба ангора иловахои заруриро дохил кунед.

Тахти рохбарии муаллим нархи махсулоти сохташа- вандаро хисоб кунед.

Лоихакашй, тархрезй, лоиха, супориши техникй, таррохии ангоравй, лоихаи техникй, накшахои кори, тайёрии технологй, намунаи танрибавй.

9•

1.Лоихакашй чист?2.Даврахои офарида шудани деталро номбар кар­

да метавонед?ixa чист?юи таррохии махсулот кадом маълумотро ба хи-

86

Page 135: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расми 59. Махсулот аз тунука ва сим барои супориши 1: а - зермон- теги дастгох,и харротй; б -руйкаши гирох;о; в - зермони кафшер, г - хаткаш.

1.Дарозии чангаки дарро, ки дар расми 57, в нишон дода шудааст, муайян кунед.

2.Густараи куттии дар расми 60 б тасвиршударо кашед.

1.Дар накшахо ва ангорахо радиус ва кутри де- талхоро чй тавр ишора мекунанд?

2.Дарозии давра тахминан ба чй баробар аст?3.Густара чист?4.Дар накша чойхои кагшавй бо чй гуна хат нишон

дода мешаванд?5.Дар накша ва ангорахо махсулоти симинро чй тавр

ишора мекунанд?6.Дарозии махсулоти симин чй тавр муайян карда

мешавад?7.Дар накша маркази сурохй чй тавр ишора карда

мешавад?

О

8 4

Page 136: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 57. Нацшаи махсулот аз металл: а - зулфин; б - чан гаки либосовезак; в - чангаки дар; г - печкаш.

Аломатй “10” дар накша (расмй 57 а) ба 10 мм баробар будани диаметр ва “R13” ба 13 баробар будани радиусро нишон медихдд. Радиус ба нисфи диаметр баробар аст.

Агар махсулот аз сими кутраш аз 2 мм бориктар сохта шуда бошад, пас онро дар накша бо хати асосии яклухти гафс ишора мекунанд (расмй 57 в). Агар аз 2 мм гафстар бошад, пас он дар накша бо ду хати асосии мувозй тасвир карда мешавад. Дар байни он ду хати асосй хати тирии мункатеъ гузаронида мешавад.

Махсулотхои аз сим сохташуда чойхои качхатта доранд, ки дар вакти хисоб кардани дарозии сими лозима ба хисоб ги-

82

Page 137: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Барои сохтани деталхо гайр аз тунука инчунин симхои гуногун, ки бо дарозй ва гафсии ночизи худ фарк мекунанд, татбики васеъ доранд. Симхои мисин ва алминийй барои сохтани нокилх,ои баркй ва парчинхо (заклепка) истифода бурда мешаванд. Аз сими нарми пул о дин меххо, рахпечхо ва гайра тайёр карда мешаванд. Аз симхои чандири пулодй - пружинахо ва торной созхои мусикй истехсол мекунанд.

Симхои аз 5 мм гафстарро бо рохи гузаронидани ме- талли тафсон аз байни навардхои чуякдор хосил мекунанд (расми 56 а). Чунин симро катанка меноманд. Сими борик- тар дар натичаи гузаронидани катанка аз филер-деталхои сурохидор, ки аз металлхои них,оят мустахдсам сохта шу­дааст, ^осил карда мешавад (расми 56 б).

Расми 56. Схемаи х;осил кардани сим: а - ба воситаи наварди чуякдор; б - ба воситаи филер-детали сурохдор.

Дастгохдоро барои хосилкунии сим коргарони махсус назорат мекунанд, ки онх,о вазъи металлх,о ва хулах,оро х,ангоми тафтиш, фишор ва х,олатх,ои дигар ва инчунин сохти дастгоххоро хуб медонанд.

КОРИ АМАЛЙ

Шиносой бо металлхо ва хулахо

1 .Якчанд намуди тунукахо ва симхоро дида бароед.2.Ранг ва номи хар як маводро номбар кунед.3.Хдр як намунаро кат карда бинед. Ба воситаи хаткашак

80

Page 138: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

22. ТУНУКА ВА СИМ

Металлхо (фулузхо) дар хдёти одам роли хеле мухимро мебозанд. Аз онхо мошинахои гуногун, банду басти сохтмон, ашёхои маишй сохта мешаванд.

М еталл баъзе хосиятхои физикавиро дороет, ки он хосиятхоро чуб надорад: электргузаронй, магнитнокшавй, аз гармй васеъшавй, харорати гудозиш ва гайра. Хосиятхои механикии металлхо ба монанди сахтй ва мустахкамй, аз хосиятхои чуб дида афзалиятхои бештар доранд. Бар хилофи чуб металлхо ба хосияти ёзандагй, яъне кобилияти тахти таъсири кувваи берунй иваз кардани шаклро доранд.

Бисёртар металлхоро дар намуди хулахо кор мефармоянд. Хулахои аз хама зиёд пахншуда ин пулод ва чуян (хулахои охан ва карбон), дюралюминий (хулаи алюминий ва мис, магний ва гайра), биринчй (хулаи мис ва f) мебошанд.

Махсулотхои металлй ва хулагиро дар корхонахо дар намуди тунукахо, симхо, лулахо (трубахо) истехсол мекунанд, ки аз онхо сохтани ягон гуна деталхо хеле осон аст.

Тунукаро дар натичаи аз байни навардхои фишоранда гузаронидани металлй тафсон (расми 54) хосил мекунанд. Масофаи байни навардхоро тагйир дода тунукаи гафсиаш дилхохро хосил кардан мумкин аст.

Расми 54. Схемаи х;осил кардани тунука: 1 - моли хом ё худ масолех;; 2 - иавард.\о; 3 - гилдиракх^о.

78

Page 139: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 53. Шиканцаи челонгарй: 1 — винти х;аракатнок; 2 - лаби Харакатнок; 3 - лаби бе.\аракат; 4 - лав\ачаи такяго.уй; 5 - даста.

Коидахои муносибат бо гирои челонгарй

1 .Хднгоми мах,кам кардани мах,сулот ба даста бо болга задан мумкин нест.

2.Гироро аз охднрезах,о танх,о ба воситаи шёткаи махсус тоза кардан лозим аст.

3.Винти харакатнокро даврй равган кардан лозим аст.

КОРИ АМАЛИ

Омузиши сохти мизи челонгарй

1.Сохти мизи челонгариро дида баромада дар дафтар чадвали зеринро пур намоед.

№ Номи чойхои асосии мизи челонгарй

Таъиноти кисмхои мизи челонгарй

76

Page 140: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

АЛОМАТХ,ОИ МОШИНАШИНОСИ. ТЕХНОЛОГИЯИ КОР БО МЕТАЛЛ

21. НОИ КОРИ БАРОИ КОРКАРДИ ДАСТИИ МЕТАЛЛ

Барои сохтани модели самолёт, автомобил, киштй ё ягон асбоби дигар дастй кор кардани металлро аз худ намудан зарур аст. Чунин амал челонгарй ном дорад.

Зиёда аз чорсад сол пеш аз ин махсулоти асосии устохонахои челонгарй ин кулфхо барои дархо, дарвозахо, сарпуши сандукхо ва гайра буданд.

Барои аз металл тез ва хушсифат тайёр кардани ягон махсулот дуруст истифода бурдани тачхизот ва асбобхои челонгариро хуб донистан лозим аст.

Дар устохонаи мактабй мизи челонгарй кисми асосии чои корй барои коркарди дастии металл ба хдсоб меравад. Мизхои челонгарй намудхои гуногун доранд, лекин хамаи онхо асос ва сарпуш доранд, ки ба он гирои челонгарй, тури мухофизатй ва лавозимоти дигар махкам карда шудаанд (расмй 51).

Барои мувофику муносиб ва осон будани чои кор баландии миз ба кади коргар мувофик бошад. Агар оринчи дастро ба кунчи 90° бардорем ва даст ба баландии гиро баробар шавад (расмй 52 а), пас баландии миз дуруст интихоб карда шудааст. Дар расмй 52 б. холати зарурии даст ва пой хангоми кор нишон дода шудааст.

Шиканчахо барои махкам кардани махсулот пеш аз амал хизмат мекунанд (расмй 53). Хднгоми ба самти акрабаки соат тоб хурдани дастаи 5 лаби харакатноки 2 махсулотро, ки дар байнаш он чойгир карда ш удааст, фиш урда ба лаби бехаракати 3 наздик мешавад.

74

Page 141: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1 2 3 4

3. Деталх,ои инти­колй (доирахои дандонадор, си- торачашакл ва шкивх,о)

Ж

4. Винти маъмул

Инттисоли типии деталхоЧ,адвали 5

№ Номгуй Расмхо Шарти ишораи графики

1. Иттисоли хдракатноки

детал бо мехвар

2. Иттисоли хдракатноки винт бо гайка /Iji \ а

3. Иттисолихдракатноки

шарнирй / г ? » / ^ /4. Иттисоли

бехаракати детал дар навард

X

72

Page 142: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

? Локдихи, морилка, лок, локдихандагон.•

о•

1.Барои чй махсулотро лок медиханд?2.Сатххоро барои локдихй чй тавр тайёр мекунанд?3.Барои локдихй кадом асбобхо лозиманд?

вакти локдихй кадом коидахои бехатариро риоя щи лозим аст?

4.Даркар/

20. МАФХ.УМ ДАР БОРАИ МЕХАНИЗМ ВА МОШИНА

Дар олами муосир ба одам мошина ва м е х а н и з м а м гуногун ёрии калон мерасонанд.

Мошина ин воситаест, ки бо максади сабук намудани мехнати фикрй ва чисмонй амалхои муайянеро ичро мекунад. Масалан, автомобил ин мошинаест, ки барои кашонидани бор ва одамон истифода бурда мешавад, дастгох - барои коркарди ягон гуна махсулот хизмат мекунад, яъне вай мошинаи техно логист.

Мисоли мошинахои хонагй - ин чангкашак, мошинаи чомашуй, яхдон ва амсоли инхо мебошанд. М ошинахои хочагй (комбайн, трактор ва гайра) ба инсон барои коштан ва гунучини хосил ёрй мерасонанд. Компю тер бош ад, мошинаи ахборотй ва хисобкунй мебошад.

Ба таркиби мошина механизмхои бисёр ва гуногун дохил мешаванд. Механизм ин воситаест, ки як намуди харакатро ба намуди дигар табдил медихад. Ба сифати мисол механизми винтиро дида мебароем, ки дар гирохои мизи дуредгарй мавчуд аст (расми 50).

Дар механизми винтй харакати даврзанандаи дастаи 2 ба харакати ростхаттаи винтй табдил меёбад. (Якчоя бо тахтачаи гирои 3 (расми 50 а) дар (расми 50 б) схемаи кинематикии меха-

70

Page 143: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

гузаронед.2.Расмй хосилшударо аз назар гузаронед. Ч,ои гардиш-

хоро муайян карда, бо дирафш дар чойхои зарурй сурохихо созед.

3.Мизчаи арракуниро тайёр кунед. аррачаро ба симарра махкам кунед.

4.Сархадхои махсулоти худро арра кунед.5.Махсулоти тайёрро бо сухонча ё когази сунбода тоза

кунед.

? Симарра, сухонча, мизчаи арракунй.•

о•

1.Симарра аз кадом кисмхо иборат аст?2.Дандонахои аррача чй тавр моил шудаанд?3.Сархадхои дарунй бо кадом тартиб бурида

лаванд?хади буридашударо чй тавр эхтиёт мекунанд?

меи4.Сар

19. ЛОКДИХИИ МАХСУЛОТИ ЧУБИ

Локдихй яке аз роххои коркарди махсулоти тайёр ба Хисоб меравад. Дар вакти локдихй дар сатхи чуб кабати шаффофе пайдо мешавад, ки аз кабати он ранги аслии чуб намудор мешавад. Ин кабат чубро инчунин аз намй ва пусидан нигох медорад. Пеш аз локдихй сатххои чубро бо когази сунбода сайкал медиханд. Баъди ин баъзан чубро ранги махсус медиханд, ки он дар об хал карда шуда, сипас ба чуб молида мешавад. Номи ин ранг морилка мебошад. Онро ба воситаи пахта ё дока ба чуб мемоланд.

Локро бо мукалам, пахта ё дока мемоланд (расмй 49). Инчунин рохи дигари локдихй - гутонидан мавчуд аст. Баъди м олидани лок м ахсулотро дар чевонхо ё хушк- кунандахои махсуси гарм ё сард хушк мекунанд. Баъзан

68

Page 144: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расми 46. Симарра: 1 - чавкот; 2 - даста; 3 - гирои болои; 4 - гирои поёни.

Б арои тар ан г каш идани чавкот пеш аз гузош тани аррача гирои экссентрикиро (расми 47) истифода мебаранд. Баъди мах,кам кардан и ар р ач а гирои экссентрикиро мегиранд. Ч авкотро бо даст хдм фишурдан мумкин аст. Барои ин яке аз охирхои чавкотро ба руи миз гузошта бо дасти чаи нуги дигари чавкотро мефишуранд. Бо дасти рост аррачаро гузошта ба воситаи гирох,о мефишуранд.

шурдани чавкоти симарра.Расми 48. Мизчаи арракуни бо

симарра.

Хатх,оро дар руи махсулоти буридашаванда ба воситаи когази нусхабардорй мегузаронанд.

Дар вакти буридан бо симарра дар гирои кафои мизи

66

Page 145: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Догсузи баркиро бо дасти рост чун калам медоранд. Асбобро ба кувваи барк пайваст карда дарачаи муайяни гарм иро м укаррар мекунанд. К орро хдмон вакт cap мекунанд, ки агар ранги саркалам сурхи баланд шуда бошад. Онро танхо дар чуби хушк истифода бурдан мумкин аст.

Барои хосил кардани рахи борик, саркалами догсузи баркиро тезтар ва барои хосил кардани рахи гафс сусттар харакат додан лозим аст. Д ар охири рах саркалами сузонандаро тез дур мекунанд. Нугкаламро бе фишор харакат додан лозим аст. Расмро аввал аз руи контури беруна мебуранд. Сипае раххои дарунй бурида мешаванд (расмй 45). Сузонандаи баркиро 2-3 дакдка хунук намудан лозим аст.

Расмй 45. Хонанда хангоми кор бо догсузи баркц ва намунаи махсулоти тайёр.

© 1.Асбоби догсузро танхо бо ичозати муаллим ба Кувваи барк пайваст кунед. Бо асбоби дуруст кор кунед.

2.Х,ангоми кор биноро шамол додан лозим аст.3.Ба болои асбоби коркардаистода хам шудан мумкин

нест.4.Асбоби ба кувваи барк пайвастро бе назорат нагузоред.5.Даст ва либосро аз саркалами тафсон эхтиёт кунед.

64

Page 146: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

воситаи сухон чубро тахти ягон кунч нисбати раххои чуб хамвор кардан осону мувофик мебошад. Лекин дар ин вакт дар сатхи чуб раххо пайдо мешаванд. Бинобар ин барои хамвор шудани сатхи чуб онро ба самти торхояш сухон кардан лозим аст.

Сатхи чубро ба воситаи когази сунбода низ хамвор мекунанд. Когази сунбода ин навъи когазест, ки дар руи он шишареза, сангреза ва минералхои сахт часпонида шудаанд. Барои осонкунии кор онро ба суфтакунаки чубй таранг намуда мекашанд (расми 43). Дар аввал сунбодаи донахои руяш калонтар, яъне дурушттар ва бо мурури вакт сунбодаи донахояш хурдтар - сунбодаи махинро истифода мебаранд.

Сатххои сайкалдодашударо бо намуна ё эталон мукоиса намуда месанчанд.

Д ар истехсолот деталхоро ба воситаи дастгоххои сайкалдихй пардоз медиханду хамвор мекунанд.

1.Махсулотро бо сухони дастааш махкам сайкал дихед.

2Дангоми кор сухонро бо ангушти дасти чаи доред.

З.Гарди чубро аз сатххои коркардшуда пуф накунед. Аз шётка истифода баред.

КОРИ АМАЛИ

Тоза кардани сатхи деталхои чубй ба воситаи сухой ва когази сунбода

1Д исм хои асосии сухонро ном бар кунед. Н амунаи когазхои сунбодаи дар мактаб мавчудбударо дида бароед.

2.Ба воситаи сухон ва когази сунбода сатхи детали сохташударо тоза кунед.

62

Page 147: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

К О РИ АМАЛИ

Пайвасткунии махсулоти чуби ба воситаи ширеш

1. Барои бо ширеш пайваст кардани деталхои тайёр- кардашуда чои кориро омода созед. Сатххои ширешшаван- даро тоза кунед. Ширеш ва мукаламро тайёр кунед.

2.Ба сатххои ширешшаванда ба воситаи мукалам ширеш- ро молед, 2-3 д аки ка ширешро хушконед, деталхоро пайваст кунед ва бо шиканча фишуред.

3.Дар дарси оянда махсулоти тайёрро аз шиканча озод намоед, дурустии ширешкуниро санчед, сатххоро аз ширеш тоза кунед.

Ширеш, ширешхои табий ва сунъй, ширеши казеинй ва дуредгарй, асбоби ширешпазй, шиканча.

чи т3.Ба с

пеш4.Бар

мек]

1.Дар устохонахои мактабй чй хел ширешхоро кор мефармоянд?

2.Сатхи махсулоти чубиро барои ширешкунй авр тайёр мекунанд?|шкри шумо чаро деталхои ширешмолидашударо аз часпонидан 2-3 дакика нигох медоранд?

ои чй сатххои ширешшавандаро ба хам чафс ^нанд?

16. ТОЗА КАРДАНИ САТХИ ДЕТАЛХОИ ЧУБИ

Бо максади хамвор кардани сатхи деталхои чубй онхоро ба воситаи сухон тоза кардан мумкин аст.

Барои ин сухони дандонааш калон - гафс истифода бурда мешавад. Аз руи шакли буриши кундалангй сухонхо

60

Page 148: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

3.Барои чй рахпечхои равганкардашуда осонтар тофта мешаванд?

4.Барои чй пеш аз тофтани рахпеч чои онро сурох кардан лозим аст?

5.Дар вакти пайваст кардани деталхо бо рахпечхо кадом коидахои бехатариро риоя кардан лозим аст?

15. ПАЙВАСТ КАРДАНИ МАХСУЛОТИ ЧУБИ БА ВОСИТАИ ШИРЕШ

Бисёр деталхои чубиро ба воситаи ширеш пайваст мекунанд. Ширеш ин моддаи часпандаест, ки дар вакти сахт- шавй кабати мустахкамеро хосил мекунад, ки он сатххои ширешшавандаро мепайвандад.

Ширешхо табий ва сунъй мешаванд. Ширешхои сунъй нисбатан бисёртар татбик мешаванд ва барои истифода тайёр мебошанд. Аз ширешхои сунъй дар устохонахои мактаб ширешхои ПВА ва БФ истифода бурда мешаванд. Афзалияти ширешхои синтетикй дар он аст, ки бо онхо на факат деталхои чубй пайваст карда мешаванд.

Ширеши ПВА моей часпанда буда, ба сатххои часпони- дашаванда ба воситаи мукалам ё пахта молида мешавад.

Ш иреш хои БФ аз руи таркиб ва истифода хеле гуногунанд. Ба воситаи онхо чуб ва металл, чуб ва пластмасса ва гайрахоро пайваст кардан мумкин аст.

Аз ширешхои табий дар устохонаи мактабй ширеши казеинй ва дуредгарй истифода бурда мешаванд. Ширеши казеинй ин хокаи зардусафедтоб аст. Онро дар об хал намуда истифода мебаранд. Ин навъи ширешро то 3-4 соат баъди тайёр кардан мавриди кор карор додан мумкин аст. Баъди ин мудцат он сахт мешавад.

Ширеши дуредгарй намуди дона ё тахтачаро дорад, ки сатхаш дурахш он аст. Дар устохонахо онро дар асбоби

58

Page 149: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Ч,ои рахпечро низ чун чои мехх,о аломат мегузоранд. Деталхои тунукро сурох мекунанд, ки кутри сурохй бояд аз кутри рахпеч камтар зиёд бошад.

Дар детали асосй сурохии кутраш ба 0,9 хиссаи кутри рахпеч парма мекунанд, ки чукурии он кариб ба нисфи дарозии рахпеч баробар бошад.

Ч,ои рахпечхои бори кро бо дираф ш сурох кардан мумкин аст.

Барои рахпечхои сараки нихоншаванда ва нимнихон- шаванда чои саракро бо пармаи диаметраш калон ё асбоби махсус - зенковка (расми 38) сурох мекунанд.

Расми 37. Рахпечро: а - Расми 38. Тайёр кардани чои сараки сараки нимкуррадор; б - рахпеч: а — бо парма; б - бо зенковка; в - нихоншаванда; в-нимних;он- тоб доданирахпеч бо печкаш (отвёртка), шаванда.

Баъди тайёр кардани деталхо рахпечро ба сурохй гузошта ба воситаи печкаш аз руи рафти акрабаки соат метобанд.

Д ар корхонахои коркарди чуб корхои васлкуниро васлкунандах,ои махсулоти чубй ичро мекунанд. Бисёртар рахпечхоро онхо ба воситаи асбобхои махсус - рахпечтобхои баркй ё пневматикй метобанд. Кисми кории ин асбобхо ба воситаи харакатдихандаи баркй ё тахти таъсири хавои фишурдашуда давр мезанад.

< 0

56

Page 150: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

анбур ва ё мехкашро истифода мебаранд. Барои кашидани меххо дар баъзе болгахо чойи махсус мавчуд аст, ки аз он хам истифода бурдан мумкин аст (расмиЗб). Барои ба сатхи детал осеб нарасонидан ба зери мехкаш тахтача гузоштан лозим аст.

Агар нуги мех аз детал баромада истад, пас онро кат карда ба худи детал задан лозим аст, ки ин ба устувории пайваст мусоидат мекунад.

Пайвасткунии чубро бисёртар дуредгарон ичро мекунанд. Онхо хонахо, купрукхо, сохтмонхои гуногуни хочагй месозанд. Дуредгар бояд чинсхои чубро аз хам фарк кунад, аз чуб махсулотхои гуногун тайёр кунад ва тарзхои пайвасткунии чубро донад.

1.Танхо бо бол гаи дурусти дастааш фонакарда- шуда кор кунед.

2.Дар кафои одами бо болга коркардаистода наистед.

3.Ба сараки мех чунон зарба занед, ки самти он бо ти- ри мех мувофик ояд.

4.Болгаро дар канори миз нагузоред.

КОРИ АМАЛЙ

Пайвасткунии махсулот ба воситаи мех

1.Меххои гуногунро дида бароед. Еафсй ва дарозии онро муайян кунед.

2 .Д ар м асолехи н од аркор м ехзаниро м аш к кунед, деталхои гафсиаш он гуногунро бо хам пайваст кунед. Меххои задашударо кашида гиред.

3.М ахсулоти сохтаи худро бо меххо пайваст кунед. Сифати пайвандхоро санчед.

5 4

Page 151: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

3.Дастаи шутургардан ё пармаи дастиро озодона тобед.4.Шутургардан ё пармаи дастиро тавре гузоред, ки

тегаи бурандааш нисбат ба шумо дар тарафи мукобил бошад.

КОРИ АМАЛЙ

Пармакунии сурохихо дар чуб

1.Намудх,ои гуногуни п арм атегхо: спиралш акл , м арказдор , рахпечш акл , шнекй ва гай р ах о р о дида мебароем. Тегхои бурандаи иармахоро нишон дихед. Кутри парматегро муайян кунед.

2.М ахсулоти сурохш авандаро дар мизи корй махкам кунед ва марказхои сурохихоро кайд кунед.

3 .П арм атеги кутраш л ози м аро интихоб нам уда сурохкуниро ичро кунед.

Сурохихо (пурра ва нима), парматег (спирал­шакл, марказдор, шнекшакл, кошукшакл), шутургардан, пармаи дастй, патрон.

1.Сурохй чист?2.Сурохихо чанд намуд доранд?3.Пармахо чанд намуд доранд?

4. Кутри пармаро чй тавр муайян мекунанд?5.Шутургардан ва пармаи дастй аз хамдигар чй фарк

доранд?6.Бо кадом максад дар зери махсулоти сурохшаваида

тахта мегузоранд?

О

52

Page 152: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Барои сурохкунй парм атегхои гуногунро истифода мебаранд. Парматегхои спиралшакл нисбатан бештар пахн ш удаанд (расмй 33 а). О нхоро барои сурох кардани м аводхои гуногун: м еталл, чуб, пластм асса истиф ода мебаранд. Барои сурох кардани чуб инчунин пармахои маркази бурандадор (расмй 33 б), рахпечшакл (шнекшакл) истифода бурда мешаванд. Кутри парма (бо миллиметрхо) дар тираш нишон дода шудааст.

Х,ар як парматег дар нугаш ду теги буранда дорад. Бо ин тегхо торхои чуб дар намуди аррамайда бурида шуда, ба воситаи чуякхои парматег ба берун мебарояд. Нуги дигари парматег барои махкам кардани он ба нуги парма (расмй 34) хизмат мекунад. Ин асбобхо барои давр занонидани парматег хизмат мекунанд.

Расмй 34. Асбобхои пармакунй: а - шутургардан; б - парма;1 - такягох;; 2 - дастаи тобдих^й; 5 - дастаи устуворгирй; 4 - патрон; 5 - парматег.

Пеш аз пармакунй маркази доираи матлубро бо калам ё сузан кайд мекунанд. Сипае нуги парм атег ба нуктаи

50

Page 153: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

© 1.Махсулоти рандашавандаро ба мизи дуредга­рй боэътимод махкам кунед.

2.Бо рандаи тегаш тез кор кунед.3.Тезии теги ранда ва сифати коркарди сатхро бо даст

насанчед.4.Асбобхои рандакуниро танхо бо фонаи чубй тоза

кунед.5.Асбобхои рандакуниро дар руи миз тавре гузоред, ки

он бо пахлу истода тегаш аз шумо ба тарафи мукобил равон бошад.

торхо ранда кардан мумкин нест.Рандаро бояд махкам дошт, ки даст аз он лагжида ба

тегахои тези чуб нарасад. Дар ин холат зарба хурдан ё бурида шудани даст мумкин аст. Такягоххо аз сатхи коркардшаванда набояд баландтар бошанд.

КОРИ АМАЛЙ

Рандакунй ба воситаи досранда ва рандаи оддй1.Бо сохти досранда, рандаи оддй ва чафсранда - дароз-

ранда шинос шавед.

н Рандакунии чуб, рандахо, досранда, рандаи оддй, чафсранда - дарозранда.

4.Бармек;

5.Ран

I.Coxt ва таъиноти рандаи оддй чй гуна аст?2 Досранда ва чафсранда аз хам чй фарк доранд? З.Еафсии пешранда (тароша) аз чй вобаста аст?

он чй рандакунии чубро аз тарафи асосй cap кнанд?да ба руи миз чй тавр гузошта мешавад?

4 8

Page 154: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

рандахои гуногун ичро карда мешавад.Дар байни рандахо досранда, рандаи оддй ва чафсранда

(расми 28) бештар истифода бурда мешаванд.

Расми 29. Тегх;о: а - теги досранда; 6 - рандаи одди; в - рандаи одди бо тарошашикан. 1 - тарошашикан, 2 — чархпеч.

Теги досранда шакли камонро дошта, барчаста мебошад. Теги рандаи оддй ва чафсранда бошад, рост аст. Досранда барои коркарди аввалин ва нисбатан дагали чуб истифода бурда мешавад. Рандаи оддй бошад, барои хамвор кардани чубу тахта истифода бурда мешавад.

Рандаи одцй (расми 30) аз асос - 1, тега - 2, фона - 3 ва даста - 4 иборат аст. Вай барои хосил кардани руяхои хамвори чуб ва тахтахо, инчунин барои ба андозаи муайян ранда кардани чуб хизмат мекунад.

Расми 30. Сохти рандаи одди: 1 - асос ё худ тана; 2 - тег; 3 - фона; 4 - даста

Асосан рандахо аз чуб ва металл сохта меш аванд.Ч,афсрандахо аз рандахои оддй дарозтар мебош анд. Ба воситаи онхо сатхи чубро х ам вор кард ан мувоф ику

46

Page 155: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Деворахо буришхои махсус доранд, ки дар тахти кунч бурида шудаанд. Ба ин таркишхо арра (4) гузошта шуда, тахтаро тахти кунчи зарурй арра мекунад.

Истифодаи стусло аз бисёр чихат муносиб аст. Хднгоми истифодаи стусло аломатгузории деталхо шарт нест, барои

1.Х,ангоми арракунй махсулоти аррашавандаро хуб махкам карда, аз такягоххо, стусло ва воситахои дигар истифода бурдан лозим аст.

2.Танхо бо арраи дуруст ва хуб тезкардашуда арра кардан мумкин аст.

3.Дар вакти арракунй ба тобхурии арра рох надихед. Бо арра харакатхои тез накунед.

4.Дастро ба арра наздик набаред.5.Арраро дар руи миз тавре гузоред, ки дандонахояш

ба тарафи мукобил нигарон бошанд.6.Тарошапорахоро пуф накунед ва ба онхо даст нарасо-

нед. Барои тоза кардани миз аз шётка истифода баред.

аломатгузорй вакт сарф намешавад, хосилнокии мехнат баланд м еш авад. А слан стусло дар вакти истехсоли махсулоти сершумор муносиб аст.

КО РИ АМАЛЙ

Арракунй (кундаланг, баркад ва омехта), арра, дандонахо, тегаи буранда, стусло.

1. Арракунии чуб чист?2.Арракунии кундаланг ва баркад чй хел мешаванд?

44

Page 156: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Хднгоми буриши кундаланг самти буриш ба торхои чуб амудй, хангоми буриши баркад самти буриш ба торхо мутавозй ва хангоми буриши омехта самти буриш бо самти торхо ягон кунчро ташкил мекунад.

Расми 24. Буриши кундаланг: а - намуд аз пах;луи арра; б - намуд аз буриш: / - арра; 2 - масолех;; 3 - аррамайда; 4 - нуги дандони арра; 5 - тегаи бурандаи дандони арра

Барои кундаланг буридани чуб а р р а х ,о и дандонахояш рости секунчашакл (расми 24) ва барои буриши баркад аррахои дандонахояш моил истифода бурда меш аванд (расми 25).

Расми 25. Буриши баркад: а - намуд аз нахалу, б - намуди буриши арра; 1 - арра, 2 - масолех;, 3 - аррамаидах^о, 4 - нуги дандона, 5 - тегаи бурандаи дандона.

42

Page 157: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расми 22. Андозагузори as руи намуна: 1 - намуна; 2 -масолех,; 3 - к,ала.и.

Барои гирифтани андозаи якчанд деталх,ои шаклашон качхаттаи м ураккаб намуна истифода бурда меш авад. Намуна ин детали тайёр ё шакли он аст, ки аз чуб, металл ё пластмасса сохта шудааст.

Ба воситаи андоза шакли детал зуд ва дакик кашида меш авад. Б арои ин деталро ба руи м асолех гузош та, махкам мекунанд ё бо даст дошта истода, бо ёрии калам ё хаткашак мувофики намуна хат кашида мешавад (расми 22).

Хднгоми каш идани хатхо сарфа кардани масолехро мадди назар гиред.

КОРИ АМАЛЙ

Аломатгузории махсулот

1.Бо ёрии хаткашак, гунё, паргор ва гайра мувофики накшаи додашуда аломатхои деталро гузоред.

2 .Б а воситаи ан доза дар руи тахта алом атхои тахтачаи резакунй, шакли хайвончахо ва гайрахоро гузоред.

Аломатгузорй, тега, гунё, хаткашак, рейсмус, паргор, андоза, намуна.

4 0

Page 158: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расмй 19. Аломатгузории деталхои ростку нцашакл: а - андозагирии хат.уои мувозй ва амудй ба воситаи хаткашак; б - сабти хапщои

мувозй ва амудй ба воситаи гунё; в - андозагирии бари ашёи сохташаванда аз канораи он, яъне А; г - гузаронидани хатхои мувозй

ба канора.хои А; г - аломатгузорй бо асбоби рейсмус.

Page 159: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Сатхи пахлуиро нисбат ба асос дар тахти кунчи 90° ранда намоед ч

X -в г

Мизи дуредгарй, ранда, калам,

шаблон

Аз руи колаб ни- шоне гузоред

Колаб, калам

Сатхи пахлуии дигарро аз руи аломат ранда кунед

Мизи дуредгари, ранда

Бари маснуотро аломат гузоред О

ГМ

^адвал, рейсмус

Тарафи дигари асосро ранда намоед

о-

Мизи дуредгари. ранда

Маркази сурохша- виро муайян наму­да, бо диаметри 8 мм сурох намоед

Шиканча, пармаимм

И Л

Аз руи андоза арра кунед

Г З

41

Мизи дуредгарй, камонарра,

ускуна (такя)

Пахлуи маснуотро сухон намоед

Мизи дуредгари, сухон

3 6

Page 160: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

шавад, пас сабаби пайдоиши онро муайян карда бартараф намудан лозим аст.

Накшаи ичрои пайдарпайии амал оид ба коркарди моли хом, пайвасткунии онхо ва хосил кардани махсулоти зарурй дар харитахои махсуси инструксионй ва технологй нишон дода мешавад.

Моли тайёр аз як ё якчанд деталхо иборат аст. Хдр як детал аз як порчаи ашёи хом сохта мешавад. Баъди сохта шудани хар як кием онхо ба хам пайваст карда мешаванд.

Хар як детал аз руи раванди технологии худаш сохта мешавад, ки он як кисми раванди истехсолот мебошад.

Раванди технологии тайёр кардани детал аз як катор амалхо (даврахо) иборат аст.

Масалан, буридани тахта, сурох кардани он, ранг карда­ни он даврахои муайяни ин амалиёт мебошанд.

Протсесси истехсол кардани детал дар намуди харитаи накшаи технологй нишон дода мешавад, ки дар он пайдар­пайии амалхо, тасвири графикии махсулоти тагйирёфта ва асбобхои истифодашуда нишон дода мешаванд.

Дар чадвали 3 накшаи технологии сохтани тахтача барои резакунй оварда шудааст.

КОРИ АМАЛЙ

Тартиб додани накшанаи технологй барои сохтани детали оддитарин

1.Накшаи детали матлубро бодиккат омузед.2.Аз чадвали 3 истифода бурда накш аи технологии

тайёр кардани деталро созед.3.Накшаи технологии тартибдодаи худро бо накшаи

технологии хамсинфонатон мукоиса кунед.

Мархалахои сохтани махсулот, пайвасткунй, м ашёи хом, детал, раванди технологй, накшахои

технологй ва инструксионй.

3 4

?

Page 161: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

1 2 3 4

Хати канда- кандаи (штрихи) ---------------

Хати контурии ноаён

Fa(j)CHaiu-S=S/2.. .S/3. Дарозии хатхои канда-канда S= 2 ...8мм, масофа

байни штриххо1.. .2 мм

Хати яклухти мавчнок

Хати кандашуда Facj)cR-S=S/2...S/3

Хати канда- кандаи дунуктагй

-------------

Хати катшуда ва ё тобдодашуда

Гафсй-8=8/2.. .S/3, дарозии хатх,ои

канда-канда 5.. .30мм, масофаи байни хатхои канда-канда 4...6 мм

Номи детал ва маълумот дар бораи махсулоте, ки аз он детал сохта шудааст, дар кунчи рости поёни накша ё расмй техникй навишта мешавад.

Хондани хуччатгузории графикй, накша, расмй техникй ё ангора маънои муайян кардани номи махсулот, масштаб - андозаи тасвирии он, микдор, шакли детал ва аз чй сохта шудани деталро дорад.

КОРИ АМАЛЙ

Омузиши хуччатгузории графикй

1.Детали аз тарафи муаллим супоридашударо бодикдат омузед. Масштаби заруриро интихоб карда дар дафтари корй бо хатхои борик ангораи деталро созед.

2.М увофикати детал ва тасвирро санчед ва хатхои дидашавандаро бо хати гафс кашед. Хатхои андозагии деталро кашед, андозахои деталро чен карда дар ангора нависед.

3.Дар кунчи рости поён маълумотхои асосиро дар бораи детал нависед.

4.Накшаи ягон деталеро, ки муаллим супоридааст, хонед.

32

Page 162: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Расми 17. Акси куттии чубй дар дох или му кааб :1 — к,афо; 2 - поён; 3, 4 - пах;луй; 5 - боло; 6 - пеш.

Расми 18. Шаш намуди мах;сулот. 1 — асоси (аз пеш,); 2 - аз боло; 3 - аз чап; 4 - аз рост; 5 - аз поён; 6 - аз цафо.

30

Page 163: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

7. ХУННАТГУЗОРИИ ГРАФИКИ

Мах,сулоти чубй аз кисмхои чудогона, ки бо роххои гуногун ба хам пайваст меш аванд, иборат аст. Пеш аз истехсол кардани ягон детал (чузв) расми техникй ва ё ангораи онро месозанд.

Расми техникй ин тасвири аён ва хачмнокест, ки дастй сохта мешавад ва дар он андозахои махсулот нишон дода мешаванд (расми 13).

чузв (детал)

А нгора - ин тасвири дастии детал аст, ки дар он андозахо нишон дода шудаанд ва муносибати байни кисмхо нигох дошта шудааст (расми 14).

Накша гуфта тасвири деталро меноманд, ки ба воситаи

в - намуд аз боло.

28

Page 164: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

мм-ро хосил мекунанд.Фанера нисбат ба чуб устувортар аст, хуб кат карда

мешавад.

Расмй 11. Схемач буридани тахтаварак, барои фанера: 1 - гулачуб; 2 - тег; 3 - цафсак; 4 - «араки фанера.

Ф анера дар сохтмон, мебелсозй, мошинсозй ва хатто самолётсозй истифода бурда мешавад.

Плитахои тарошагй (ДСП)-ро бо рохи фишурда ширеш кардани чубпорахо ва тарош ахо хосил мекунанд. Л авхатахтаи аз тарош аву аррам ай да бо рохи ширешу фиш ор хосилкардаш уда Д СП ном дош та, дар сохтмон барои мебелсозй ва рузгор васеъ ба кор бурда мешавад.

Гафсии плитахо аз 10 то 26 мм мебошанд. Онхо хеле

26

Page 165: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

З.Аз руи намунахои аз тарафи муаллим додашуда чинси чубхоро муайян кунед.

Чуб, дарахт, сузанбарг ва пахнбарг, тана, пуст, магз, буришхои тана, солхалкахо, таркиби чуб.

4.Сол5.Тар б.Чуб

1.Дарахт аз кадом кисмхо иборат аст?2.Кадом чинси дарахтонро медонед?З.Чуб дар кучо кор фармуда мешавад?

(халкахо чиро нишон медиханд? киби чуб чист?у тахта ва махсулоти дигари чубиро номбар кунед.

6. Ч У Б ВА Т А Х ТА

Хднгоми баркад буридани танаи дарахтон махсулоти гуногуни чубй хосил карда мешавад: чубй чортарош, чубй дутарош, тахтахо, лавхахо, чорякчуб, пуштатахта.

Чубй чортарош ин махсулоти чубиест, ки гафсй ва бараш зиёда аз 100 мм аст. Агар чуб аз ду тарафаш арра карда шуда бошад, онро чубй дутарош ва агар аз чор тараф арра карда шуда бошад, пас чортарош меноманд.

Чубй чортароши хурд гуфта махсулоти чубии гафсиаш аз 100 мм кам ва бараш аз дучанди гафсиаш кам тарро меноманд.

Тахта махсулоти чубиест, ки гафсиаш то 100 мм ва бараш зиёда аз дучанди гафсиаш мебошад.

Лавхахо дар вакти ба ду хиссаи баробар ва чорякчуб хангоми ба чор хиссаи баробар бурида шудани чуб хосил мешаванд.

Пуштатахта - ин кисми бурида чудокардашудаи чуб аст.М ахсулоти чубй чунин унсурхо доранд: руя, хошия,

тега, нуг.24

Page 166: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Буриш и 1, ки ба м агзи дарахт перпендикуляр аст, буриши кундаланг ном дорад. Он ба солхалкахо ва торхои танаи дарахт перпендикуляр аст. Буриши 2, ки аз магзи дарахт гузаш тааст, буриши шуоъй ном дорад. Буриши тангенсиалй (3) ба магзи тана мувозй буда, аз он дар ягон масофаи муайян дуртар аст. Аз руи ин буришхо хосиятхои гуногун ва расмхои зебои чуб хосил карда мешавад.

Ч,инсхои чуб аз руи аломатхои зерин муайян карда мешаванд: таркиб, буй, сахтй ва ранг.

Санавбар - дарахти сузан барг аст. Чуби он нарм мебошад. Дар таркибаш моддахои сершилм мавчуданд.

/Арча - дарахти сузанбарг аст. 1 Чубаш нарм аст. Дар таркибаш моддахои шилмнок хеле зиёданд. Рангаш сафеди зардтоб аст.

[Гус - аз чинси дарахтони пахнбарг буда, чуби он сахт мебошад. Рангаш сафеди чигариранг аст.

Сиёхбед - дарахти пахн барг буда, чубаш нарм ва |гезпусанда аст. Рангаш сафеди сабзтоб мебошад.

Зерфун - дарахти пахнбарги чубаш нарм аст. |Рангаш сафеди гулобитоб мебошад.

Роздор - дарахти пахнбарг аст. Чубаш нарм мебошад. \Рангаш сафед ва дар офтоб сурх метобад.)

I Булут - аз чинси дарахтони пахнбарг аст. Чубаш сахт мебош ад. Рангаш зарди р а в ш а н |б о тобиш и ранги хокистарй^ Д ар буриш и радиалиаш нурхои м агзй дар намуди тасмахои тобон намудоранд.

Чуби санавбар барои тайёр кардани тирезаву дар, фарш ва шифти хона, мебел, дар сохтмони киштихо, вагонхо, купрукхо истифода бурда мешавад.

Чуби коч ё арча барои сохтани асбобхои мусикй, мебел, дару тиреза кор фармуда мешавад.

Аз чуби дарахти туе фанера, мебел, зарфхо, дастаи милтик, дастаи асбобхо, лижахо тайёр карда мешаванд.

Чуби сиёхбед барои сохтани гугирд, зарфхо, бозичахо ва когаз ба кор меравад.

Чуби зерфун ва туту зардолу барои сохтани зарфхо,

22

Page 167: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

КОРИ АМАЛИ

Омухтани кисмхои мизи дуредгари ва санчидани роххои махкам кардани махсулот

1 .Бо кисмхои мизи дуредгарй, ки дар расмй 4 нишон дода шудаанд, шинос шавед, кисмхои асосии онро номбар кунед.

2.Мувофики кад будани мизи дуредгариро санчед.3.Кисмхои гирохои пешу кафоро санчед. Дар гирохо ва

байни фонахо махкам кардани махсулотро машк кунед.

Нои кори, мизи дуредгари, асос, сарпуш, гирохои пешу кафо, фонахо, устои дуредгар.

ибо{3.Гир4. Кои

1.Ба чои кории устохонаи мактабй чихо дохил мешаванд?

2.Мизи дуредгарй аз кадом кисмхои асосй >ат аст?ои кафо барои чй истифода бурда мешавад? дахои нигохубини мизи дуредгариро номбар кунед.

5. ЧУ Б - М А С О Л Е Х И Т А Б И И И С О Х Т У С О З

|Ч у б м асолехи таби ии сохтусозии аз хам а беш тар пахншуда мебошад, ки аз танаи дарахтон гирифта мешавад.

Д арахт аз тана, реша, шохахо ва баргхо иборат аст. Д арахтон ду хел м еш аванд: п ахн б арг ва сузан барг. Дарахтони пахнбарг - туе, сиёхбед, роздор, зерфун|ва гайра ва дарахтони сузанбарг бош анд, ин санавбар, чалгуза, пихта, арча ва монанди онхо мебошанд.

Танаи дарахт дар назди решахо гафстар ва дар боло андак бориктар мешавад. Сатхи танаи дарахт бо пустлох пушонда шудааст. Пустлох барои дарахт чун либос хизмат мекунад ва аз ду кабат иборат аст: дарунй ва берунй. Кабати

20

Page 168: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Асбобхо бояд дастрас бошанд, яъне гирифтанашон ва истифода бурданашон бояд мамонияте надошта бошад.

канор.\о; в - рост истода, аз пеш.

Ба асбобхои ченкунй хаткаш ак , п аргор , гунё, транспортир ва raftpax,o дохил мешаванд.

Х,амаи асбобхо дар гирди мизи корй тавре чо ба чо монда меш аванд, ки онхо аз хамдигар чудо бош анд ва хангоми кор гирифтану гузоштани онхо осон бошад. Дар чунин холатхо асбобхое, ки бисёртар истифода мешаванд, дар чои корй наздиктар дар чои дастрас гузошта мешаванд. Х,ар як асбоб бояд дар чои худаш нигох дошта мешавад.

Д ар назди мизи дуредгарй рост истода кор кардан лозим аст ва танхо баъзе намуди корхоро дар назди миз ниш аста анчом медиханд. Баландии миз бояд ба кади хонанда мувофикат кунад.

И нро чунин месанчанд: дар назди миз истода кафи дастро ба руи он мегузоранд. Агар дар ин вакт хам шудан ё кат кардани даст лозим набошад, пас баландии миз ба кад мувофик, аст (расми 6).

Махсулоти коркард шаванда бояд ба миз хуб мустахкам карда шавад. Барои ин онро бо гирохо махкам мекунанд. Б арои м ахкам кардани м ахсулотхои дар о з аз поён ангуштхои харакатнок истифода бурда мешаванд.

М ахсулоти тунук ба воситаи фонахо махкам карда мешавад, ки дар ин вакт фона аз руи стол ба кадри камтар

1 8

Page 169: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

ТЕХНОЛОГИЯМ КОРКАРДИ ЧУБ

Чуб яке аз маводхои иахншудае мебошад, ки коркарди онро одам аз даврахои хеле кадим аз худ намудааст. Ба воситаи табар, корд ва асбобхои дигар одамон хонахо, купрукхо, осиёхои бодй, иншоотхои калъамонанд, воситахои мехнат, асбобхои рузгор ва бисёр чизхо месохтанд.

Дар замони мо низ бисёр чизхои аз чуб сохташуда моро ихота мекунанд: мебел, асбобхои мусикй, бозичахои бачагона ва гайра. Зебоии асбобу олоти аз чуб тахияшуда хама вакт назархоро ба худ чалб мекунад.

Асосхои технологияи коркарди чубро омухта шумо барои хона рафи китоб, курсй барои нишастан, барои кудакон бозичахо ва бисёр асбобу олотхои заруриро сохта метавонед.

4. Т А Ч Х И ЗО Т И Ч О И К О Р Й Б А РО И К О Р К А Р Д И Д А С Т И И Ч У Б

Машгулиятхо оид ба технологияи коркарди дастии чуб дар устохонахои таълимии мактабхо гузаронида мешаванд ва барои хар як хонанда чихати ичро чои кории доимй чудо карда мешавад.

Чои кор барои коркарди чуб бо мизи дуредгарй, рафхо ва чевон барои нигох дош тани асбобхо ва махсулот, тачхизонида мешавад. М изи дуредгарй (верстак) барои коркарди чуб хеле муносиб мебошад.

Коргаре, ки чубро дастй мавриди кор карор медихад, усто, дуредгар номида мешавад.

Ду намуди мизи дуредгарй м авчудаст: оддй ва универсалй (мураккаб).

Мизи дуредгарй барои коркарди чуб ва мизи универсалй барои коркарди чуб ва металл истифода бурда мешавад.

16

Page 170: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Барои ба каталоги асосй баргаштан курсорро ба сатри аз ду иукта иборатбуда оварда «ENTER»-po пахш мекунем.

Барои ба кор андохтани файлхои ичрошаванда курсорро ба номи хамон файл гузошта, «ENTER»-po пахш кардан лозим аст.

Хомуш кардани компютер бо тартиби зерин ичро карда мешавад:

1.Барномахои ичрошудаистодаро ба итмом расонидан.2.Компютер хомуш карда мешавад.3.Принтер хомуш карда мешавад.4.Монитор хомуш карда мешавад.5.Устуворкунандаи шиддат ё филтри электрикй хомуш

карда мешавад.Компютерхоро операторхои МЭХ нигохубин мекунанд.

Онхо ахборотро ба МЭХ дохил мекунанд ва аз он маълумот- ро мегиранд.

1.МЭХ-ро бе ичозати муаллим ба кувваи чараён пайваст накунед.

2.Дар вакти пайваст кардан дурустии асбобхои электрикиро санчед.

3.Хдмаи фармоишхои муаллимро бе хатогй ичро кунед.4.Бо даст ба дисплей ва нокилхои пайвасткунанда

нарасед.5Дангоми кор бо МЭХ бодиккат, боинтизом ва боэх-

тиёт бошед.б.Дар чои корй асбобхои иолозимро нигох доштан

мумкин нест.

14

Page 171: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

ахбороти рамзй - масалан, матни бо мошинка чопшударо низ дохил кардан мумкин аст.

Ба воситаи модем компютерхо байни худ бо ёрии хати телефонй алокаманд карда мешаванд.

Боз бисёр асбобхои иловагие мавчуданд, ки ба компю­тер пайваст карда мешаванд. Мо асоситарини онхоро дида баромадем. Бо дигар асбобхо дар синфхои болой пурра шинос мешавед.

Хдмин тарик, хамаи воситахои берунии компютер барои нигохдорй, интикол ва такмили ахборот хизмат мекунанд.

КОРИ АМАЛЙ

Шиносой бо компютер

1.Монитор, клавиатура, принтер ва мушро аз системаи умумии компютер нишон дихед.

2.Ба воситаи клавиатура фамилия ва номи худро дар экран нависед.

3.Мушро дар руи миз харакат дода, чои нишондихандаи онро дар экран иваз кунед.

н Винчестер, протсессор, диск, монитор, принтер,графопостроител, клавиатура, муш, сканер, модем.

З.Одгмекуна4.Кла5.Ваз1

аст?

1.Шабакахои компютер барои чй лозиманд?2.Ба кадом воситахо компютер ахборотро инти­

кол медихад?1м чй тавр ахборотро ба компютер интиколд?виатураи компютер аз кадом кисмхо иборат аст? нфахои тугмачахои функсионалй аз чй иборат Сканер барои чй хизмат мекунад?

12

Page 172: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

кардан лозим аст. Барои ин монитори дисплей - экрани компютер хизмат мекунад, ки тасвири ахбороти матнй ё графикй мебошад.

Расми 2. Компютер бо шабакааш: 1 - блоки системавй, 2 - дисплей;3 - клавиатура; 4 - муш, курсор; 5 - принтер; 6 - сканер; 7 - графо построител; 8 - модем.

Хдмаи ахбороти аз комптер гирифтаро одам дар хотир нигох дош та наметавонад. Онро бояд навиш та гирифт. Барои ин ба одам принтер (асбоби чопкунй) хизмат мекунад. Асбоби чопкунй имкон медихад, ки ахборот дар когаз чоп карда шавад. Лекин андозаи асбоби чопкунй махдуд аст ва агар накшахои калон ё графикхо сохтан лозим бошад, пас дар ин кор ба мо асбоби накш акашй (графопостроител) хизмат мекунад.

Ба компю тер дохил кардани ахборот ба воситаи клавиатура сурат мегирад. Бо ёрии он компютер идора карда мешавад. Барои бо рохи осону муносиб идора кардани компютер асбоби махсус - муш ё худ курсор кор фармуда мешавад. Ин ду асбобро пурратар дида мебароем.

К л а в и а т у р а барои аз тарафи истифодабаранда ба компю тер дохил кардани м аълум от истиф ода бурда меш авад. К лавиатураи компю тер ба якчанд кисмхои функсионалй таксим карда шудааст.

К^исми асосии он барои ба компютер дохил кардани ахбороти расмй, ададй ё харфй хизмат мекунад.

ю

Page 173: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

ба инсон, хдмчунин ба воситаи ин ё он асбоби техникй низ сурат мегирад.

М у о ш и р а т и б е в о с и т а дар шакли сухбат ё хаттй анчом мепазирад, чун чавобгуии талаба дар даре ва супурдани дафтар барои санчиш.

Б а в а с о и т и т е х н и к и и ал о ка тавассути почта расонидани мактуб, рузнома, мачалла, алокаи телефонй, радио дохил мешаванд, ки онхо каналхои иттилоотй низ доранд.

Ба гайри кабул ва интиколи иттилоот одам бояд ин иттилоотро нигох дорад. Бинобар ин иттилоотро мета вон дар шакли дарки шуурй, масалан дар шакли акс ва хамчунин дар шакли аломатй - формула, шеър ва амсоли инхо нигох дошт. Иттилоотеро, ки дар хотир хифз мекунем - иттилооти операгивй, амалй, муассир меноманд.

Инхо иттилооте мебошанд, ки шахе хар лахзаву вакт ва дар хар холат метавонад аз онхо ба зудй истифода кунад.

Иттилооте, ки дар шакли сабт - когаз, навори магнитй, пластинка, дискхои лазериву магнитй ва амсоли инхо сурат мегирад, иттилооти берунй ном дорад. Васоити берунаи иттилоъдор хотираи иловагии одамхоянд.

Д ар чунин васоит матн, тасвир ва садо хифз карда мешавад.

Мубодилаи иттилоот ва хифзу нигохдории он билохира барои инсон лозиманд, ки у аз онхо дар мавриди зарурат истифода кунад, иттилои заруриро аз нолозим чудо кунад, иттилоотро аз нав кор карда барояд.

Т акм ил ё худ коркард и и тти лоот ё дар хотира - мафкура ва ё ба тавассути истифодаи ягон навъи васоити техникй сурат мегирад.

Чунин васоит счетхо (чутхо), калкулятор ва компютер мебошанд. Дар натичаи такмил иттилоот нав мешавад ва аз дигар хифз мегардад ва ё интикол дода мешавад.

Page 174: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

Надвали 1

К о и д а х о

Далелхо Коидахо

Душанбе пойтахти Точикистон аст.

Ранда асбоби дуредгарист.

Ман медонам, ки чй тавр ададхоро бо тарзи бутун чамъ мекунанд.

Ман чй тавр таъмир намудани курсии

чунбонакро медонам.

Ахборотро одам аз сухбат - мубодилаи афкор, мутоли- аи китоб, мачалла, рузнома, шунидани барномахои радио ва тамошои телевизор мегирад.

Мулокот

Китоб

Рузномавуманаллахо

Т елефон

Компютер

Радио

Расми I. Манбаъхои ахборот.

Page 175: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

технологиям коркарди чуб ва металл, технологиям корхои таъмиру сохтмони хонахо ва гайра мавчуданд, ки ба касбу кор ва машгулияти одамон вобаста мебошанд.

Дар шароити имруза накши нихоят мухимро ахборот мебозад.

Аллакай сохаи мухими илмй-амалии алохида - техноло­гиям иттилоот ташаккул ёфтааст, ки хадафаш нигохдошт, коркард ва интиколи иттилоот мебошад. Дониши техноло- гияи иттилоотй барои акеари мутахассисони сохахои гуно- гуни зиндагй зарур ва хатми шудааст.

Хднгоми омузиши ин фан шумо бо технологияи коркар­ди чуб, асбобхои чубтарошй ва махсулоти аз чуб хосилшу- да, санъати ороиши амалии чуб, асбобу анчомхои барои коркарди металл зарур шинос хохед шуд ва дар натича аз ухдаи ичрои баъзе корхо хохед баромад.

4

Page 176: КАСБУ ХУНАРmavod.tj/mybook/books/8614729137270954.pdfМУКАДДИМА Инак, хонандаи азиз, ту дар даст китоби «Касбу хунар» -

ББК 74.269 + 74.268.5 И - 69

С. Исломов, А. Азизов, С. РахимовКасбу хунар (Барои писарон). Китоби дарсй барои синфи 5 - ум. Душанбе. Соли 2004, 176 сахифа

Ин китоб дар доираи Лоихаи тачдиди сектори ичтимой тавассути маблагхои карзи Бонки Осиёии Тараккиёт ва Х,укумати Ч,умхурии Точикистон нашр шудааст.

Чадвали истифодаи ичоравии китоб

№ Ному насаби хонанда

Синф Соли Холати китоб (бахои китобдор)

Аввали сол Охири сол

3 - 0 0 6

вJ ' * 0 0 7 . ь о о ъ .

Вн

А лом атхои шарти

Саволхо

- Истилоххои нав

- Коидахои бехатарй

Муаллимони мухтарам!

Хохишмандем фикру мулохизахои худро оид ба мазмуни китоби мазкур ба нишонии 734024, ш. Душанбе, кучаи Айнй 45, Пажухишгохи илмхои педагогии Точикистон ирсол намоед.

ISBN 1-931938-23-7© „САХБО” 2004

© PLEIADES PUBLISHING, INC.