ˇˆ 12 -19 ) -...

نوايي آنان با در ميزان هم) ساله12-19(بررسي نقش دينداري نوجوانان

1شهر آذرشهر هنجارهاي اجتماعي در

دكتر صمد عابديني ∗

زينب شهري مجارشين ∗∗

88102001: كد مقاله

چكيدهاي مسأله. باشد ايي آنان با هنجارهاي اجتماعي مينو قش دينداري نوجوانان در ميزان همبررسي نموضوع تحقيق حاضر

نوايي با هنجارهاي اجتماعي در ميان نوجوانان دختر و پسر ر گرفته اين است كه آيا ميزان همكه مورد تجزيه و تحليل قرا

ات خاصي است يا نه؟با توجه به متغير پيش بين دينداري داراي تغيير) ساله12- 19(

12-19(انان دختر و پســر نوايي بــــا هنجارهاي اجتماعي در ميــان نوجو ميزان همبه عبارتي آيا بين دينداري و

شهر آذرشهر ) ساله12- 19(اين تحقيق تمامي نوجوانان دختر و پسر ي آماري در اي وجود دارد؟ جامعه رابطه) ساله

نفر از طريق 370 به تعداد ر بوده است و از اين تعداد طبق فرمول كوكران، نمونه آماري نف9083است كه تعداد كل آنها

ها و آوري داده تحقيق از نوع پيمايشي بوده و جمعروش مورد استفاده در اين . اي انتخاب گرديد گيري خوشه نمونه

.اي گردآوري شده است ات با استفاده از تكنيك پرسشنامهاطالع

بر اساس . استفاده شده است و رگرسيونF-test، T-test ، پيرسونrهاي آماري ا از آزمونه ه در آزمون فرضي

انجام تكاليف ( تشرع و عبادات بين دينداري يعـني اعتقادات، هاي اساسي متغير پيش هاي تحقيق از ميان شاخص يافته

نين بين متغير جنسيت با ميزان همچ. داشتندنوايي با هنجارهاي اجتماعي رابطه مستقيم و مثبتي با هم) فردي و جمعي

نوايي شود بــه طوري كه در بين نوجوانان دختر ميزان هم داري ديده مي با هنجارهاي اجتماعي تفاوت معنينوايي هم

با هنجارهاي اجتماعي تفاوت نوايي ي تحصيلي با ميزان هم ي تحصيلي و پايه و نيز بين متغير رشته. پسران استبيشتر از

ي با هنجارهاي اجتماعي نواي هاي متفاوت تحصيلي ميزان هم ها و رشته بطوري كه بين پايه. ي به دست آمددار معني

در .داري بدست آمد با هنجارهاي اجتماعي تفاوت معنينوايي ر پايگاه اجتماعي نيز و ميزان همبين متغي. باشد متفاوت مي .نوايي نوجوانان داشته است ع بيشترين تأثير را در هميعني تشرنتيجه تحليل رگرسيوني نيز بعد عملي دينداري

.شناخت ديني ،) اعتقادات، عبادات، تشرع( همنوايي با هنجارهاي اجتماعي، دينداري :واژگان كليدي

سـاله 12-19بررسي نقش دينداري نوجوانان «شناسي تحت عنوان ي حاضر برگرفته ازپايان نامه كارشناسي ارشد رشته جامعه مقاله -1

احـد تبريـز تـدوين و ارائـه در دانشگاه آزاد اسالمي و 1388در سال » نوايي آنان با هنجارهاي اجتماعي در شهر آذرشهر در ميزان هم .گرديده است

.استاديار دانشگاه آزاد اسالمي واحد خلخال ∗ E-mail:[email protected]

.شناسي دانشگاه تبريز ارشد جامعه آموخته كارشناسي دانش∗∗

106 1388 بهار ، بيستم، شمارهپنجم علوم اجتماعي، سال مي و پژوهشيعلفصلنامه

مقدمه

. زندگي اجتماعي انسان تحت حاكميت و تفوق قواعد يـا هنجارهـاي اجتمـاعي اسـت

ط انساني و معيـار ضـروري بـراي رواب ي كننده نصر تنظيم هنجارها و مقررات اجتماعي، ع

و نبايـدها، هاايـن قواعـد و هنجارهـا در قالـب بايـد .اسـت گيري تعامالت بشري شكل

و بر مبناي آن، از اعضا توقع كـنش كند مي با اجتماع را به اعضا معرفي رفتارهاي متناسب

انـه از آنهـا تبعيـت تعـامالت روز هنجارهايي كه مـا در . نوا و بهنجار را دارد و اعمال هم

.بخشد بيني مي مان خصلتي منظم و قابل پيش كنيم به زندگي اجتماعي مي

ـ اي جامعه يكي از مفاهيم مركزي و هسته هنجار ون زنـدگي ؤشناسي است و در كليـه ش

شـناس تي يـك دانـشمند جامعـه كه ح است اي زياد ارند هنجارها به اندازه انسان وجود د

كنيم، به او وقتي ما يك دوست يا آشنا را مالقات مي . ها اشراف ندارد همه آن نيز به متبحر

واعد و ضـوابط تمام اين ق ... كنيم و دهيم و گاه روبوسي مي دهيم، با او دست مي سالم مي

. ...پوشيدن و تعارف و احترام، غذاخوردن، لباس ي سالم كردن، شيوه. است رفتاري، هنجار

هـا فتارهاي انسان كه به طور مستقيم يا غيرمستقيم به ديگر انـسان در مجموع هر بخش از ر

توجه به ويژگـي اجتمـاعي با. )179،ص1377رفيع پور، ( است» هنجار«شود مبتني بر مربوط مي

نـوع آداب و رسـوم عقايـد، . باشـد محيط خود مـي افراد تعامل با بودن انسان كه نيازمند

گيـري شـكل در كـه هايي است ، و از مؤلفهسانيان مهمترين ابعاد رشد از فرهنگ و مذهب

هـاي توانمنـدي جامعـه و افـراد سالم بـا هاي برخورد بهنجار و زمينه شخصيت متوازن و

ايـن پرداختن به متغيرهايي كه در اين رو بررسي و از. بستگي دارد همسازگاري اجتماعي

هنجارهـا وجـود دارد در زندگي فردي نيز .دقت است شايان توجه و ؛ فرايند تاثيرگذارند

هنجار يك نـوع قاعـده، شـيوه رفتـار ...). طرز عبادت فردي، طرز غذا خوردن فردي و (

.هاي متقابل و همچنين در زنـدگي فـردي اسـت هاي مشترك و كنش اجتماعي در فعاليت

هنجار از زبان التـين و . شود به كار برده مي1 نرمي معادلي است كه براي كلمه واژه هنجار

تـر است، به اين مفهوم كه هر جزئي بخواهد در يك شبكه كلي » مقياس« و به معني يوناني

.)180،ص1387پـور، رفيـع ( قرار بگيرد، بايد با آن شبكه هماهنگ و مقياسش با آن متناسب باشد

اي از قواعد از نـوع لبـاس براي نمونه هنگامي كه بخواهيم در محيطي كار كنيم، مجموعه

ـ شـود؛ همچنـان رعايت مـي ... دن و صحبت كردن و پوشيدن تا طرز كار كر ه هنگـامي ك

...بررسي تأثير تأسيس دانشگاه آزاد اسالمي بر وضيعت فرهنگي

107

ها و آالت موسيقي كامال رعايت شود بنوازيم، بايد نت را سازي خواهيم در يك اركستر مي

اگر بخواهيم وارد دانشگاه يا يك مدرسـه . وگرنه آهنگي ناخوشايند به گوش خواهد رسيد

اگر بخواهيم كتابي بنويسيم يا . رعايت كنيم هاي رفتاري را دقيقاً حوزه شويم، بايد قاعده يا

اگر در نماز جماعت يكي برعكس بقيه . كالسي را اداره كنيم، بايد قواعدي را رعايت كنيم

همچنين اگـر بـه . خورد اليت مشترك به هم مي شود، زيرا نظم فع از او پذيرفته نمي بايستد،

نظمـي و ي كنيم، موجب بي مسير معكوس را ط هنگام طواف خانة خدا به عقب برگرديم و

.شويم آشفتگي مي

بيان مسأله

اي رهنگي رفتار و كـردار در هـر جامعـه هنجارهاي اجتماعي به الگوهاي پذيرفته شدة ف

هـاي اري مناسب در محدودة معيني زمينه اي قواعد رفت هنجارها در هر جامعه . شود گفته مي

تجـويز كـرده و يـا آن را رفتار را هنجارها يا نوع معيني از . كنند اجتماعي را مشخص مي

توجه به فرهنگ خـاص همه گروههاي انساني از انواع معيني از هنجارها با . كنند ممنوع مي

ـ خود پيروي مي ه تـا كنند، كه هميشه بوسيله نوعي ضمانت اجرايـي از عـدم تأييـد گرفت

حراف تلقي خارج شدن از هنجارهاي اجتماعي نوعي ان . شود مجازات فيزيكي، پشتيباني مي

.خورد ا گروه مورد نظر برچسب انحراف ميشده و فرد ي

تمـاعي اسـت كـه فـرد در آن نوايي تغيير رفتار يا افكار فرد بر اثر فشار مـستقيم اج هم

آگاه، رفتـار و هاي اجتماعي، آگاهانه يا ناخود ري از موقعيت افراد در بسيا . كند زندگي مي

عـالوه بـر . نماينـد اكثريت جامعـه هماهنـگ مـي هاي افكار خود را با هنجارها و نگرش

نوايي وتأثير شگرف آن بـر رفتـار و مطالعات تجربي متعددي پديدة هم ،مشاهدات روزمره

نوايي فرد بـا جمـع، بـراي معموالً هم. نگرش افراد را مورد بررسي و تأييد قرار داده است

.گيـرد صورت مـي ) و روانيمادي يا حيثيتي (گريز از پيامدهاي منفي يا كسب نتايج مثبت

آيـد بصورت هنجار و فرهنگ غالب در مي اينكه چه رفتارها و گفتارهايي در سطح جامعه

گيـري شوند؛ تأثير بسزايي در شـكل فكاري نامعقول و غيرعادي تلقي مي و چه رفتارها و ا

.رفتارهاي اجتماعي افراد دارد


هـاي ب نظام هنجارهـا و ارزش در چهارچونوايي كنش اجتماعي تالكوت پارسونز به هم

هـاي اجتمـاعي در قالـب هنجارهـا و ارزش كـنش : كند او بيان مي . اجتماعي تأكيد دارد

يي بـا نـوايي نهـا اجتماعي سازمان گرفته و هنجارهاي اجتماعي كنش فرد را در جهت هم

هـا در منزلـت واقعـي ارزش «پارسنز تحت عنوان . دهد هاي اجتماعي سوق مي نظام ارزش

كنش فـرد را هنجارهاي اجتماعي چگونگي اين واقعيت است كه گوياي » ي اجتماعي تئور

. كنند شكل داده و رهبري مي

شواهد تجربي متعددي رابطه دو متغير دينداري و هنجارهاي اجتماعي را مـورد بررسـي

هاي ميداني هوشنگ نايبي و محمدجواد توان به نتايج حاصل از بررسي داده است، مي قرار

هكـاري كـه نـوعي در كاهش انحرافـات اجتمـاعي از جملـه بز را ي نقش دينداري زاهد

پـذيري همچنين به نقش دينداري در جامعـه و كند شود بررسي مي ناهنجاري محسوب مي

.جوانان كه توسط آزادارمكي انجام گرفته اشاره نمود

كـه يهي اسـت بـد . باشـد اي با ارزشهاي ديني مي ي ايران جامعه با توجه به اينكه جامعه

رسمي در آن تحت تأثير فرهنـگ دينـي و مـذهبي و در هنجارهاي اجتماعي رسمي و غير

ي اسـت كـه نوايي با هنجارهاي جامعه از مسائل بسيار مهم و هم .ارتباط شديد با آن است

پذيري چون مسأله نظم و .پذيري و رشد و توسعه نقش اساسي دارد در انسجام بخشي، نظم

باشد و بـا توجـه بـه اينكـه نوجوانـان شهرسـتان ي نوجوانان مطرح مي گروه سن در بيشتر

هـاي هاي اطراف خود از لحاظ برخـي شـاخص نسبت به نوجوانان ساير شهرستان آذرشهر

موردي ي لذا مطالعه. دارد پذيري و رعايت هنجارها در سطح شاخصي قرار دينداري و نظم

نوايي اجتماعي آنان مسأله مهمـي يزان هم م تأثيرشان در اصلي دينداري و توجه به ابعاد با

هـاي اساسـي دينـداري، با توجه به شـاخص .است كه نياز به بررسي و كاوش دقيق دارد

هـا و ام از ايـن شـاخص سؤال اساسي در اين تحقيق پرداختن به جايگاه و نقش هـر كـد

نجارهـاي نـوايي بـا ه در ميزان هـم ...) واخالق، عبادات، اعتقادات (رهاي اساسي آن متغي

.باشد ن نوجوانان پسر و دختر آذرشهر مياجتماعي در ميا

هاي اساسـي پردازيم كه با توجه به شاخص اضح و دقيق به اين سؤال اساسي مي بطور و

هاي آن در ميان گروه نوجوانـان؛ تـا چـه ي و رفتاري و مؤلفهدينداري از لحاظ بعد شناخت

داننـد؟ و كـداميك از اجتمـاعي ملـزم مـي ايي با هنجارهـاي نو ميزان آنها خود را در هم


109

ايي بـا هنجارهـاي اجتمـاعي ايفـا نو هاي اساسي دينداري بيشترين نقش را در هم شاخص

كنند؟ مي

اهميت و ضرورت تحقيق

در تمام جوامع بشري طيف نامحدود امكانات موجود در هر بخش از زندگي، از اشـكال

. دسـاز وت لباس پوشيدن، فرهنگ را مـي فامختلف سالم و تعارف كردن گرفته تا انواع مت

: از نظر شكل لبـاس در جامعـه ظـاهر شـوند هاي گوناگوني وجود دارد كه مردم مثالً راه

پوشيدن كت و شلوار معمولي، اوركت سربازي و شلوار خـاكي، شـلوار جـين و پيـراهن

، هـاي نـازك يـا ضـخيم هاي تنگ يا گشاد، لبـاس هاي مختلف، لباس آستين كوتاه، كفش

و بقيه را طـرد ها را پذيرفته اي بعضي از اين لباس هاي معمولي و غيره؛ اما هر جامعه لباس

پوشند بـه طريقـي واكـنش نـشان كرده يا حداقل نسبت به كساني كه انواع نامقبول را مي

يعني مقـررات 2معيار داوري در مورد رفتار صحيح يا هنجار، هنجارهاي اجتماعي . دهد مي

آن چنان اين مقررات. اند رفتار در يك وضعيت مشخص ي سمي تعيين كننده رسمي يا غيرر

كـه توسـط شويم، مگر آن ها مي كه به ندرت متوجه وجود آن است پذيرفته و دروني شده

انحـراف از هنجارهـاي اجتمـاعي بـه طـور طبيعـي . باشـد شخص يا گروهـي شكـسته

شكنان بر اساس اهميتي كه جامعـه مجازات قانون . هايي را به دنبال خواهد داشت مجازات

اي از درهـم گردد و شامل طيف گسترده براي هنجار شكسته شده قائل بوده است تعيين مي

).1378،15صرفيع پور،( شكنان است كشيدن چهره در مقابل شخصي خاطي تا اعدام قانون

چنـد زندگي درهـم تنيـده و در ،هاي پيرامون ري و همنوايي با همنوعان و انسان سازگا

يـك امـر حيـاتي و داراي تعدد قومي و تنـوع مـذهبي عه به ويژه در جام امروزي سطحي

انحرافـات هـاي و انواع آسـيب و عاري از سالم ي يك جامعه رسيدن به . است دار اهميت

قابل و احترام بـه و خشونت، بدون شناخت وظايف خويشتن و رعايت حقوق مت اجتماعي

ها و ناديده گرفتن حقوق ها، خشونت ؛ زيرا نابهنجاري يستپذير ن امكانها هنجارها و ارزش

در ايـن ميـان بررسـي .ديگران؛ ناشي از عدم رشد يافتگي كامل اجتمـاعي افـراد اسـت

نقـش رعايت آداب و رسوم اجتماعي قوانين و نوايي با هم كه در عاملي به عنوان دينداري

حت حاكميت و تفوق قواعد يـا زندگي اجتماعي انسان ت .اهميت است حائز ؛سزايي دارد ب


كننده روابط انـساني ا و مقررات اجتماعي ، عنصر تنظيم هنجاره. هنجارهاي اجتماعي است

. استبراي شكل گيري تعامالت بشريمعيار ضروري و

با اجتماع را بـه اعـضا اين قواعد و هنجارها در قالب بايد و نبايدها، رفتارهاي متناسب

. ، از اعـضا توقـع كـنش و اعمـال همنـوا و بهنجـار را دارد آن و بر مبناي كند مي معرفي

مان خصلتي كنيم به زندگي اجتماعي تعامالت روزانه از آنها تبعيت ميهنجارهايي كه ما در

مـل در أشناسـي نيـز بـا ت علوم اجتماعي خاصـه جامعـه . دبخش بيني مي منظم و قابل پيش

د كه نظم اجتمـاعي چگونـه ايجـاد ه، درصدد است نشان د افراد جامعه ةرفتارهاي روزمر

بيني بـه خـود اي قابل پيش گيرد در نهايت خصيصه شود و مورد توافق همگان قرار مي مي

هـاي تنهـا بـا انتظـارات و خواسـته ها نـه گاهي اوقات در جامعه، افراد يا گروه . گيرد مي

ايـن . كننـد ارها و مقررات اجتماعي سـرپيچي مـي ، بلكه از هنج شوند مينوا ن اجتماعي هم

عمومـا پذيرفتـه عمل نوعي كجروي است كه به معناي نقض الگوها، هنجارهاي رفتـاري

كنـد، از جملـه مظـاهر آن كجروي در اشكال مختلـف ظهـور مـي . شده در جامعه است

خشونت و پرخاشگري در سطح اجتماع است كه خود به صورت فردي و يا جمعي بـروز

هاي كوچك بزهكار، خرده فرهنگ هاي كجـرو هاي گروه كجروي جمعي، فعاليت .مي كند

هاي مختلـف ه ناشي از حركات جماعتي را در برگرفته و در عرصه تا رفتارهاي نظم شكنان

. دهد جامعه رخ مي

بـه . تنظيم روابط اجتماعي و ايجاد نظم اجتماعي است » هنجار«يكي از كاركردهاي مهم

اسـتفاده » گرامر اجتماعي «طالح ز اص ورف و برخي ديگر از دانشمندان ا همين علت دارند

ت در يـك كليـسا، در اگر انسانها در هنگام نواختن در يك اركستر، هنگام عبـاد . كنند مي

قواعـد ...هنگـام ازدواج، در صـف اتوبـوس، در ترافيـك شـهر تهـران موقع طواف، در

ـ عايت نكنند، روابط اجتمـاعي و كـنش ها را ر ها و هنجار دستورالعمل ار هـاي متقابـل دچ

فلج «به بيماري خورد و در بدترين وضع، جامعه شود و نظم اجتماعي به هم مي اختالل مي

.)15،ص1378رفيع پور،( شود دچار مي» اجتماعي

رهـا باعـث تنظـيم روابـط توان بيان كرد كـه هنجا هنجار نيز مي ي ي تحديد واژه درباره

.درآو آن طريق نظم اجتماعي را بوجود مياز د وشو اجتماعي مي


111

تر زندگي اكثر حيوانات بسيار پيچيدهاز آنجا كه زندگي اجتماعي در انسانها در مقايسه با

ز اينجا مشخص ا. است، لذا نظم اجتماعي براي اين پيچيدگي يك عامل حياتي است

و اگر در شبكه جمعي و نظم اجتماعي الزامي استشود كه هنجارها براي زندگي مي

تماعي مختل و جامعه عمالً فلج د زندگي اجرها رعايت نشووابط اجتماعي، هنجاوسيع ر

نيازها است بطور شدنروابط اجتماعي كه هدفش بهتر ارضادر آن صورت . شود مي

روابط اجتماعي شود بايد انتظار ي جا كه انسان وارد شبكهد و هرگذار معكوس تأثير مي

،1378 پور، رفيع( ش خواهند شدداشته باشد كه اين روابط در واقع مانع دستيابي او به هدف

.)16ص

تحقيقي پيشينه

مقاالت متعدد نگاشته ها؛ و نامه هنجارهاي اجتماعي تحقيقات؛ پايانپيرامون دينداري و

هاي مورد بررسي در آنها دقيقاً با موضوع اين تحقيق مطابقت ند موضوعچهر . شده است

نوايي يا اين تحقيق يعني دينداري؛ همبين و ولي براي هر كدام از متغيرهاي پيش. ندارد

هايي وجود داشت كه نامه پاياننوايي با هنجارهاي اجتماعي بطور جداگانه مقاالت و ناهم

:گردد اره ميبه نتايج برخي از آنها اش

» نقش دينداري در ممانعـت از بزهكـاري جوانـان شـهر تهـران « اي با عنوان نامه پايان

اين پـژوهش . انجام گرفته است1380جواد زاهدي در سال محمد توسط هوشنگ نايبي و

جوانـان شـهر تهـران بـا ) سرقت(به منظور تعيين نقش دينداري در ممانعت از بزهكاري

ي تحليل جامعه شـناختي از ري و پيوند اجتماعي سعي در ارائه هاي ديندا استناد به ديدگاه

در اين تحقيق كـه . اري جوانان دارد دينداري به منزله راهكاري براي مقابله با معضل بزهك

اي پس از وقوع استفاده شده و به لحـاظ زمـان مقايسه _ش پيمايشي و از نوع علي از رو

آوري ها از طريق پرسشنامه گرد داده مقطعي و به لحاظ معيار ژرفايي از نوع پهنانگر بوده و

. شده است

ري در ينداري و ميزان بزهكاداري بين ابعاد د دهد تفاوت معني نتايج پژوهش نشان مي

درصد 95طمينان در سطح ا) بزهكار(و زنداني ) غير بزهكار(بين دو گروه جوانان عادي

توان رابطه جداگانه و مستقيم ان داد كه گرچه ميهاي نظري پژوهش نش يافته. وجود دارد


را بر اساس ) ميزان بزهكاري( با متغير وابسته )ابعاد دينداري(هر يك از متغيرهاي مستقل

اما نتايج حاصل از تحليل چند متغيري . هاي دينداري و پيوند اجتماعي تبيين كرد نظريه

بيانگر آن است كه تنها، بعد پيامدي دينداري تأثير مستقيم بر بزهكاري داشته و بيشترين

،نايبي و ديگري(د اختصاص داده است سهم را در تبيين ممانعت از بزهكاري جوانان به خو

1385.(

توسط تقـي آزاد ارمكـي » پذيري ديني جوانان بررسي فرآيند جامعه «مه با عنوان پايان نا

ش در بحـث از فرآينـد ايـن پـژوه . انجـام گرفتـه اسـت 1380در دانشگاه تهران سـال

پذيري ديني جوانان، بدنبال اين مسأله است كه وضعيت دينـداري و مـذهبي شـدن جامعه

ريق چه عوامل و مكانيـسمي اين فرآيند مذهبي شدن از ط جوانان دانشجو چگونه است؟ و

كننـده دينـي چگونـه هاي اجتمـاعي سهم هر يك از اين عوامل و مؤلفه گيرد و صورت مي

هدف كلي اين تحقيق بررسي فرآيند و تبيين عوامل اجتماعي مـؤثر بـر وضـعيت و . است

هاي فرعـي ديگـر تحقيـق باشد هدف ميان دانشجويان دانشگاه تهران مي ابعاد دينداري در

بررسي و -2ورزي دانشجويان رسي وضعيت و ابعاد دينداري و دين بر-1: عبارت است از

ايـن پـژوهش . پذيري ديني دانشجويان و عوامل اجتماعي كننده ديني ي فرآيند جامعه نحوه

روزانه مقطع كارشناسي دانشگاه تهران بـه ي در ميان كليه دختران و پسران دانشجوي دوره

وامـل دهـد كـه در بررسـي ع نتايج اين پژوهش نشان مي. ده استروش پيمايشي انجام ش

رهاي تأثير ديني خانواده، وضعيت ديني دانـشگاه، وضـعيت مؤثر بر مذهبي شدن فرد متغي

. ان تـأثير مـستقيم داشـته اسـت پذيري ديني جوان نيز تأثير ديني دوستان بر جامعه ديني و

پـذيري هاي ديني تأثير مـستقيمي در جامعـه مدرسه و گروهاي وضعيت ديني محيط رهمتغي

جنسيت، رشته تحصيلي، تحصيالت پدر و شـغل مـادر در ابعـاد . ديني افراد نداشته است

).1380ارمكي،(شجويان تأثير داشته است دينداري دان

چارچوب نظري تحقيق

هاي اجتماعي هي معيني از زمين ري است كه رفتار مناسب در محدودههنجار قواعد رفتا

. كند كند يا آن را ممنوع مي نوع معيني از رفتار را تجويز ميهنجار يا. ندك را مشخص مي

ي نوعي كنند كه بوسيله جارها پيروي ميهمه گروههاي انساني از انواع معيني از هن

ي فرهنگي به عبارتي هنجارها الگوهاي پذيرفته شده. شود ضمانت اجرايي پشتيباني مي


113

اجتماعي رسمي و غيررسمي با نوايي با هنجارهاي ميزان هم. و كردار استرفتار

.قابل شناسايي است... هايي چون روابط اجتماعي، نظم اجتماعي، نوع پوشش و شاخص

، سياست، مذهب اركـان ، نهادهاي اجتماعي مانند نهاد اقتصاد انداز كاركردگرايي از چشم

كه بدون سازگاري متقابل هر يك از آنها در . دشو ي يك جامعه محسوب مي اصلي سازنده

نوايي در دهد و دچار گسيختگي و ناهم عه دوام و بقاي خود را از دست مي درون نظام جام

نقش مهمي در حفظ يكپـارچگي و بقـاي كاركردگرايي براي مذهب . هنجارها خواهد شد

. كنـد يفا مـي اطع و وحدت بخشي در نظام ا در اين ديدگاه مذهب نقش ق . نظام قائل است

.نوايي و يكپارچگي جامعه بسيار مؤثر است بنابراين از اين ديدگاه نقش مذهب در هم

شود كه به صورت تعهدات وب ميدين از نظر دوركيم يك نيروي اجتماعي محس

او دين اساس يكپارچگي اجتماعي ي كند به عقيده ، رفتار و كردار فرد را كنترل مياخالقي

پرستش مذهبي در حقيقت . ترين كاركرد آن وحدت اجتماعي استرا تشكيل داده و مهم

اوليه دوركيم به تنظيم اجتماعي بيشتر معطوف به ي عالقه. پرستشي اجتماعي است

هاي نظارت دروني در اما او بعدها به بررسي نيرو. و مقررات قانوني بودنيروهاي خارجي

ته باشد، به پيروي از منطق داشجامعه بايد در درون فرد حضور. وجدان فردي كشانده شد

ي خودش به بررسي دين وادار شده بود زيرا دين يكي از آن نيروهايي بود كه در نظريه

. كند هاي جامعه را ايجاد مي م اخالقي به هواداران از درخواستدرون افراد احساس الزا

سامان توانست جامعه را در مواقع به خطر افتادن همچنين دين مكانيسمي بود كه مي

ين در نظر دوركيم است انضباط و انسجام بخشي دو كاركرد مهم د. اجتماعي به كار آيد

).393،ص1377آرون،(

از نظر پارسونز هنجار مجموعه قواعدي است كه هر فرد بايد به آن عمل كنـد هنجارهـا

بـه پارسونز و دوركيم علت عمـل افـراد . اند اي جامعه ه ارزش تفصيليواقع نمودهاي در

شناس مـدل درونـي از نظر اين دو جامعه . اند رها را دروني كردن هنجارها بيان داشته هنجا

مناسبات اجتماعي است كه ي الگوهاي پايدار رفتاري در ها و هنجارها زمينه ي ارزش شده

شود اين مدل باعث مي . دهد ت و روابط اجتماعي را افزايش مي بيني در مناسبا قدرت پيش

هاي واحدي حركت كنند كه اين همان اصـل وت جامعه رو به سوي ارزش كه اجزاي متفا

ليم و تربيت ست و همچنين نظام تع ها بدليل وجود مذهب كه حافظ ارزش . تسازگاري اس


نحراف و ناهمـاهنگي از طريـق ها رو به ثبات دارند و در صورت ا اي ارزش در هر جامعه

بــه نقــل از (گيــرد مــيي و بازوهــاي قــضايي كنتــرل صــورت هــاي اجرايــ ضــمانت

). 74-75صص،1378ورسلي،

خـصلتي هـاي اجتمـاعي ز در چارچوب نظام هنجارهـا و ارزش كنش اجتماعي پارسون

كند و اين عمـل گر در كنش خود غايتي را دنبال مي ؛ به عبارتي كنش قالني دارد ارادي و ع

).90،ص1383ديگري،اديبي و ( جتماعي جامعه است عقالني و ارادي در جهت هنجارهاي ا

پارسونز بـا . در نظر پارسونز كنش چيزي جز كوشش در جهت تطبيق با هنجارها نيست

بنـابراين . بندي كـرد اعي را به چهار نظام كوچكتر طبقه استفاده از مفهوم كنش، نظام اجتم

نوايي با الگوهاي هنجاري گرايش به تناسب واكنش هماهنگ، گرايش به هم : توان گفت مي

به ديگري و گناه نـسبت از طرفي هنجارشكني موجب احساس شرمندگي نسبت .تنيز هس

بنابراين تحليل نظام انتظـارات هنجـاري تحليـل همنـوايي واقعـي و يـا . شود به خود مي

).192،ص1382توسلي،( كجروي، با توجه به اين انتظارات در كنش عيني سودمند است

هاي فرهنگي از يك طرف اهداف و ارزش گر در يك جامعه بين ا همچنين از نظر مرتون،

زيـاد ي ها از طرف ديگـر فاصـله براي رسيدن به اين اهداف و ارزش و امكانات اجتماعي

طبقـه 5ارهاي اجتماعي را در اعضاي جامعه از هنجارها پيروي نخواهند كرد او رفت . بيفتد

هاي داف و ارزش بوط به هماهنگي بين اه بندي مر كند كه اولين صورت دسته بندي مي دسته

اي بـراي در اينجـا هنجـار وسـيله . هاست مكانات و ابزار رسيدن به اين هدف فرهنگي و ا

رهـاي هـر بخـش از رفتا . شدن نيازهاست طريق بهتر ارضا تنظيم روابط اجتماعي و از آن

ر اسـت شود، مبتني بر هنجا انسان كه بطور مستقيم و غيرمستقيم به ديگر انسانها مربوط مي

مردم مشخص اسـت و مـردم ي هنجار و توبيخ معموالً براي د هر رفتاري، محدوده در مور

شـود و در چـه گـران تحمـل مـي دانند در چه شرايطي رفتارشان از جانـب دي عموماً مي

).187-188،صص1377پور، رفيع(ابل تحمل است قشرايطي غير

، كه از آنهـا است هاي اجرايي همراه ي هنجارهاي اجتماعي با ضمانت ز همه در نظر گيدن

ي پـاداش يـا تنبيـه هاي اجرايي نوعي شـيوه ضمانت. كنند نوايي حمايت مي در مقابل ناهم

ضـمانت اجرايـي، هـر .كنـد تقويـت مـي هاي رفتار مورد انتظار جامعه را است كه شكل

مين اطاعت از أار يك فرد يا گروه است كه هدفش ت واكنشي از سوي ديگران نسبت به رفت


115

هاي اجرايي نوعي شيوه پـاداش يـا تنبيـه اسـت كـه در واقع ضمانت . ي باشد هنجار معين

.)1381گيدنز،(كند هاي رفتار مورد انتظار جامعه را تقويت مي شكل

يعني دادن پاداش : ـ مثبت1: شود هاي مختلفي تقسيم مي هاي اجرايي به دسته ضمانت

: 3ـ رسمي3. كند نوايي نمي همبراي رفتاري كه يعني تنبيه: ـ منفي2 نوايي رفتار براي هم

ز مردم يا سازماني كه ضمانت اجرايي رسمي در جايي وجود دارد كه گروه معيني ا

ـ 4 .مين اطاعت از مجموعه هنجارهاي خاصي است، وجود داشته باشدأاش ت وظيفه

4غيررسميبيشتر خود به يافته و هاي كمتر سازمان ي غيررسمي واكنشهاي اجراي ضمانت:

.استنوايي نسبت به ناهم، خودي

كه در است هاي اجرايي وامع امروزي ضمانتانواع اصلي ضمانت اجرايي رسمي در ج

ديهي است ب. دشو ، مشاهده ميباشد مي نماينده آنها ها و زندان كه دادگاه نظام كيفري

ول آوردن متخلفين به پاي ميز محاكمه و حبس احتمالي ؤپليس سازماني است كه مس

د؛ شو دادن گواهينامه كيفر داده ميبيشتر تخلفات رانندگي با جريمه يا از دست. هاست آن

كه رانندگاني كه دانسته از مقررات راهنمايي سرپيچي مين اينأها براي ت اين مجازات

جريمه، حبس يا اعدام در كل انواع . كافي است، مراقب پليس باشندكنند، كامالً مي

هاي اجرايي رسمي مثبت براي پاداش ضمانت. باشد ميمنفي هاي اجرايي رسمي ضمانت

مهارت در «هاي ، اگرچه گاهي پاداشمربوط به عبور و مرور زياد نيستدادن به رفتارهاي

براي برانگيختن اطاعت از قوانين و مقررات به رانندگان داده »رانندگي خوب« يا »جاده

هاي ديگر زندگي ياري از حوزههاي اجرايي رسمي مثبت در بس اما ضمانت. شود مي

براي مثال دادن مدال شجاعت براي نبرد، درجه يا ديپلم به نشانه . شود اجتماعي يافت مي

).1381گيدنز، ( موفقيت علمي، يا پاداش براي اجراي نقش برجسته در رويدادهاي ورزشي

هاي نه زميي هاي معمولي همه هاي اجرايي غيررسمي، مثبت يا منفي، از ويژگي ضمانت

هاي اجرايي مثبت شامل آفرين گفتن به كسي، لبخندي ضمانت. فعاليت اجتماعي است

هاي هاي ضمانت ونهنم. حاكي از قدرداني نسبت به شخصي يا دستي به شانه او زدن است

آميز، سرزنش كردن و يا دوري اي توهين رسمي منفي، سخن گفتن به شيوهاجرايي غير

هاي هاي اجرايي رسمي معموال از ضمانت چه ضمانت راگ. جستن از فرد معيني است

مين أهاي اجرايي غيررسمي در ت ا ضمانت، ام است تر و نمايان غيررسمي برجستهاجرايي


ييد خانواده، دوستان و أبه دست آوردن ت. به هنجارها اهميت اساسي داردنوايي نسبت هم

شرمنده شدن يا مورد قبول قرار همكاران، يا تمايل به احتراز از مورد تمسخر واقع شدن،

. گذارد ثير ميأهاي رسمي بر رفتار مردم ت تنبيهيا ها نگرفتن، اغلب بيش از پاداش

شدن اعي و از آن طريق براي بهتر ارضااي است براي تنظيم روابط اجتم هنجار وسيله

ا آنها روابط بستگي به اين دارد كه آي؟ يا مضرابراين، اينكه هنجارها مفيد استبن. نيازها

كنند تا انسانها نهايتاً به نيازهاي فطري بطور صحيح تنظيم مياجتماعي را در مسير ارضاي

).188ص ،1377رفيع پور،(برسند يا نه؟ » تعالي« و » خود شكوفايي« نيازهاي ارضا

فرضيه هاي تحقيق

.بطه وجود داردنوايي با هنجارهاي اجتماعي را و ميزان هم) معتقد بودن(ات بين اعتقاد-1

نوايي با هنجارهاي اجتماعي و ميزان هم) جمعي انجام عبادات فردي و( بين عبادات-2

.رابطه وجود دارد

نوايي با هنجارهاي اجتماعي و ميزان هم) جمعي عمل به تكاليف فردي و( بين تشرع -3

.رابطه وجود دارد

.داردداري وجود ي رابطه معني با هنجارهاي اجتماعنوايي بين شناخت ديني و ميزان هم-4

.نوايي با هنجارهاي اجتماعي به تفكيك جنسيت متفاوت است ميانگين هم-5

. تحصيلي متفاوت استي نوايي با هنجارهاي اجتماعي به تفكيك رشته ميانگين هم-6

. تحصيلي متفاوت استي نوايي با هنجارهاي اجتماعي به تفكيك پايه ميانگين هم-7

اقتصادي � نوايي با هنجارهاي اجتماعي به تفكيك پايگاه اجتماعي هم ميانگين-8

.متفاوت است

مدل نظري

تشرع

عبادات

شناخت ديني

اعتقادات

رهاي اجتماعي هنجا دينداري

نظم

پوشش

روابط


117

روش تحقيق

.روش تحقيق مورد استفاده پيمايشي است

آماريي جامعه

باشـد كـه عمومـاً در آذرشهر مي آماري اين تحقيق نوجوانان دختر و پسر شهر ي جامعه

هـاي مختلـف تحـصيلي مـشغول بـه دانشگاهي در رشته يي، دبيرستان و پيش راهنمامقطع

ر محقق قرار داده تعداد كل نوجوانان طبق آماري كه از مركز آمار در اختيا . تحصيل بودند

.باشند نفر مي9083شد

آماريي نمونه

ر مقطـع ر د نفر از نوجوانان دختر و پس 370 آماري مورد مطالعه در اين پژوهش ي نمونه

.باشد دانشگاهي مي راهنمايي، دبيرستان و پيش

تعيين حجم نمونهي شيوه

، حداكثر d=0/05گيري كوكران با دقت برآورد تعداد نمونه بر اساس فرمول نمونه

باشد كه با نفر مي9085 درصد، جامعه آماري 95و سطح اطمينان pq=0/25واريانس

. نفر تعيين گرديد370ماري توجه به فرمول زير نتيجه نمونه آ

n

ا توجه بـه چـارچوب كه ب. گيري مورد استفاده در اين تحقيق پرسشنامه است ابزار اندازه

هاي مورد نيـاز بـصورت بـسته ها يا گويه متغيرهاي بكار رفته، سؤال ها و تئوريكي، فرضيه

هاي ف ليكرت ـ كه در شش قسمت سنجش گرديده ـ داده طراحي شده و با استفاده از طي

هـاي مه دو نوع سؤال بكار رفته؛ سـؤال در طراحي پرسشنا . گردآوري شده است مورد نياز

نوع دوم مربـوط بـه موضـوع تحقيـق ايه هاي شناسايي و سؤال نوع اول مربوط به سؤال

ـ 11 سؤال و گويه اسـت كـه 81بور شامل ز م ي پرسشنامه. باشد مي ه سـؤال آن مربـوط ب

. شـد با ط به موضـوع تحقيـق مـي ي باقيمانده مربو گويه 70مشخصات عمومي پاسخگو و

.ها اعتبار و قابليت اعتماد گويه


اي مورد سنجش اي و فاصله مي، رتبهگيري اس نوع آنها در يكي از سطوح اندازهبسته به

اعتبار ابزار از طريق اعتبار صوري و قابليت اعتماد ابزار از طريق آلفاي . اند قرار گرفته

و 81/0 وبراي اعتقادات 78/0ضرايب آلفا براي متغير وابسته . كرونباخ محاسبه شده است

اين ضرايب نشان است و 66/0 و براي شناخت ديني 84/0و براي تشرع 72/0عبادات

. گيري داراي قابليت اعتماد خوبي است اندازهدهد كه ابزار مي

هنجارهاي (گانه مربوط به متغير وابسته 17 هاي الؤبندي س به منظور تفكيك و دسته

هاي اصلي استفاده شد كه طبق از تكنيك تحليل عاملي بر اساس تجزيه به مؤلفه) اجتماعي

آمده و دست هب kmo =748/0 شود مقدار مالحظه مي1هاطالعات مندرج در جدول شمار

ها براي اجراي شود تعداد نمونه بزرگتر است بنابراين نتيجه مي5/0چون اين مقدار از

است و هر چقدر به يك 1 بين صفر تا kmoرزيرا مقدا. تحليل عامل بسيار مناسب است

.ستاي باالتر ا نزديكتر باشد به همان مقدار روايي نمونه

با سطح 282/1621 فوق مقدار كرويت بارتلت نيز برابري مطابق با جدول شماره

نتيجه در دار است ت آمده است و چون اين مقدار معنيدس به p = 000/0 داري معني

بااليي با مندرج در هر عامل همبستگي هاي الؤ عاملها به درستي انجام شده و ستفكيك

. همديگر دارند

هنجارهاي اجتماعي هاي گويهآزمون كايزر ماير و كرويت بارتلت براي ) : 1(جدول

748/0 Kmo

كرويت بارتلت 282/1621

درجه آزادي 136

سطح معني داري /000

آزمون كرويت بارتلت

روش نمونه گيري

. نمونه گيري در اين پژوهش بر اساس نمونه گيري خوشه اي مي باشدي شيوه

)مفهومي(تعاريف نظري

5نوايي هم-

مـردم هميـشه بـا . كنـد رسمي يك گروه يا جامعـه پيـروي مـي رفتاري كه هنجارهاي

شالودة اين هنجارها هايي را كه كنند كه ارزش نوايي مي هنجارهاي اجتماعي ازآن روي هم


119

هنجارهـا بـه ي از آنها ممكن است صرفاً بدليل آنكـه پيـرو .پذيرند دهد، مي را تشكيل مي

هاي مورد قبول رفتـار كننـد هاي اجرايي به شيوه مصلحت است يا به علت وجود ضمانت ).574،ص1377شايان مهر،(

ي هنجارهاي اجتماع-

سازمانهاي اجتماعي جامعه به اقتضاي كاركردهاي خود، موازين يا هنجارهاي اجتماعي

ك از اعضاي جامعه به سبب مقتضيات هر ي .آورند معيني براي اعضاي جامعه فراهم مي

اشخاص رو و از اينكنند برهنجارهاي اجتماعي منطبق عمومي جامعه ناگزيرند كه خود را

شخصي كه از انطباق خود .شوند پذير تقسيم مي گ يا فرهن7پذير يا جامعه6ابه هنجاره

و در 8 اول نابهنجاري آيد در وهلهعاجز برجامعه يا به اصطالح از همنوايي اجتماعي

).576،ص1377شايان مهر،( شمرده خواهد شد 9فيا منحر دوم كجروي وهله

دينداري -

د را هاي فر ني به نحوي كه نگرش، گرايش و كنشبه بياني كلي يعني داشتن اهتمام دي

).606،ص1977هيمل فارب،(متأثر سازد

اعتقاد و ايمان-

حتواي نظري يك آيين است كه ناظر به موضوعات م» عقيده«هاي اسالمي براساس آموزه

شـدت تعلـق و عمـق » ايمـان «امـا . بنيادين هستي شناختي و مسائل غايي حيـات اسـت

تنيدگي و تـالزم با اينكه در هم . رساند عتماد و اتكاي به آن محتوا را مي دلبستگي و ميزان ا

ته و تعريف يكي بدون اين ابعاد امكان دستيابي به صورت خالص و ناب آن را دشوار ساخ

ر يك الوصف با تأمل در وجه اصلي ه مع. ه ديگري را ناممكن نموده است استناد و اتكاي ب

انسان و ايمان از بعد رواني كه عقيده از بعد ذهني وجود . گردد از اين دو مفهوم آشكار مي

دين وجه عاطفي دومي با عاطفي آن ناشي شده است به همين نحو اولي به وجه معرفتي و

).58،ص1384شجاعي زند،( تر است قرين

عبادات-

پروردگار و ات كليه رفتار و آدابي است كه فرد در مقام پرستش، نسبت به منظور از عباد

تر از بجا آوردن شـرط بنـدگي پس عبادت در اين معنا خاص . دهد معبود خويش انجام مي

كه . فروع دين است تر از خاصگيرد و همچنين دگار است كه تمام زندگي را در برمي پرور


تواند بصورت فردي يا جمعي و در خلوت يا عبادت مي . شود شامل ابعاد غيرعبادي هم مي

هاي دينـداري برخي از سنجه جلوت اجرا شود تفكيك عبادت فردي از نوع جمعي آن در

نتـايج حاصـل از و. هاي متفاوتي است كه در آنهـا وجـود دارد انگيزه كاركرد و به دليل

.هاي متفاوت است گانة آنها نيز مبين وجود دينداريبررسي جدا

تشرع -

» فقه«است كه در اسالم و اوامر صريح و غيرصريح ديني ي دستورها ، مجموعه»شريعت«

خود، طبيعت زندگي در دنيا و تعامل با ي كه نحوهشرعيات مقرراتي است. شود خوانده مي

هتمام و پيروي فرد از اين دستورها برحسب ميزان ا كند و لذا تشرع و ديگران را تعيين مي

بيان و مباح مستحب ها تحت پنج عنوان حرام، مكروه، واجب، اين دستور. شود سنجيده مي

. گرديده است

ي جواني، هاده است و آغاز دورهشخصي كه تازه كودكي را پشت سر ن: نوجوان-

.)2774،ص1388فارسي،نامه فرهنگ( است سالگي انسان17 تا 13ي سني فاصله

).974،ص1388نامه فارسي، فرهنگ( از لحاظ نر يا ماده بودن چگونگي جنسيت: جنسيت-

تعاريف عملياتي

هاي اجتماعي هنجار-

هنجارهاي هنجارهاي اجتماعي بررسي نظم به عنوان بخشي از ما از اين تحقيق منظور در

كه نظم را . باشد جارهاي غيررسمي ميوان بخشي از هننوع پوشش و روابط به عن رسمي و

كشي چراغ قرمز، رعايت عبور از محل خطهايي همچون رعايت توان با شاخص مي

هايي در مدرسه و نوع پوشش را با شاخصمخصوص عابرپياده، رعايت نظم و انضباط

ر همانند پوشيدن لباس فرم مدرسه يا پوشيدن لباس مد و دلخواه، آستين كوتاه يا بلند، چاد

.مشخص كرد ...يا مانتو و نوع روابط را با رعايت رابطه بين دوستان ، مربيان، خانواده و

كشي مخصوص عبور محل خطرعايت چراغ قرمز،رعايت عبور از: هنجارهاي رسمي

مدرسه، پوشيدن لباس فرم هاي رعايت آداب معاشرت با ديگران، پرهيز از نهي عابر،

.همدرسه، پوشيدن لباس مد و دلخوا


121

و انضباط در احترام و مقدم داشتن بزرگترها از جمله معلم، رعايت نظم: رسميغير

ها و نصايح معلمين و بزرگترها، عدم معاشرت با دوستان ناباب، مدرسه، دقت به صحبت

در مواقع مورد نياز، ... دوستان وحفظ و رعايت شأن خانوادگي، كمك به خانواده،

.رسمي، گردش و تفريح با دوستان غيرمشاركت در مراسم عبادي جمعي و

)معتقدبودن(ات اعتقاد-

چقدر واست تأمالت ديني داشته دغدغه و چه حد تا داشتن معلومات ديني؛ اينكه فرد

اين نشانه در شرايطي كه افراد به منظورهاي .جديت دارد اهتمات ديني خود سابقه و در

افتد و كارايي نخواهد د، از اثر ميالعات ديني شده باشنديگري ملزم به آموزش يا مط

هاي الزم از ل عقايد، اطالعات تاريخي و آگاهيمعلومات يا دانش ديني شامل اصو. داشت

غه و در عين حال بايد توجه داشت كه به جاي دغد. تكاليف شرعي و آداب عبادي است

. او مورد سنجش قرار نگرفته باشدي اهتمام ديني فرد، قدرت حافظه

)عبادت بودناهل ( عبادات-

نمازهاي يوميه، نمازهاي مستحبي، روزة �در اين تحقيق شامل انجام دادن فردي عبادات

نماز تالوت قرآن، دعا و ذكر ـ و انجام دادن جمعي عبادات ـواجب، روزة مستحبي،

.باشد مي� جماعت، نماز جمعه، نماز اعياد، حج، مجالس قرآن، مجالس دعا، اعتكاف

تشرع-

و عمل به � داشتن ظاهر ديني و ابراز هويت ديني �امل عمل به تكاليف فردي ش

، داشتن مشاركت ديني، داشتن معاشرت ديني، در حفظ شعاير اهتمام�تكاليف جمعي

.باشد مي�اهتمام ديني در خانواده

ستر و حجاب، وضع لباس و آرايش و زينت عمل به دستورهاي ديني درباره: ظاهرديني

.بخشد ظاهر متفاوتي به شخص ديندار مي،آالت

شعائر جمع شعار است و منظور از آن آشكار ساختن متابعت و هواداري : شعائر ديني

هاي اعم از اشخاص مقدس، مكان و زمانديني است كه براي تذكار و تكريم مقدسات،

.مقدس و اشياي مقدس


يا از اي گو ييري است، نشانهد داوطلبانه و تخ كه در غالب مواربه شعاير دينياهتمام

شركت در مجالس عزاداري ديني، مجالس : مانند. باشد آمادگي و جديت ديني فرد مي

.ديني، زيارت مشاهد شريفه و توسالتدر اعياد ديني، چراغاني سرور

ها و عت مدرسه يا مساجد و شركت در جشنشركت در نمازهاي جما: مشاركت ديني

.اعياد مذهبي

گذاري ا در معيارهاي همسرگزيني، در ناماين اهتمام كه خود ر: در خانوادهاهتمام ديني

و تعليم و تربيت ديني فرزندان، در تزيينات به كار رفته در منزل، در رفت و آمدهاي

.هاي ديني فرد باشد تواند بيانگر دغدغه دهد، مي اميلي و دوستان خانوادگي نشان ميف

و انجام فات، لباس و حجاب، آداب چشم و زبانطهارت و نظا: انجام تكاليف فردي

.امر به معروف و نهي از منكر: تكاليف جمعي

سال 12-19ن واقع در گروه سني در تحقيق حاضر منظور دختران و پسرا: نوجوان-

.باشد مي

يا تحصيالت راهنمايي، دبيرستان ودختران و پسراني است كه با : ي تحصيلي پايه-

.ددانشگاهي هستن پيش

هاي رياضي، تجربي، ن دختر و پسري كه در يكي از رشتهنوجوانا: ي تحصيلي رشته-

. اي هستند و حرفهدانش و فني انساني، كار و

ها و اطالعات تحليل دادهي شيوه

هايي كه براي سنجش متغيرهاي مربوطه در نظر گرفته شده، آورده اين قسمت گويه در

ارتباط يا عدم ارتباط بين متغيرها به نوع آزمون مورد شود و همچنين براي برآورد مي

.شود تفاده اشاره مياس

:باشد به شرح زير مي استمطرح شدههايي كه براي سنجش متغيرها گويه

.باشد ميات اعتقادبراي متغير مستقل 1-13هاي گويه-

.باشد ميعبادات پيش بين براي متغير 14-23هاي گويه-

.باشد ميپيش بين تشرعبراي متغير 24-45هاي گويه-

.باشد راي متغير پيش بين آگاهي ديني مي ب63-70هاي گويه-


123

.باشد ميمالك هنجارهاي اجتماعيبراي متغير 46-62هاي ويه گ-

تكنيك سنجش مقياس نقش ساختار صفاتآزمون مورد

استفاده

پرسش مستقيم اسمي دو حالته اي زمينه متغير جنسيتT-test پيش بين

F –test پرسش مستقيم اسمي چند حالته پيش بين متغير سطح تحصيالت

Rp ليكرت فاصله اي پيش بين متغير تااعتقاد

Rp ليكرت فاصله اي پيش بين متغير انجام عبادات فردي

Rp ليكرت فاصله اي پيش بين متغير انجام عبادات جمعي

Rp ليكرت ه ايفاصل پيش بين متغير عمل به تكاليف فردي

Rp ليكرت فاصله اي پيش بين متغير عمل به تكاليف جمعي

تحليل عاملي فاصله اي مالك سازه هنجارهاي اجتماعي

تحقيقي نتايج توصيفي و يك متغيره

متغير سن بـه . تعداد پاسخگويان يعني نوجوانان دختر و پسر در اين تحقيق يكسان است

ـ رين سـاله، بيـشت 19 الـي 12ه از بـين نوجوانـان صورت سؤال باز مطرح شده اسـت ك

106از بين نوجوانان شركت كننده در اين تحقيق . باشند سالگي مي 17پاسخگويان در سن

دانـشگاهي بودنـد كـه نفر پـيش 99 و نفر دبيرستان 165صيلي راهنمايي، تحي نفر در پايه

تحـصيلي ي تغير اسمي رشـته م. باشد ي تحصيلي دبيرستان مي بيشترين تعداد مربوط به پايه

شـته نفر از پاسـخگويان بـدون ر 145 گزينه تعيين شده بود كه بيشتر نوجوانان يعني 6در

تحـصيلي ي نفـردر رشـته 68، )اهنمايي و يا اول دبيرستان عمومي در سطح ر يا (تحصيلي

نفـر در 28 نفر كـاردانش و 16 نفر رشته انساني، 59 نفر رشته تجربي، 54رياضي فيزيك،

گزينه بي سـواد، 6متغير تحصيالت پدر و مادر در . اي بودند ي تحصيلي فني و حرفه رشته

ابتدايي، راهنمايي، متوسطه، ديپلم، فوق ديپلم، ليسانس، فوق ليسانس و باالتر تعيـين شـده

نفـر 23 نفر راهنمايي 63 نفر ابتدايي، 108سواد، نفر بي36در متغير تحصيالت پدر، . است

ـ 1 نفر ليسانس و 35 نفر فوق ديپلم، 38 نفر ديپلم، 68متوسطه، التر ا نفر فوق ليـسانس و ب

ر متغيـر تحـصيالت د. بودند كه بيشترين پدران در سطح تحصيالت ابتدايي قـرار داشـتند

24 نفر ديپلم، 60 نفر متوسطه، 19 نفر راهنمايي 55 نفر ابتدايي، 121سواد، نفر بي 73مادر،

التر بودند كه بيشترين مـادران ار ليسانس و صفر نفر فوق ليسانس و ب نف 18نفر فوق ديپلم،


112 نفـر كارمنـد، 128متغير اسمي شغل پـدر، . در سطح تحصيالت ابتدايي قرار داشتند

مورد شـغل در. نفر ساير كه شغل بيشتر پدران كارمند بود 98 نفر بيكار، 32نفرشغل آزاد،

. دار بودند ر ساير بود كه بيشتر مادران خانه نف 7ارمند و نفر ك 33دار، نفر خانه 338مادر نيز

درآمـد نفر بـا 53ؤال قرار گرفت كه اي مورد س رآمد ماهيانه خانوار در سطح رتبه متغير د

300 نفر بـين 107 هزار تومان، 300 الي 200 نفر بين 66 هزار تومان، 200ماهيانه كمتر از

درآمـد ماهيانـه بـا نفـر 63 و تومان هزار 500ي ال 400 نفر بين 81 هزار تومان، 400الي

گروه درآمـدي بـود كـه نوجوانـان ها يكي ديگر از سؤال . تومان بودند هزار 500باالتر از

هـاي مـشخص شـده پاسـخ گزينـه 5ده خود را در هـر كـدام از پاسخگو وضعيت خانوا

نفر پايين، 86پايين، نفر از نوجوانان خانواده خود را در گروه درآمدي بسيار 21. دادند مي

نفر از نوجوانان خانواده خود را در سطح بـسيار 5 نفر باال و باالخره 60 نفر متوسط، 198

و آخرين سؤال شناسايي مربوط به متغيـر . باال از لحاظ گروه درآمدي مشخص كرده بودند

نفـر رهـن 11اي، ز نوجوانان در منزل مـسكوني اجـاره نفر ا 16وضعيت مسكوني بود كه

.كردند فر در منزل مسكوني شخصي زندگي مي ن343و

تبيني و استنباطيهاي تحليل-

نوايي با هنجارهاي اجتماعي رابطه و ميزان هم) معتقد بودن(ات بين اعتقاد-1ي فرضيه

.وجود دارد

داري براي وجـود دهد كه سطح معني از آزمون همبستگي پيرسون نشان مي نتايج حاصل

اسـت كـه sig/000نـوايي بـا هنجارهـاي اجتمـاعي آنـان ت و ميزان هم ارابطه بين اعتقاد

ن گفت بين دو متغيـر همبـستگي توا لذا مي .باشد و احتمال خطا مي 01/0تراز آلفاي كوچك

اسـت كـه r =543/0همچنين ضريب همبستگي بين اين دو متغير .داري وجود دارد معني

برجـسته بدين معنـي كـه بـا . باشد غير ميقيم و متوسط بين اين دو متبيانگر همبستگي مست

بـصورت نوايي با هنجارهاي اجتمـاعي نيـز براي پاسخگويان هم ت نوجوانان اشدن اعتقاد

. يابد و برعكس متوسط برجستگي مي

بـا هنجارهـاي نوايي و ميزان هم ) جمعي وانجام عبادات فردي ( بين عبادات -2ي فرضيه

.اجتماعي رابطه وجود دارد


125

داري براي وجـود دهد كه سطح معني از آزمون همبستگي پيرسون نشان مي ل نتايج حاص

است كه كـوچكتر sig/000نوايي با هنجارهاي اجتماعي آنان ات و ميزان هم رابطه بين عباد

داري ن گفت بين دو متغير همبستگي معنيتوا لذا مي. باشد و احتمال خطا مي 01/0از آلفاي

اسـت كـه بيـانگر r =521/0تگي بين ايـن دو متغيـر همچنين ضريب همبس . وجود دارد

معني كـه بـا برجـسته شـدن بدين . باشد قيم و متوسط بين اين دو متغير مي همبستگي مست

بـصورت نوايي با هنجارهـاي اجتمـاعي نيـز هم ميزان براي پاسخگويان ات نوجوانان عباد

. يابد و برعكس متوسط برجستگي مي

نوايي با هنجارهاي و ميزان هم) جمعي تكاليف فردي وعمل به ( بين تشرع-3ي فرضيه

.اجتماعي رابطه وجود دارد

داري براي وجـود دهد كه سطح معني ي پيرسون نشان مي نتايج حاصل از آزمون همبستگ

است كه كوچكتر sig/000نوايي با هنجارهاي اجتماعي آنان رابطه بين شرعيات و ميزان هم

داري ن گفت بين دو متغير همبستگي معنيتوا لذا مي. باشد مي و احتمال خطا 01/0از آلفاي

اسـت كـه بيـانگر r = 291/0همچنين ضريب همبستگي بين ايـن دو متغيـر . وجود دارد

بدين معني كـه بـا برجـسته شـدن . همبستگي مستقيم و ضعيف بين اين دو متغير مي باشد

بصورت ضـعيف اجتماعي نيز نوايي با هنجارهاي شرعيات نوجوانان براي پاسخگويان هم

. يابد و برعكس برجستگي مي

داري تماعي رابطه معنينوايي با هنجارهاي اج بين شناخت ديني و ميزان هم-4ي فرضيه

.وجود دارد

داري براي وجـود دهد كه سطح معني از آزمون همبستگي پيرسون نشان مي نتايج حاصل

اسـت كـه sig /000هـاي اجتمـاعي آنـان نوايي بـا هنجار رابطه بين شرعيات و ميزان هم

گي توان گفت بين دو متغير همبـست لذا مي . باشد و احتمال خطا مي 01/0 از آلفاي كوچكتر

اسـت كـه r = 348/0همچنين ضريب همبستگي بين اين دو متغير . داري وجود دارد معني

بـا برجـسته بدين معنـي كـه . باشد تقيم و ضعيف بين اين دو متغير ميبيانگر همبستگي مس

بـصورت نوايي با هنجارهاي اجتمـاعي نيـز شدن شرعيات نوجوانان براي پاسخگويان هم

. سيابد و برعك ضعيف برجستگي مي

.نوايي با هنجارهاي اجتماعي به تفكيك جنسيت متفاوت است ميانگين هم-5ي فرضيه


. اسـت 28/4و بـراي پـسران 68/4 دختران هنجارهاي اجتماعي در نوايي با ميانگين هم

داري آن و سـطح معنـي =t 63/0دست آمـده ه ب Tدهد كه مقدار نشان مي همچنين نتايج

بـا هنجارهـاي اجتمـاعي نـوايي توان نتيجه گرفت كه بين ميانگين هـم لذا مي . است 52/0

هـاي نـوايي بـا هنجار مربوط به جنسيت و هـم ي داري وجود ندارد و فرضيه تفاوت معني

.گيرد قرار نمياجتماعي مورد تأييد

تحصيلي متفاوت ي نوايي با هنجارهاي اجتماعي به تفكيك رشته ميانگين هم-6ي فرضيه

.است

تحصيلي متفاوت ي نوايي با هنجارهاي اجتماعي به تفكيك پايه ميانگين هم-7ي فرضيه

.است

هاي نوايي با هنجار شود كه ميزان هم ليل واريانس انجام شده مالحظه مي مطابق آزمون تح

داري آزمـون بـا سـطح معنـي F= 53/5 تحصيلي طبـق معيـار ي اجتماعي براساس رشته

004/0 =p بـه طـوري كـه . دار اسـت شد پـس معنـي با مي 05/0تر باشد و چون پايين مي

راهنمـايي و كمتـرين ي نوايي با هنجارهاي اجتماعي را نوجوانـان پايـه بيشترين ميزان هم

كه طبق . اند دانشگاهي داشته ي پيش اجتماعي را نوجوانان پايه نوايي با هنجارهاي ميزان هم

بت بـه راهنمـايي نـس ي شود كه تفاوت در بـين پايـه انجام شده مشاهده مي LSDآزمون

.دار است دانشگاهي معني دبيرستان و پيش

ـ نوايي با هنجارهاي ميانگين هم- 8 ي فرضيه اجتمـاعي بـه تفكيـك پايگـاه اجتمـاعي

.اوت استاقتصادي متف

اقتصادي طبق معيار -ايگاه اجتماعينوايي با هنجارهاي اجتماعي براساس پ همميزان

71/3 =F025/0داري آزمون با سطح معني =p باشد پس مي05/0د و چون پايين باش مي

نوايي با هنجارهاي اجتماعي مربوط به به طوري كه بيشترين ميزان هم. دار است معني

اقتصادي بااليي نسبت به ساير نوجوانان دارند و-ايگاه اجتماعينوجواناني است كه پ

نوايي با هنجارهاي اجتماعي مربوط به نوجواناني است كه پايگاه كمترين ميزان هم

شود كه انجام شده مشاهده ميLSDو طبق آزمون . اند اقتصادي متوسط داشته-اجتماعي

دار بت به پايگاه اجتماعي متوسط معني اقتصادي باال نس-تفاوت در بين پايگاه اجتماعي

.است


127

نوايي با هنجارهاي اجتماعي بر اساس متغيرهاي تحليل رگرسيون براي تعيين ميزان هم -

مستقل

اساس مجموع متغيرهاي مستقل نوايي با هنجارهاي اجتماعي بر به منظور تبيين ميزان هم

كه در )224،ص1382 كالنتري،(اده شد گام به گام استفگانه به روش دار از رگرسيون چند معني

مجموع سه متغير مستقل مهم در شود كه در طبق اطالعات جدول زير مالحظه مينهايت

نوايي با آنها با ميزان همد كه ضريب همبستگي چندگانةگيري رگرسيوني باقي ماندن شكل

R =42/0 و ضريب تعيين برابرR =65/0هنجارهاي اجتماعي برابرين خالص و ضريب تعي2

R =42/0برابر درصد از 42ست كه حدود ادست آمده است و اين ضريب بيانگر آن به2

هاي مستقل موجود در شكل تبيين نوايي با هنجارهاي اجتماعي توسط متغير واريانس هم

نوايي با هنجارهاي اجتماعي توسط متغيرهاي خارج درصد از واريانس هم58گردد و مي

.باشد تر قابل تبيين مي الً عوامل زيربنايياين پژوهش، مثاز موضوع

نوايي با هنجارهاي اجتماعي ضريب همبستگي چندگانه براي تبيين هم

شكل ضريب همبستگي چندگانه ضريب تبيين ضريب تبيين خالص اشتباه معيار برآورد

539/0 364/0 366/0 605/0 1

521/0 405/0 409/0 639/0 2

513/0 423/0 428/0 654/0 3

تحليل مسير براي آزمودن مدل نظري تحقيق

اثر مستقيم نان مورد مطالعه، متغير اعتقادات نوجوادر بيندهد كه نمودار زير نشان مي

) انجام به تكاليف فردي و جمعي(، و اثر غيرمستقيم از طريق تشرع ß= 244/0خالص

441/0=ßوجواناني كه عقايد ديني نوايي با هنجارهاي اجتماعي دارد يعني بيشتر ن ، با هم

قوي داشته و به انجام تكاليف فردي و جمعي ديني خود اهتمام دارند، نسبت به هنجارهاي

نوايي ، در همß=106/0متغير عبادات نيز تأثير مستقيم خالص . تراندنوا ماجتماعي ه

ي نوجوانان با هنجارهاي اجتماعي دارد، به عبارتي نوجواناني كه از بعد شناختي دارا

عقايد مذهبي و ديني و از بعد رفتاري و عملي در انجام تكاليف فردي و جمعي خود

نوايي نشان اهتمام دارند، نسبت به رعايت هنجارهاي اجتماعي الزم در جامعه از خود هم

ات اي از دو متغير اعتقادات و عباد همچنين تشرع در اينجا به عنوان متغير واسطه. دهند مي


، با ß =-004/0 تحصيلي هم بطور معكوس خالص ي متغير پايه. پذيرد تأثير مستقيم مي

با هنجارهاي اجتماعي رابطه دارد يعني ،ß =- 150/0 و هم بطور معكوس خالص تشرع

ابتدايي به سطح راهنمايي و يا از از پايهاينكه با افزايش تحصيالت در ميان نوجوانان مثالً

و با شود ميايي با هنجارهاي اجتماعي در جامعه كمتر نو راهنمايي به دبيرستان، ميزان هم

مستقيم خالصي متغير شناخت ديني رابطة. يابد ينوايي افزايش م كاهش تحصيالت اين هم

010/0= ßتحصيلي با بتاي ي دو متغير رشته. نوايي با هنجارهاي اجتماعي دارد ، در هم

026/0=ß 031/0، و پايگاه اجتماعي با = ßدام رابطه خالص معكوسي در ، نيز هر ك

.نوايي نوجوانان با هنجارهاي اجتماعي دارند هم

بحث و نتيجه گيري

پـردازد، سيستمي بـه تحليـل نظـام اجتمـاعي مـي در ديدگاه كاركردگرايي كه با ديدي

ي يـك جامعـه ، سياست، مذهب اركان اصلي سـازنده نهادهاي اجتماعي مانند نهاد اقتصاد

بدون سازگاري متقابل هر يك از آنها در درون نظـام جامعـه دوام و كه . دشو محسوب مي

در . نوايي در هنجارها خواهد شـد دهد و دچار گسيختگي و ناهم قاي خود را از دست مي ب

بخـشي در حفـظ يكپـارچگي و بقـاي نظـام ايفـا اين ديدگاه مذهب نقش قاطع و وحدت

ايي و يكپارچگي جامعـه بـسيار مـؤثر نو بنابراين از اين ديدگاه نقش مذهب در هم . كند مي

در ايـن . اضر نيز اين مطلب را تأييـد شـود در مقايسه با اين تئوري نتايج تحقيق ح . است


129

تحقيق دينداري به عنوان متغير مستقل در دو بعد رفتاري و شناختي بصورت چهار فرضـيه

ها تيجه اين ارتباط شته شده بود كه ن نوايي با هنجارهاي اجتماعي در ارتباط گذا با متغير هم

، شـناخت اعتقادات، عبـادات، تـشرع (اري به عبارتي ديند . دار و مثبت بودند همگي معني

نوايي بيشتر آنهـا بـا هنجارهـاي اجتمـاعي در بين نوجوانان مورد مطالعه باعث هم ) ديني

دست آمده در مقايسه با تئوري پارسونز و دوركيم كه نقش مـذهب ه بنابراين نتايج ب . است

.كند دانند؛ تأييد مي نوايي و وحدت مي ا باعث انسجام و همر

با توجه به بيان باال در تحقيق حاضر نيز بدليل شناخت ديني حتي در سـطح پـايين نيـز

عمال خالف عـرف و عـادت اجتمـاعي احساس گناه و طرد از طرف اطرافيان مانع انجام ا

نتـايج . دادنـد ار از خود نشان مي تاري مخالف هنج و به عبارتي نوجوانان كمتر رف شود مي

نيـز كـه » گناه، شرم و اجتمـاعي كـردن خـانواده « ي لهدر مقا » الن آبل و ويكتور گكاس «

براي فرايند اجتماعي شـدن از طريـق عواطـف بازتابنـده در ، گناه و شرم اهميت احساس

ده در اين دست آمه است نيز موافق نتيجه ب نوايي افراد با هنجارهاي اخالقي و اجتماعي هم

.تحقيق است

هـاي اجتمـاعي از جارهـا و ارزش از نظر پارسونز كنش اجتماعي در چارچوب نظام هن

گر در كنش خود غايتي را دنبـال خصلتي ارادي و عقالني برخوردار است؛ به عبارتي كنش

با پـذيرش . جتماعي جامعه است كند و اين عمل عقالني و ارادي در جهت هنجارهاي ا مي

ـ ها و ارزش ار بـر حـسب توقعـات طـرفين انجـام هنجارهاي حاكم اجتماعي كنش و رفت

. در نظر پارسونز كنش چيزي جز كوشش در جهت تطبيـق بـا هنجارهـا نيـست . گيرد مي

. بندي كرد اعي را به چهار نظام كوچكتر طبقه پارسونز با استفاده از مفهوم كنش، نظام اجتم

نوايي با الگوهـاي ش هماهنگ، گرايش به هم گرايش به تناسب واكن : توان گفت بنابراين مي

بـه ديگـري و از طرفي هنجارشكني موجب احساس شرمندگي نـسبت . هنجاري نيز هست

نوايي واقعـي بنابراين تحليل نظام انتظارات هنجاري تحليل هم . شود گناه نسبت به خود مي

.و يا كجروي، با توجه به اين انتظارات در كنش عيني سودمند است

نوايي با هنجارهاي اجتماعي كه سطح سنجش هـر ات و هم ررسي رابطه بين اعتقاد براي ب

داري آزمون زير پيرسون استفاده كرديم و چون سطح معني (r)اي است از آزمون دو فاصله

ات و ميـزان يعني بين اعتقـاد . فرض صفر رد شد اصلي ما قبول و ي بود پس فرضيه 05/0


داري وجود دارد كـه ايـن همبـستگي بـين دو ابطه معني با هنجارهاي اجتماعي ر نوايي هم

دست آمده بيانگر اين مفهـوم اسـت كـه بـا ه نتيجه ب . متغير متوسط، مثبت و مستقيم است

بـرعكس بـا نوايي آنها افزايش يافته و افزايش اعتقادات مذهبي در بين نوجوانان ميزان هم

ي هنجارشـكني افـزايش خواهـد و يا به عبـارت نوايي هم نداشتن كاهش اعتقادات مذهبي

نوايي افراد جامعه كه طبق نظر دوركيم دين به عنوان عاملي وحدت بخش باعث هم . يافت

. كند ر دوركيم و رابرتسون را تأييد ميبنابراين يافته اخير نظ. شود مي

و نجارهاي اجتماعي و بـين تـشرع نوايي با ه ات و ميزان هم براي بررسي رابطه بين عباد

اي است از آزمون با هنجارهاي اجتماعي كه سطح سنجش همه اين متغيرها فاصله همنوايي

(r) ي بـود پـس فرضـيه 05/0داري آزمون زير پيرسون استفاده كرديم و چون سطح معني

ـ ات و ميـزان هـم يعني بين عباد. و فرض صفر رد شد اصلي ما قبول اي نـوايي بـا هنجاره

كـه . داري وجود دارد جارهاي اجتماعي رابطه معني با هن نوايي و هم اجتماعي و بين تشرع

.اين همبستگي متوسط، مثبت و مستقيم است

نـوايي بـا هنجارهـاي اجتمـاعي كـه سـطح براي بررسي رابطه بين شناخت ديني و هم

پيرسـون اسـتفاده كـرديم و چـون سـطح (r)اي اسـت از آزمـون سنجش هر دو فاصـله

يعنـي . اصلي ما قبول و فرض صفر رد شـد ي ضيه بود پس فر 05/0داري آزمون زير معني

كه اين همبستگي بين دو متغير . بين شناخت ديني و هنجارهاي اجتماعي رابطه وجود دارد

.ضعيف، مثبت و مستقيم است

داري بين ابعاد دينداري و ميزان بزهكاري پژوهش نايبي و زاهدي تفاوت معني طبق نتايج

95در سـطح اطمينـان ) بزهكـار (و زنـداني ) بزهكـار غير(و گروه جوانان عادي در بين د

جداگانه و ي توان رابطه هاي نظري پژوهش نشان داد كه گرچه مي فتهيا. درصد وجود دارد

را ) ميزان بزهكـاري ( با متغير وابسته )ابعاد دينداري ( مستقيم هر يك از متغيرهاي مستقل

اما نتايج حاصل از تحليـل چنـد . ردهاي دينداري و پيوند اجتماعي تبيين ك براساس نظريه

متغيري بيانگر آن است كه تنها، بعد پيامدي دينداري تأثير مستقيم بـر بزهكـاري داشـته و

.بيشترين سهم را در تبيين ممانعت از بزهكاري جوانان به خود اختصاص داده است

جارهـاي ي هن در زمينـه » پژوهش مربوط به آنومي شهر تهـران «پور در نتايج تحقيق رفيع

رعايت هنجارها ، مانند هنجارهاي مربوط به آداب و رسوم قديمي، ميزان )سنتي(غيررسمي


131

كردند كه بايد بودند و احساس نمي زيرا افراد آن هنجارها را دروني كرده . بسيار بيشتر بود

به ) پليس و دستگاه قضائي (مذهب و سيستم كنترل . تحت فشار بيروني از آنها پيروي كنند

هـا بطـور كساني كه بر اساس معرف. شده بودعوامل بازدارنده آنومي در نظر گرفته عنوان

،لين داشتهوماد بيشتر به مسؤ مستقيم پايبنديهاي مذهبي را تأييد و خود قبول داشتند، اعت غير

ست كه با كاهش پايبنـديهاي مـذهبي، ميـزان اعتمـاد ا معني اين مطلب بطور معكوس آن

. و آشفتگي اجتماعي بيشتر خواهد شداعي كم اجتماعي و مالحظات اجتم

بنـدي كند كه اولين صورت دسـته بندي مي طبقه دسته 5ارهاي اجتماعي را در مرتون رفت

مكانات و ابـزار رسـيدن بـه ايـن هاي فرهنگي و ا بوط به هماهنگي بين اهداف و ارزش مر

آن طريق بهتر ارضازاي براي تنظيم روابط اجتماعي و ا در اينجا هنجار وسيله . هاست هدف

رهاي انسان كه بطور مستقيم و غيرمستقيم به ديگر انسانها هر بخش از رفتا . شدن نيازهاست

ي هنجـار و تـوبيخ ر است در مورد هـر رفتـاري، محـدوده شود، مبتني بر هنجا مربوط مي

داننـد در چـه شـرايطي رفتارشـان از مردم مشخص است و مردم عموماً مـي معموالً براي

در تحقيق حاضر نيـز . قابل تحمل استشود و در چه شرايطي غير ديگران تحمل مي بجان

هاي اصلي هنجارهاي اجتماعي، روابط و نظم بود كه هر كـدام بـه نـوعي يكي از شاخص

. دده نوايي را نشان مي هم

، كه از آنها با ضمانت هاي اجرايي همراه است هنجارهاي اجتماعي ي در نظر گيدنز همه

شيوه پاداش يا تنبيه اسـت هاي اجرايي نوعي ضمانت. كنند نوايي حمايت مي ل ناهم در مقاب

در تحقيق حاضر نيز بدليل مذهبي . كند ر مورد انتظار جامعه را تقويت مي هاي رفتا كه شكل

نـوا بـا هنجارهـاي هايي اجرايـي كـه هـم عه رفتارهاي مذهبي از طريق ضمانت بودن جام

نـوا طـرد ررسمي جامعه است، تقويـت و رفتارهـاي نـاهم اجتماعي و قوانين رسمي و غي

. باشد آمده موافق نظر آنتوني گيدنز ميدسته كه نتجه ب. شود مي

كيفي (براي بررسي تفاوت ميانگين بين جنسيت و هنجارهاي اجتماعي كه سطح سنجش

ـ T-testاست از آزمون تفاوت دو ميانگين يا ) كمي -دو حالته طح استفاده كرديم و چون س

اصلي قبول و فرض صفر رد شد يعني بـين ي آمد پس فرضيه 05/0داري آزمون زير معني

.داري وجود دارد ت و هنجارهاي اجتماعي تفاوت معنيجنسي


هـاي اي وضعيت ديني محيط مدرسه و گروه آزاد ارمكي نيز متغيره ي در نتايج پايان نامه

تحـصيلي، ي جنسيت، رشته . اشته است ذيري ديني افراد ند پ ديني تأثير مستقيمي در جامعه

كه در مقايـسه . تحصيالت پدر و شغل مادر در ابعاد دينداري دانشجويان تأثير داشته است

. دست آمده استه تحصيلي نتايج يكساني بي با تحقيق حاضر جنسيت و رشته

عي نوايي با هنجارهاي اجتما تحصيلي و ميزان هم ي براي بررسي تفاوت ميانگين بين پايه

استفاده كرديم و چـون F-testاست از آزمون ) كيفي چند حالته و كمي (كه سطح سنجش

. اصلي قبـول و فـرض صـفر رد شـد ي آمد پس فرضيه05/0داري آزمون زير سطح معني

داري وجـود ايي هنجارهاي اجتمـاعي تفـاوت معنـي نو تحصيلي و ميزان هم يعني بين پايه

.دارد

هنجارهـاي نـوايي بـا تحـصيلي و ميـزان هـم ي بين رشته براي بررسي تفاوت ميانگين

اسـتفاده F-testاسـت از آزمـون ) كيفي چند حالتـه و كمـي (اجتماعي كه سطح سنجش

اصـلي قبـول و فـرض ي بود پس فرضيه05/0داري آزمون زير گرديد و چون سطح معني

مـاعي تفـاوت با هنجارهـاي اجت نوايي تحصيلي و ميزان هم ي صفر رد شد يعني بين رشته

.داري بدست آمد معني

نوايي با هنجارهاي اجتمـاعي از آزمـون جهت بررسي متغير پايگاه اجتماعي و ميزان هم

F-test اصـلي ي بود، پـس فرضـيه 05/0داري آزمون زير و چون سطح معني . استفاده شد

تمـاعي بـا هنجارهـاي اج نـوايي مورد قبول واقع شد به عبارتي بين پايگاه اجتماعي و هم

.دست آمده داري ب تفاوت معني

پيشنهادات

نوايي با هنجارهـاي اجتمـاعي نوايي يا عدم هم با توجه به اينكه در سطح نوجوانان هم -

شود مراكز تعليم و تربيتي كه بـا نوجوانـان بيـشترين مسألة بسيار مهمي است پيشنهاد مي

كننـد، از اساس نياز آنهـا تنظـيم مـي د را برهاي ساالنه خو ارتباط را داشته باشند و برنامه

يني نوجوانان آنـان را بـراي به اين طريق با توجه ويژه به مسئله تربيت د و د ببرد نتايج سو

.اي سالم و روشن كمك كنند آينده


133

بـه . ايـم ه دست آوردن اطالعات استفاده نموده در اين پژوهش از روش پيمايشي در ب -

هاي توصيفي و تفـسيري كـار كـرد، نتـايج را با روش د اگر بتوان اين موضوع رس نظر مي

.دست خواهد آمده بسيار مفيدي ب

با توجه به اينكه اين تحقيق در ميان نوجوانان دختر و پسر شهر آذرشهر اجرا گرديـده -

غييرات جزئـي در ديگـر سـطوح نيـز ت ا جهت وسعت بخشيدن به پژوهش دربارة است لذ

.بي كسب نمودتوان اجرا نموده و نتايج مطلو مي

هازيرنويس1-Norm 2-Sociol norms 3-Formal sanction 4-Informal sanctions

5-Conformity 6-Normal 7-Socialized 8-Abnormal

9-Deviant

منابع .1383چاپ دوم،. شهاي جامعه شناسي، تهران، نشردان نظريهاديبي، حسين وانصاري، عبدالمعبود، -1

.1370 ،تهران، انتشارات آموزش انقالب اسالمي آرون، ريمون، مراحل اساسي انديشه در جامعه شناسي، ترجمه باقرپرهام، -2

.1382،هاي جامعه شناسي، تهران، انتشارات سمت، چاپ نهم ه، نظريتوسلي، غالم عباس -3

.1378كاربردي، تهران،شركت سهامي انتشار،رفيع پور، فرامرز، جامعه شناسي -4

.1377ران،شركت سهامي انتشار، چاپ پنجم،رفيع پور، فرامرز،آناتومي جامعه، ته -5

.1377كتاب اول، سازمان انتشارات كيهان، شايانمهر، عليرضا، دايره المعارف تطبيقي علوم اجتماعي -6

.1380كتاب سوم، سازمان انتشارات كيهان،شايانمهر، عليرضا، دايره المعارف تطبيقي علوم اجتماعي -7

.1384 ،66-34دورة ششم، شمارة اول، صفحه ، مجله جامعه شناسي ايران، »مدلي براي سنجش دينداري در ايران«شجاعي زند، عليرضا، مقاله -8

.1382اقتصادي، انتشارات شريف، چاپ دوم، - كالنتري، خليل، پردازش و تحليل داده ها در تحقيقات اجتماعي- 9

.1383 تهران، انتشارات ققنوس، چاپ دوم، حسن چاوشيان،ي گيدنز، آنتوني، چكيدة آثار آنتوني گيدنز، ترجمه-10

ˇˆ 12 -19 ) -...

Documents